امام علی (علی ) : « شَرُّ الاوطان ما لَم يأمَن فِيه‌القُطّان » ترجمه لغوی :بدترين اوطان، وطني است ،كه ساكنانش در آن ايمن نباشد ترجمه مفهومی : ( بهترین شهر ها ، شهری است که در آن شهروندانش در آن امنیت داشته باشند ) تقدیم به: آنان که برای امنیت و سر افرازی […]
امام علی (علی ) :
« شَرُّ الاوطان ما لَم يأمَن فِيه‌القُطّان »
ترجمه لغوی :بدترين اوطان، وطني است ،كه ساكنانش در آن ايمن نباشد
ترجمه مفهومی : ( بهترین شهر ها ، شهری است که در آن شهروندانش در آن امنیت داشته باشند )
تقدیم به:
آنان که برای امنیت و سر افرازی کشور جان فشانی کرده‌اند
و آنان که به توسعه پایدار و امن کشور می‌اندیشند
و آنان که بر این مهم اهتمام داشته و در تلاشند.
مقدمه مؤلف
یا امان الخایفین
نظر به تهدیدات روز افزون دشمن علیه جمهوری اسلامی ایران و با توجه به تجارب جنگهای اخیر، دشمن در زمان وقوع جنگ ، علاوه بر حمله به مراکز حیاتی و حساس کشور ، با حملات هوایی و موشکی به شهرها شروع کرده و در طول دوره تهاجم ، آنرا تداوم داده و در انتهای مرحله تهاجم زمینی و اشغال سرزمینی نیز به دنبال تصرف شهر ها می باشد.لذا کاهش آسیب پذیری های شهرها با اعمال ملاحظات دفاع غیر عامل سبب ناکامی دشمن در اهداف تهدیدات علیه شهرها خواهد شد.شهر ازمناطق مختلف وهرمنطقه نیز ازچند محله تشکیل شده است. به عبارتی سلول واحد شهری محله میباشدواگر این سلول از امنیت وایمنی کافی برخوردار باشد، شهرنیزدر برابر انواع تهدیدات محتمل، امن وپایدار خواهد.این کتاب بدنبال تبیین و واکاوی ملاحظات دفاع غیر عامل در طراحی محله با رویکرد افزایش امنیت شهر دربرابر تهدیدات دشمن میباشد.
در گذشته نيروهاي نظامي به بيرون شهرها رفته و بدون كمترين آسيب به غيرنظاميان با يكديگر زورآزمايي مي‌نموده‌اند، لکن در دهه های اخیر همواره جنگ همه بخشهای کشور، حتی مراکزسک.نتگاهی رابا خود درگير مي‌نمايد. در دوران معاصر نيز تصويب پروتكل I ژنو در سال ۱۹۷۷ م. كه مقررات بين المللي در خصوص تعهد دولت‌ها در زمينة محافظت از غيرنظاميان در درگيري‌هاي نظامي را تعريف نموده است، حاكي از همين واقعيت است، حاكي از همين واقعيت است. بنابراين به منظور افزايش توان محافظت در برابر مهاجمان، در شهرها اقدامات دفاع غيرعامل را بطور همزمان و در تركيب با يكديگر به كار مي‌گرفته‌اند.
دفاع غيرعامل به عنوان يكي از مؤثرترين و پايدارترين روش‌هاي دفاع در مقابل تهديدات همواره مد نظر اكثر كشورهاي جهان قرار داشته است. مثلا كشوري مانند سوئيس با وجود بي‌طرفي در دو جنگ جهاني و مواجه نبودن با تهديد، به اين موضوع توجه بسيار زيادي دارد. و حتي كشورهايي مانند آمريكا و شوروي سابق با وجود برخورداري از توان نظامي بسيار بالا به اين موضوع به صورت ويژه‌اي توجه داشته‌اند. ولي با وجود اينكه كشور ما ايران به دليل موقعيت ممتاز راهبردی و برخورداري از ثروت‌هاي سرشار خدادادي و منابع عظيم نفت و گاز و نيز موقعيت خاص فكري و سياسي خود در جهان و ورود به عرصه‌هاي فن‌آوري نوين و تهديدات استكبار جهاني همواره در معرض انواع تهديدات نظامي قرار دارد. به موضوع دفاع غيرعامل توجه چنداني نشد و حتي تجربه‌هاي تلخ سال‌هاي دفاع مقدس نيز در ايجاد هوشياري لازم براي كاهش آسيب‌پذيري‌ها و توجه به محورهاي پايداري توسعه از نظر امنيت و دفاع، نقش قابل قبولي ايفا ننمود.
از اين رو ايجاد تمهيداتي كه امكان محافظت از جان مردم و زيرساختهاي بنيادي كشور در شرايط جنگي را افزايش دهند، بايد در تمامي طرح‌هاي توسعه‌اي و يا بهسازي كشور مورد توجه قرار گيرد. و همين امر لزوم توجه به طراحي بر اساس اصول دفاع غيرعامل را افزايش مي‌دهد. كه مي‌بايستي در تمامي سطوح خرد و كلان در زيرساختهاي كشور اعمال شود. در اين ميان توجه به طراحي محله‌هاي مسكوني بر اساس اصول دفاع غيرعامل از اهميت خاصي برخوردار است. زيرا عليرغم اينكه اينگونه مناطق نقاط راهبردی براي حملات نظامي محسوب نمي‌شوند ولي به دليل اينكه اكثر قريب به اتفاق ساخت و سازهاي كشور را تشكيل مي‌دهد و نيروي انساني هر كشور و پشتوانه اصلي جبهه نظامي را در داخل خود مستقر كرده، همواره در طول تاريخ جنگ‌هاي جديد مناطق مسكوني يكي از مهم‌ترين اهداف حملات نظامي را تشكيل مي‌دهند. و تجربه جنگ‌هاي اخير آن را ثابت كرده مثلاً “در طي جنگ تحميلي عراق ۶ شهر ايران شامل سومار خرمشهر، مهران، نفت شهر و هويزه را به ميزان ۱۰۰ درصد تخريب كرد. و در مجموع مناطق مسكوني ۶۱ شهر را مورد تهاجم‌هاي نظامي قرار داد. طي اين جنگ ۱۱۳۸ روستا بطور كامل تخريب شده و به ۲۳۴۴ روستاي ديگر نيز خسارات سنگيني وارد آمد.”[۱]
تجربه نشان مي‌دهد توجه به اصول دفاع غير عامل در محله‌هاي مسكوني از اهميت خاصي برخوردار است. و مي‌تواند در كاهش تلفات و خسارات وارده نقش بسيار مؤثري داشته باشد. مثلاً در خلال جنگ جهاني دوم در آلمان بر اثر فرو ريختن هر يكصد تن بمب ۳۶ نفر كشته مي‌شدند، در حالي كه در ژاپن اين تعداد به ۵۰۰ نفر مي‌رسيد. علت اين تفاوت در شمار تلفات ناشي از بمباران‌ها، بهره‌مندي آلمان از دفاع غيرعامل و فقدان چنين توانمندي‌هايي در ژاپن بوده است.
به همين دليل در اين کتاب با توجه به اهميت اين موضوع ، انواع روش‌ها و راهكارهاي اجرايي متناسب با معماري و شهرسازي محله‌هاي مسكوني در ايران را مورد بررسي قرار میگیرد.
اما تنها در صورت درك صحيح و جامع از ابعاد يك مسئله مي‌توان به نتايج سازنده‌اي دست يافت. از اين رو در اين کتاب بعد از بررسي تاريخچه دفاع غيرعامل در فصل اول، به مطالعه انواع تهيدات نظامي ممكن و آثار مخرب آنها در فصل دوم پرداخته میشود. تا ابعاد گوناگوني كه در طراحي پدافندي مي‌بايستي مورد توجه قرار گيرند بخوبي بررسي شوند. سپس در فصل سوم به مطالعه انواع روش‌هاي استفاده از دفاع غيرعامل پرداخته میشود تا در فصل‌هاي بعد نحوه استفاده از اين روش‌ها در محله مورد بررسي قرارگیرد. از آنجايي كه اصول معماري و شهرسازي محله‌هاي مسكوني در اولويت اول قرار دارند و هرگونه استفاده از روش‌هاي دفاع غيرعامل نبايد با اين اصول منافاتي داشته باشند، در فصل چهارم به مطالعه اصول و روش‌هاي معماري و شهرسازي طراحي محله پرداخته میشود تا راهكارهاي پدافندي را بتوان ارائه داد كه نه تنها تناقضي با اصول اوليه طراحي ندارند بلكه در جهت تكامل و تقويت اين اصول نيز باشند. براي آشنايي بيشتر با روش‌هاي اجرايي و كاربردي‌تر در فصل پنجم به مطالعه موردي دو نمونه از محلات مسكوني با ساختاري متفاوت پرداخته میشود و از لابه‌لاي اين بررسي‌ها سعي میشود روش‌هاي پدافندي ارایه شود.
سپس در فصل آخر با توجه به فصول قبل اصول پدافندي را با اصول معماري و شهرسازي محلات تطابق داده و در بخش‌هاي مختلف بصورت راهكارهاي اجرايي ارائه خواهيم داد.
بدیهی است این کتاب خالی از اشکال و قصور نیست؛ بنابراین از صاحب نظران، استادان گرامی و دانشجویان عزیز خواهشمندم تا نظرات ارزشمند خود را برای غنای بیشتر آن ارائه نمایند.
با احترام
زمستان ۱۳۹۴
سید جواد هاشمی فشارکی
فهرست مطالب:
مقدمه…………………….۱
۱- فصل اول: گذري تاريخي بر دفاع غيرعامل
مقدمه: ……………….۴
۱-۱- بخش اول: دفاع غيرعامل تا قبل از پيدايش سلاح هاي گرم۵
۱-۱-۱- تاريخچه دفاع غيرعامل در ايران….۵
۱-۱-۲-۱- قبل از اسلام………………….۵
۱-۱-۲-۲- پس از اسلام ……..۸
۱-۱-۲-۳- نمونه هايي از بناهاي شاخص ايران از لحاظ دفاع غيرعامل. ۱۰
۱-۱-۲- دفاع غيرعامل در ديگر نقاط دنيا..۱۲
۱-۱-۲-۱- تجارت غرب در خصوص دفاع غيرعامل……..۱۲
۱-۱-۲-۲- نمونه هاي ديگر از بناهاي شاخص دنيا از لحاظ پدافندي…………۱۴
۱-۲- بخش دوم: دفاع غيرعامل بعد از پيدايش سلاح هاي گرم…………………..۱۶
۱-۲-۱- مقدمه………………………………۱۶
۱-۲-۲- دفاع غيرعامل در ايران……………….۱۷
۱-۲-۳- دفاع غيرعامل در ديگر نقاط دنيا …….۱۹
خلاصه و نتيجه گيري……………..۳۲
فصل دوم: انواع تهديدات
۲-۱- بخش اول: آشنايي با انواع حملات نظامي ممكن به ايران.. ۳۵
۲-۱-۱-مقدمه ………………………۳۵
۲-۱-۲-برآورد تهديد نظامي……………۳۵
۲-۱-۳-معيارهاي انتخاب بمب مبنا براي طراحي…… ۳۸
۲-۱-۴- آشنايي با انواع حملات نظامي…………۳۹
۲-۲-بخش دوم: آشنايي با انواع سلاح هاي متعارف………..۴۳
۲-۲-۱- انواع بمب‌ها …………………۴۳
۲-۲-۲- انواع انفجار ……………………۴۳
۲-۲-۳- مراحل انفجار ………………۴۴
۲-۲-۴-آثار انفجار ……………………..۴۷
۲-۳-بخش سوم: آشنايي با انواع سلاح هاي نامتعارف…..۴۹
۲-۳-۱-مقدمه …………………………۴۹
۲-۳-۲- آشنايي با انواع سلاح هاي شيميايي …..۴۹
۲-۳-۳- آشنايي با انواع سلاح هاي بيولوژيكي ۵۶
۲-۳-۴-سيستم هاي پخش عوامل شيميايي و بيولوژيك …….۵۸
۲-۳-۵- آشنايي با انواع تسليحات هسته‌اي…………. ۵۹
۲-۳-۶- آشنايي با ديگر سلاح هاي نامتعارف……………. ۶۵
۲-۳-۶-۱- موشك هاي دقيق و نفوذ كننده ……..۶۵
۲-۳-۶-۲- بمب هاي هوا سوخت …….۶۵
۲-۳-۶-۳- بمب هاي الكترومغناطيسي……………..۶۷
۲-۳-۶-۴- بمب بدنه ي مادر …………….۶۷
۲-۳-۶-۵- بمب هاي گرافيتي ………۶۷
خلاصه و نتيجه گيري……………۷۰
فصل سوم: آشنايي با انواع روش‌ها و راهكارهاي پدافند غير عامل
مقدمه ……………….۷۲
۳-۱- بخش اول: اصول و مباني دفاع غيرعامل…….۷۴
۳ -۱-۱- اهداف دفاع غيرعامل…………………۷۴
۳-۱-۱-۱- اهداف كلان دفاع غيرعامل………….۷۴
۲-۱-۱-۲- اهداف تاكتيكي دفاع غيرعامل……..۷۵
۳-۱-۲- راهبردهاي دفاع غيرعامل………………..۷۵
۳-۱-۳- روش‌هاي پدافند غير عامل………….۷۸
۳-۲- بخش دوم : انواع روش‌هاي شناسايي و راه‌هاي مقابله… ۸۲
۳-۲-۱-عوامل شناسايي……………۸۲
۳-۲-۲- مشخصه هاي شناسايي و عوامل مخرب استتار.. ۸۵
۳-۲-۳-سنجش از دور …………۸۶
۳-۳- بخش سوم: اصول بنيادي دفاع غيرعامل……… ۹۳
۳ -۳-۱- مكان يابي……………. ۹۳
۳-۳-۲- احداث و ايجاد استتار (۹۵
۳-۳-۳- فريب……………………۱۱۴
۳-۴- بخش چهارم: استحكامات و سازه هاي امن……….۱۱۸
۳-۴-۱-مكان مجموعه هاي دفاعي– نظامي(مكان يابي)..۱۱۸
۳-۴-۲-نوع سازه دفاعي، نظامي(روسطحي، نيمه مدفون و مدفون).۱۲۰
۳-۴-۳-ملاحظات طراحي سايت مجموعه‌هاي دفاعي– نظامي……۱۲۴
۳-۴-۴-ملاحظات عمومي‌مجموعه‌هاي دفاعي…….. ۱۲۶
۳-۴-۵-ملاحظات معماري سازه هاي دفاعي – نظامي…..۱۲۷
۳-۴-۶-ملاحظات تأسيسات مكانيكي و الكتريكي استحكامات دفاعي.۱۲۹
خلاصه و نتيجه گيري ……………….۱۳۰
فصل چهارم: اصول و مباني برنامه ريزي و طراحي محله
مقدمه………………………………………..۱۳۳
۴-۱- بخش اول: مشخصات و معيارهاي برنامه ريزي محلات مسكوني..۱۳۳
۴-۱-۱- جايگاه محله در نظام شهري………….۱۳۳
۴-۱-۲- واحد همسايگي……………۱۳۴
۴-۱-۳- نحوه انطباق واحد همسايگي با محله در ايران….۱۳۴
۴-۱-۴- مشخصات واحد همسايگي………۱۳۶
۴-۱-۵- تغيير مفهوم واحد همسايگي………….۱۴۱
۴-۱-۶- ناحيه مسكوني……………….۱۴۲
۴-۱-۷- مشخصات انواع كاربري مسكوني……………۱۴۳
۴-۱-۸- تراكم مسكوني……………..۱۴۵
۴-۱-۸- سرانه مسكوني………………۱۴۶
۴-۲- بخش دوم: انواع الگوهاي طراحي و سازماندهي در محله هاي مسكوني………..۱۴۸
۴-۲-۱- طراحي محله‌هاي مسكوني با تراكم كم…….۱۴۸
۴-۲-۲- طراحي محله‌هاي مسكوني با تراكم متوسط……۱۵۵
۴-۲-۳- طراحي محله‌هاي مسكوني با تراكم زياد…….۱۶۳
۴-۳- بخش سوم: اصول و ضوابط طراحي عناصر اصلي محله….۱۷۲
۴-۳-۱- ضوابط طراحي ورودي محله…….۱۷۲
۴-۳-۲- ضوابط طراحي ميدان محلي و مركز محله….۱۸۰
۴-۳-۳- ضوابط طراحي خيابان هاي محلي…………….۱۸۷
۴-۳-۴- ضوابط طراحي كوچه ها و بن بست……………۲۰۱
خلاصه و نتيجه گيري ……………۲۱۰
فصل پنجم: تجزيه و تحليل دو نمونه از محله‌هاي مسكوني از لحاظ دفاع غيرعامل
مقدمه…………………………………..۲۱۳
۵-۱- بخش اول: شهرك اكباتان…..۲۱۴
۵-۲- مجموعه مسكوني فرهنگيان………………….۲۳۵
جمع‌بندي و نتيجه‌گيري…………………۲۴۵
فصل ششم: اصول و ملاحظات ايمن سازي و احداث محله از لحاظ پدافند غير عامل
مقدمه:……………………………….۲۴۸
۶-۱- ملاحظات مكان يابي و برنامه ريزي اوليه محله…………۲۴۸
۶-۲- ملاحظات طراحي ورودي محله…۲۵۰
۶-۳- ملاحظات طراحي شبكه معابر……..۲۵۳
۶-۴- ملاحظات طراحي محوطه و فضاهاي باز محله…….۲۵۷
۶-۵- ملاحضات طراحي مركز محله………۲۶۱
۶-۶- ملاحظات طراحي ساختمانهاي عمومي و اصلي محله…..۲۶۳
۶-۷- ملاحظات طراحي پاركينگ‌هاي عمومي محله…….۲۶۵
۶-۸- ملاحظات طراحي جداره‌هاي محلي………..۲۶۸
۶-۹- ملاحظات طراحي ساختمانهاي مسكوني…….. ۲۷۰
۶-۱۰- ملاحظات طراحي شبكه توزيع تأسيسات شهري در محله….۲۷۳
۶-۱۱- ملاحظات طراحي پدافند غير عامل در مقابل سلاح‌هاي نا متعارف در سطح محله…… ۲۷۶
۶-۱۲- ملاحظات استفاده از روش‌هاي معماري پايدار براي خود اتكايي بيشتر محله……..۲۸۰
خلاصه و نتيجه گيري..۲۸۵
فهرست منابع و ماخذ…………………۲۸۸
|
[۱]. عباس زاده فرد، “بازسازي و نوسازي مناطق جنگزده، استراتژي ها و سياست ها” سازمان برنامه و بودجه، بي تا، ص ۱۲ و ۱۳
