• چكيده

ايمني و امنيت ازديرباز تاكنون در برنامه ريزي و مديريت سكونت گاههاي شهري مورد توجه بوده است. با نگاهي به ساختار وها فضاي سياسي موجود و پارادايم نظامي در فضاهاي شهري لازم به نظر ميرسد تا در بستر نگاهي جامع،اقدامات سيستم دفاع غيرعامل مورد توجه قرار گيرد تا افزايش توان و اقتدار نظام و كاهش آسيب پذير ها ي كالبدي و انساني از تجاوزات احتمالي، امكان وقوع يابد. در اين ميان، پدافند غيرعامل را نيز مجموعه اقدامات غيرمسلحانهاي ميدانند كه موجب كاهش آسيب پذير ها ي نيروي انساني، ساختمان و تأسيسات شهري وتجهيزات و شریان های شهري و منطقه اي در مقابل عمليات خصمانه و مخرب دشمن ميگردد. در اين راستا،بررسي پدافند غيرعامل و تحقق يكپارچگي، شناسايي عوامل مؤثر بر يكپارچگي و تفرق در مديريت شهري وپدافند غيرعامل ضروري است. مديران شهري در بحث پدافند غيرعامل بايستي به گونهاي تلاش نمايند تاآمادگي لازم در جهت كاهش خسارات جاني و مالي به مقابله سريع و بهبود اوضاع تا سطح وضعيت عادي درسطح شهر در هنگام اضطرار فراهم آيد.

• بيان مسأله

به طور كلي، فلسفه شكل گيري شهرها (زندگي دسته جمعي) عامـل دفـاع بـوده اسـت. يكـي ازشاخصهاي مكان يابي شهرها نيز در ايران باستان عامل دفاع بوده كه شـهرها را در بلنـديهـا،پايكوهها، كنار رودخانه ها، زيرزمين و… مكان يابي ميكردند تا در مقابل تهاجمات دشمن بتوان از آن دفاع كردمديريت شهري )مفهومي چند وجهي( بـه صـورت امـري پيچيـده و امـري چنـد نقشـي وچندبخشي ميباشد. (Kamran and Hosseini, 2012: 302)

هزاره سوم سرآغاز تحولات فراوان است كه بازنگري و تغيير در فرايند و ساختار مديريت شهري را الزامي مـيكنـد. فراينـدهايي مانند جهاني شدن، فرايند دموكراسي خواهي جوامع، گرايش نظريه هاي توسعه دولـت محـور وگرايش به حكمراني خوب و رويكرد پدافندي در مديريت شهري.امروزه هدف قرار گرفتن شهرها به منظور تضعيف روحيه و وارد آوردن صدمات اقتصـادي و از هم گسيختگي نظام اجتماعي انجام ميگيرد.

برنامه ريزي كاربري اراضي شهري از مهمترين برنامه هايي است كه ميتواند در ايجاد محيط امن و پايدار در شهرها مؤثر واقع شود، كاهش آسيب پذيري كاربريها شهري و مديريت بهينـه بحران در جهت تقليل ميزان خسارات با بهره گيري از رويكردهـاي جديـد مـديريت بحـران ازقبيل پدافند غيرعامل از مهمترين اهدافي است كه امروزه برنامه ريزان و مديران شهري در صدداجراي آن در كلانشهرها ميباشند.

مكان يابي كاربريها و فعاليتها در شهرها از مهم تـرين ويژگـيهـاي پدافنـد غيرعامـل درمبحث مديريت ميباشددرتحليل هاي فضايي، مكان يابي، تحليل شبكه، اندازه گيري مسافت …ونقش مهم و كليدي در پدافند غيرعامل داردشهرها محل تجمع نيروي انساني بوده و بيشتر مراكز تصميم گيري سياسي، اداري و نظامي،سرمايه هاي مالي و معنوي در شهرها مستقر ميباشـد و بـه واسـطه برخـورداري از امكانـات وخدمات رفاهي و معيشتي و همچنين حلقه ارتباطي و كانون انسجام منطقه اي نقش پشـتيباني وبسيار مؤثري در هدايت و اداره جنگ و مديريت عمليات مديريت و پدافندي بر عهـده دارنـد

كه اين مديريت پدافند غيرعامل از طريق مديريت شهري امكانپذير ميباشد.ساختار هر شهري تحت تأثير نوع و ميزان روابطي قرار ميگيـرد كـه بـا محـيط طبيعـي يـامصنوعي پيراموني يا خارج از پهنه شهري دارد. در واقع شـهر در شـبكه يـا سلسـله مراتبـي ازروابط كالبدي، عملكردي با محيط پيراموني قرار گرفته است و هر نوع بررسي دفـاع، سياسـي،اقتصادي، اجتماعي و… شهر در رابطه با منطقه معنا مييابد.در شهرهاي دوره تاريخي، دوره اسلامي )خندق در زمان پيامبر اكرم( و بعد از آن اقـدامات پدافندي در شهرها به كار ميگرفته شده كه كه دژ، شارستان، ربض و رباط از جمله نمونه هـاي آن ميباشد(. ۳۸-فصلنامه ژئوپليتيك ـ سال دهم، شماره دوم)

• مقدمه

انسانها از آغاز آفرينش تاكنون همواره با انواع آسيبها، جنگها و تهاجم ها و بلايا روبروبوده و از اينرو آسيبهاي جاني و مالي زيادي به آنها وارد شده است به. همين دليل جوامع مختلف پيوسته به دنبال كشف و ابداع راه حلهايي بوده و هستند تا بتوانند آسيبهاي ناشي ازحوادث غيرمترقبه و جنگها را به گونهاي كنترل نموده يا به حداقل رسانند و در واقع حوادث و بحرانها را مديريت نمايند. به طور كلي بحرانها به دو دسته تقسيم ميشو ند

 ۱- بحرانهاي طبيعي: مانند سيل، زلزله، دريا لرزه، طوفانهاي سهمگين، بهمن، گردباد و…

۲- بحرانهاي غيرطبيعي: يا بحرانهاي انسان ساخت مانند جنگ، بحرانهاي ناشي از فناوري،بحرانهاي سياسي، انفجار صنايع شيميايي، آلودگي هوا، آتش سوزيها و… در حوزه حوادث غيرطبيعي مثل جنگها و تهديدات ضرورت دفاع براي هر كشوري بسيار جدي و مهم است.

دفاع شامل دو بخش عمده دفاع عامل و دفاع (پدافند) غيرعامل ميشود. در دفاع عامل تمام طرحريزيها و اقدامات دفاعي مستلزم به كارگيري سلاح و تجهيزات جنگي است و در دفاع غيرعامل برنامه ها و اقدامات موجب كاهش آسيب پذيريها و افزايش پايداري و خدمات وهوشياري مردم در مقابل تهديدات است. بنابراين جهت نيل به اهداف پدافند غيرعامل دركشور با توجه به موقعيت خاص جغرافيايي و ژئوپليتيكي ايران، بسيج كردن، آمادگي و آگاهي مردم در زندگي آنها بسيار حائز اهميت است. شهرها به عنوان مراكز ثقل فعاليتهاي اجتماعي،اداري- مديريتي، اقتصادي – مالي، توليدي و در واقع مراكز ثقل، سيستم، پيكره و كالبد كشورميباشند.

لزوم دفاع غيرعامل در شهرها اين الزام را در مديريت شهري پديد مي آورد كه مدیران شهری با اجراي ضوابط و مقررات، كنترل و هدايت برنامه ريزيها ونگاه جامع دفاعي به شهرها در برابر تهديدات، در پي كاهش آسيب پذيري و خسارت جاني ومالي در شهرها باشند

توسعه پايدار موكول به محيط ايمن و پايدار مـيباشـد، ايمنـي در برابـر سـوانح طبيعـي وغيرطبيعي و هرگونه خطري كه جان انسان را تهديد ميكند، از الزامات برنامه ريـزي فضـايي ومكاني است. اگر امنيت انسان و فعاليتهاي او در طرحهاي منطقه اي از جمله آمايش سـرزمين مدنظر قرار نگيرد، نه تنها پايداري و بي ثباتي اصلي ترين خطر تهديد فيزيكي و عملكردي فضـاميشود، بلكه عدم رعايت عوامل دفاعي و امنيتي و ايمني در مكانيابي شهرهاي جديد، باعـث آسيب پذيري قابل توجهي در شهرها، صنايع، سدها، نيروگاهها و زيرساختهاي كليدي خواهدشد اساسي ترين و كلي ترين طرحي كه براي دفاع از شهر در برابـر هـر نـوع تهديـدي مطـرح است، طرح آمايش سرزمين است؛ چرا كه اساسي ترين مؤلفه هاي اين طرح رابطه بين انسانهـا،فضا و فعاليتهاي آنان است كه به تثبيت و پايداري توسعه هم مي انجامد و در واقع علاوه بـرمحتواي نظامي و سياسي دفاع در مقياس شـهري، ملـي و منطقـه اي، دفـاع از موجوديـتهـاي تثبيت يافته فضا نيز مورد استفاده است.

شهر ايمن، شهري است كه در آن محـيط زيسـت متناسـب، مصـونيت و ايمنـي در مقابـل خطرهاي طبيعي و اجتماعي، تناسب ابعاد و مقياسها بـا زنـدگي و كـار كليـه سـاكنان وجـودداشته باشد.

. سـازگاري شكل و عملكرد در شبكه هاي معابر عمومي، محلهاي تجمع عمـومي و مكـانهـا، ابنيـه هـا وساختمانها به پديده انطباق مناسب معنا مي بخشد و ايـن درسـت حسـاس تـرين نكتـه در امـرطراحي فضاهاي شهري مناسب با قوانين پدافند غيرعامل براي همه شـهروندان اسـت و بـويژه حفظ جان و اموال شهروندان بيشتر مورد توجـه مـيباشـد.

در يـك شـهر بـا رويكـرد پدافنـدغيرعامل، ابعاد اصلي نظامهاي دسترسي مطابق با الگوهـاي پدافنـد غيرعامـل و بحـرانهـا بـااستانداردها زمان دفاع رعايت شده است  (www.SID.ir Archive of SID)

• تعاریف واژه ها واصطلاحات

تعریف شهر و منشأ پیدایش شهر:بدلیل ماهیت مبهم و پیچیده شهر تا کنون تعاریف بسیار زیادی از شهر مطرح شده است.

تعریف شهر : ترکیب عوامل طبیعی ، اجتماعی و محیط های ساخته شده توسط انسان که در آن جمعیت متخصص ساکن است.

مکانی برای اسکان گروهی انسان‌ها و محل فعالیت آن‌ها ، عام ترین تعریف شهر به شمار می رود.

در بسیاری از تعاریف شهر دو عامل عمده تجارت و خدمات را از ارکان اصلی شهرهای پیشرفته می دانند و جمعیت را نادیده می گیرند.

منظور از شهر ، منطقه جغرافیایی است که دارای جمعیت مشخصی بوده و تراکم جمعیت در آن وجود داشته و افراد در آن به امور غیر کشاورزی اشتغال داشته باشند.

شهرها مکان های تمرکز یافته ای هستند که انواع فعالیت ها و مشاغل در آن ها به صورت مراکز اجتماعی و تجاری متمرکز شده اند تا نواحی اطراف از آن بهره¬ مند شوند.

• ساده¬ ترین الگوی شهر که گویای تمرکز یافتگی فعالیت ، جمعیت و مشاغل است به شکل دایره ای است با هسته ¬ای از فعالیت ها در مرکز، که محله های مسکونی پیرامون آن هسته را فرا گرفته اند.(سایتhttp://fekrebozorg.ir آموزشی شهرسازی / تعریف شهر و منشأ پیدایش شهر | مقالات آموزشی شهرسازی)

به منظور تعریف شهر ، می¬ توان از جنبه های مختلف آن را مورد بررسی قرار داد:

• تعریف شهر از منظر اقتصاد : شهر محلی است که غالب فعالیت های آن صنعت و خدمات باشد.
• تعریف شهر از منظر جمعیت : بر اساس استانداردهای جمعیتی کشورهای مختلف متفاوت است. مثلا در ایالات متحده ۲۵۰۰ نفر
• تعریف شهر از منظر مساحت: گاهی شهر را بر اساس مساحتی که دارد می توان تعریف کرد.
• تعریف شهر از منظر فرهنگ: زبان ، ویژگی های رفتاری مشترک و … می تواند مبین وجود یک شهر باشد.
• تعریف شهر از منظر سازمان سیاسی ، اداری : در روستاها چارچوب سازمان یافته سیاسی ، اداری موجود نیست ولی در شهر می توان آن را یافت.
• تعریف شهر از منظر معیار کالبدی: شهر جایی است که از یک نظم در طراحی و کالبد تبعیت می کند.
• تعریف شهر از منظر تکنولوژی : معیاری است که بر اساس آن شهر را محل تبلور تکنولوژی می دانند.
• تعریف شهر از منظر اکولوژی (زیست بوم): شهر محصول تلاش انسان جهت غلبه بر محیط طبیعی است.
• تعریف شهر از منظر جامعه شناسی: شهر ، مکان کنش¬ های اجتماعی در ابعاد مختلف برای گروه های اجتماعی است (سایتhttp://fekrebozorg.ir آموزشی شهرسازی / تعریف شهر و منشأ پیدایش شهر | مقالات آموزشی شهرسازی)

• تعریف شهر انواع و ویژگیهای آن :

در تعریف شهر بر مواردی نظیر تعداد جمعیت، نوع فعالیت های اقتصادی، حوزه اداری و موارد دیگری اشاره شده است لیکن در بعد جهانی برای شناخت شهر از روستا بیشتر بر تعداد جمعیت تاکید شده است.با توجه به کم وکاستیهای مربوط به تعاریف شهر، تاکید بر نقش شهر (نوع کارکرد) بهتر ما را در شناخت شهر و تمایز قائل شدن بین آن و روستا هدایت می کند. بدین معنی که در شهر ها نقشهایی وجود دارد که روستاها فاقد آن هستند. بنابراین در شناخت شهر به دو کارکرد بیشتر توجه می شود؛ یکی اینکه شهرها کارکرد غیر کشاورزی دارند و دوم اینکه اغلب شهر ها به تولید کالا و بیش از آن به مبادله کالا می پردازند؛ یعنی اینکه فعالیت های غیر کشاورزی بر اقتصاد شهر غلبه دارد.. https://article.tebyan.net

با توجه به موارد ذکر شده، در برخی کشورها در شناخت شهر از روستا کارکردهای اقتصادی به همراه میزان جمعیت اساس کار قرار می گیرد. بنابراین تاکید بر یک عامل در شناخت شهر کفایت نمیکند..

در طول تاریخ شناخت شهر از طریق کارکرد آن از اعتبار سیاسی و حکومتی برخوردار بوده است بویژه که از ابتدای پیدایش شهرها، شهر با نقشهای اداری-سیاسی و مذهبی شناخته می شد بنابراین اولین شهرها دارای نقش اداری-سیاسی بوده اند. لیکن امروز، شهرها دارای کارکردهای متنوعی بویژه کارکردهای اقتصادی-صنعتی و خدماتی-خدمات رسانی می باشند..

با توجه به توضیحات بالا، آیا می توان گفت که خوب شهرها می توانند در اندازه های گوناگون شکل بگیرند؛ کوچک، متوسط، بزرگ و بسیار بزرگ؟ بله این درست است لیکن بطور علمی ما چه انواعی از شهرها را داریم؟ شهر، شهرک، متروپلیس یا مادر شهر، مگالاپلیس یا کلان شهرها کدامند و دارای چه ویژگیهایی هستند؟از دو جنبه می توان به انواع شهر ها پرداخت. یکی از بعد کارکردی (فعالیت و نقش) و دیگر از بعد اندازه ( کوچک و بزرگ بودن)، از نظر اول با توجه به نوع فعالیت شهرها، به دسته بندی کلی شهر ها می پردازیم و از نظر دوم تقسیم بندی معمولا با توجه به جمعیت شهر انجام می شود. البته جمعیت شهر خود تا حدودی بیانگر تنوع و تعداد فعالیت های حاکم بر شهر و همچنین حیطه نفوذ و وسعت شهر خواهد بود.

الف) کارکرد و نقش؛تقسیم بندی شهرها با توجه به محیط بوجود آمده بر اساس فعالیتی که سایر فعالیت های شهر را تحت شعاع خود قرار داده و شهر بر اساس آن نوع فعالیت خاص شناخته می شود: مانند شهرهای فستیوال و کنگره ای، شهرهای فرهنگی، شهرهای مذهبی و زیارتگاهی، شهرهای درمانی و آسایشگاهی، برف شهرها، شهرهای بازنشستگان، شهرهای صنعتی، شهرهای تجاری، شهرهای اداری-سیاسی، شهرهای صنعتی-خدماتی و … .بنابراین در این دیدگاه شهر ها بر نوع فعالیت غالب طبقه بندی می شوند که هر شهر با توجه به فعالیت و کشش جمعیتی خود، اندازه و وسعت خاص خود را خواهد داشت.

ب) اندازه و وسعت:در این دیدگاه عامل جمعیت در تقسیم بندی شهر ها نقش مهمی را بازی می کند چرا که در این دیدگاه شهر ها از کوچکترین به بزرگترین تقسیم بندی می شوند و شهر کوچک یا بزرگ در وهله اول بیانگر جمعیت کم یا زیاد خود می باشد. که البته این جمعیت خود بیانگر سطح فعالیتها، حیطه نفوذ شهر و … می باشد. البته در تعریف سطح جمعیتی و مرز تعریف شده بین انواع شهرها توافق کلی وجود ندارد. بطور مثال حداقل جمعیت برای شهر محسوب شدن در ژاپن ۳۰۰۰۰ نفر، در نروژ، ایسلند، و سوئد ۲۰۰۰ نفر، در نیجریه ۲۰۰۰۰ نفر و در ایران در حال حاضر ۱۰۰۰۰ نفر می باشد.

خوب در اینجا با توجه به شرایط کشورمان انواع شهر ها را با توجه با اندازه آن بیان می کنیم.

▪ (بازار شهر)؛ ۱۰-۵ هزار نفر جمعیت. (( عملکرد: دهستانی))

( روستا-شهر)؛ ۲۵-۱۰ هزار نفر جمعیت. ( عملکرد: بخش)

▪ (شهر کوچک)؛ ۵۰-۲۵ هزار نفر جمعیت. ( عملکرد: شهرستان))

▪ (شهر متوسط کوچک)؛ ۱۰۰-۵۰ هزار نفر جمعیت. ( عملکرد: شهرستان))

▪ ( شهر متوسط)؛ ۲۵۰-۱۰۰ هزار نفر جمعیت. ( عملکرد: ناحیه ای)

▪ (شهر بزرگ میانی)؛ ۵۰۰-۲۵۰ هزار نفر جمعیت. ( عملکرد: استانی))

▪ ( شهر بزرگ)؛ ۱۰۰۰-۵۰۰ ؛ هزار نفر جمعیت. ( عملکرد: منطقه ای)

▪ (کلان شهر) (متروپل)؛ ۵/۲-۱ میلیون نفر جمعیت. ( عملکرد: کلان منطقه ای))

▪ ( کلان شهر) (متروپل ملی)؛ ۵/۲ میلیون نفر جمعیت و بیشتر.( عملکرد: ملی) https://article.tebyan.net

توسعه فیزیکی

الف)کالبد شهر:در ادبیات طراحی شهری، واژه شکل(فرم) شهر را می توان مترادف کالبد شهر دانست(میر مقتدايی و طالبی، ۴۱۸۲ .)کوين لینچ در کتاب سیمای شهرفرم شهررا بصورت  «مظاهر جسمی و رويت پذير شهر »تعريف کرده است. درکتاب تئوری شکل خوب شهر اين مفهوم اينگونه مطرح می شود:«شکل مجتمع زيستی که معمولا به نام محیط زيست کالبدی خوانده شده است، به طور کلی به مفهوم الگوی فضايی عناصر کالبدی بزرگ، بی حرکت و دائمی در شهر نظیر:ساختمانها،خیابانها،تجهیزات،تپه ها،رودخانه هاوشايدهم درختان باشد(لینچ۸ ،۴۱۸۴ .)ايشان در نهايت  «توزيع فضايی زمانی عملیات انسانی و عناصر فیزيکی که زمینه عملیات است، به اضافه فقط آن مقدار از نهادهای اجتماعی و رفتارهای روانی که بطور مستقیم با توزيع فضايی-زمانی فوق در ارتباط بوده و در مقیاس کل مجتمع زيستی دارای اهمیت را بعنوان حیطه انتخابی خود درنظرگرفته است.کالبدشهرابعادفیزيکی شهرنشینی است باتاکیدبرنوع ساختمانها،شاهراهها،فضاهای باز،میادين ونمای ساختمانهاوخیابانها،البته بالحاظ ابعادمحیطی،اقتصادی وفرهنگی-اجتماعی اين عناصر.

ب) توسعه شهری:درک فرايند توسعه شهری در برنامه ريزی توسعه شهری و مديريت توسعه شهری پايدار نقش تعیین کننده ای دارد(چنگو مسر۴،۲۰۰۱).تاريخ شهرسازی و روند شهرنشینی نیز نشان از آن دارد که گسترش شهر در ابعاد کالبدی و ساير مواردِ وابسته به توسعه شهری به واسطه ضرورت های علمی باعث بروز روش ها و ابتکارات عمدتا مبتنی بر ازمون و خطا شده اند، که حاصل نوعی ابهام و تناقض نظری و عملی در تصمیم سازی و تصمیم گیری برای شهرها بوده است (بمانیان و محمودی نژاد،۴۱۸۷٫)پرداختن  به  نظريات  توسعه  شهری  هر  چند  در  حوزه  گسترش  شهر  تعمیم  و  توصیف  می  يابد،يادآورتفاوتماهویبینواژگان گسترش، توسعه و پیشرفت است، که هر کدام معانی متفاوتی به ذهن متبادر می کنند. در مسايل شهری، رشد شهری و توسعه شهری عمدتا با هم يکی فرض می شوند در منابع شهرسازی به کلمات و اصطلاحات متعددی بر می خوريم که مهم ترين آن ها عبارتند از: گسترش،  گسترش  فیزيکی  گسترش  کالبدی،  گسترش  شهری،  گسترش  مکانی  ،گسترش  مکان  های  شهری،  توسعه  محدوده  های شهری  توسعه  فیزيکی،توسعه  کالبدی،  توسعه  شهری،  توسعه  مکانی،  توسعه  کان  های  شهری،  رشد  شهری،  رشد  محدوده  های شهریو…( بمانیان و محمودی نژاد،۴۱۸۷)

• شهرسازی دفاعی در ایران باستان

چهره کالبدی و ساخت فضایی شار پارسی، تبلور بارز و روشن روابط حاکم بر جامعه پارسی روزگاران کهن است. چهره ای که شارهای ۱۷پس از خود را آماده کرده و شهر-قدرت و شهر-معبد را با استقرارچهار طبقه ممتاز اجتماعی یعنی اشرافیت دودمانی، مغان و روحانیون، اشرافیت دهقانی، بازرگانان و پیشه وران در آن معنا می بخشد. این چهره از دیدگاه ریخت شناسی شهری از فضاهای زیر ترکیب شده است.

-۱دژ حکومتی: مجموعه ای مرکب از کاخ ها، معابد، دیوان ها، تأسیسات نظامی و اداری، ذخایر وانبارهای آذوقه بوده است. این دژ در بااهمیتترین نقطه سوق-الجیشی شهر قرار می گرفته و با دیوارهایسترگ و محکم محافظت می شده است. در صورت نبود عوارض طبیعی، صفحه هایی مصنوعی برایاستقرار چنین دژی برپا می شده است. دژ مظهر دولت پارسی و مظهر قدرت، وحدت و یگانگی است. هریک از عناصر متشکله بنا بر اهمیت خود با دیواری جدا می گشته است.

-۲شار میانی: مجموعه ای مرکب از محلات خاص برای استقرار طبقات ممتاز با خانه هایی کم وبیش مشابه، بازاری در میان و همه محصور در دیواری سنگین با دروازه هایی برای ورود و خروج به شار میانی.

-۳شار بیرونی: مجموعه ای مرکب از محلات و خانه ها، بازارها، باغات و مزارع پراکنده در سطحی وسیع بوده است. این مجموعه معمولا بهوسیله حصارهای طبیعی، کوه، تپه، رودخانه، جنگل و غیره ازفضای بیرون خود جدا می گشته است. شار بیرونی محل استقرار اکثریت جامعه شهری آن روزگاران بوده است که به علت در دسترس نبودن اطلاعات دقیق نمی توان حکمی قطعی از چگونگی سکنی گزینی وسازمان فضایی آن جامعه صادر کرد. ولی شواهدی کم وبیش گواه بر آن هستند که استفاده وسیع از آجر، خشت و گل رایج بوده و شاید فضایی شبیه به روستاهای کنونی یعنی روستاهایی نسبتا بزرگ قابل تصورباشد

. ظهور دولت ساسانی، که اولینحرکت جامعه شهری برای رسیدن به قدرت بود. ضربه های عمده را بر شیوه های تولید و زیست دودمانی و ایلی وارد ساخت و اشرافیت دودمانی عملا از طبقات اجتماعی حذف شد و در مقابل نظام کاستی حاکم گشت. شهر همچنان مکان استقرار طبقات برتر اجتماعی مانند موبدان و مغان، جنگاوران و سپاهان ،دبیران و پزشکان و دهقانان بود و طیف عظیم مردم چون پیشهوران ، بازرگانان، صاحبان حرف و امثالآنان در خارج از چهارچوب این طبقات واقع بودند و به تبع آن در خارج از دیوارهای شار زندگی میکردند.شار ساسانی، همچون شار پارسی در دولت هخامنشی، بر مبنای باورهای دینی و متأثر از مقوله جهانبینی ساخته می شد. شهر معمولا به حصاری ختم میگردید که چهار دروازه به چهارسوی عالم داشته باشد،که خود یادآور جهات اربعه و عناصر اربعه بود. شار ساسانی به شکل شطرنج و گاهی به شکل جانوران ساخته میشد. به عنوان مثال، شهر شوش مانند باز، شوشتر مانند اسب، طراحی شده بود. سازمان فضایی کالبدی شار ساسانی در سبک پارتی مانند شار اشکانی بود و دژ حکومتی، شار میانی و شار بیرونی راشامل میشد، که شار بیرونی محل استقرار مردمی بود که در چهار طبقه ممتاز ساسانی جای نمی گرفتندو در دولت ساسانی نقشی نداشتند.

اما نکته قابل توجه در خصوص ریختشناسی شهرهای ساسانی، برجسته شدن نقش بازار و میدان بود.عنصر بازار، در مقیاسی که اکنون از آن داریم، کالبد پیدا میکرد و شکلدهنده محلات و ستون فقرات شهر بود. میدان نیز مکانی بود که بازارها بدان منتهی می شد و محل بررسی اعلام فرمان های دولت بود، که البته نقشی متفاوت با آگورا و فوروم داشت. «فوروم» در رم و «آگورا» در آتن میادینی بوده اند که نقش غالب آنها اجتماعی، فرهنگی و تفریحی بوده است. در این میدانها مردم به دور یکدیگر جمع می شدند و جشن-ها و مسابقات متعددی را بر پا میکردند.

در سازمان فضایی جدید ساسانی، دفاع از کشور به شهرهای سرحدی واگذار شدند که کاملا از دیدگاه نظامی تجهیز یافته بودند. شهرهای سرزمین میانی نقش حفاظت و حراست از شبکه های آمدوشد جاده ای را بر عهده گرفته و شهرهای سرزمین درونی عملا به کار تولید می پرداختند. هر سه گروه از این شهرها عملا همان مفهوم کهن شار را معنا می بخشند. هر سه گروه محل گردهمایی و وحدت اجتماعی سه جامعه ایلی، روستایی و شهری بوده اند و بدین ترتیب، شار پارتی در دولت ساسانی نیز در مفهوم منطقه ای به ایفای نقش می پردازد؛ با این تفاوت عمده که شار ساسانی به عنوان نماینده دولت عملا صاحب همه منابع تولیدی خود و اطراف خویش نیز می باشد.

چهره کالبدی شار پارتی در دولت ساسانی، کم وبیش توسط تاریخ نگاران دوران اولیه اسلامی ترسیم شده است. بافت کالبدی و سازمان فضایی این شار، الگویی بود که در شهرهای اولیه دوران بعد از اسلام نیز مورد استفاده قرار می گرفت. شهرهای ایرانی عهد ساسانی بهویژه شهرهایی که در دوران قباد ساخته شدند با شهرهای ایرانی دوره اسلامی بسیار شباهت داشته اند. در این شهرها، کهن دژی با باروهاکنگره دار، بخش نظامی شهر را تشکیل می داد. قسمت اساسی شهر در گرداگرد کهن دژ شکل میگرفت که شارستان نامیده می شد. بازارها در درون دیوارهای شارستان و گاهی در بیرون آن بودند که در دوره اسلامی، ربض خوانده می شد و گاهی نیز دیوار دومی گرداگرد آن می کشیدند.

این توصیف از چهره کالبدی و سازمان فضایی شار ساسانی نشان می دهد که در این مورد نیز دولت ساسانی خود را به ساخت وساز کهن دولت هخامنشی رجوع داده است. شار دوره ساسانی مکان استقرارچهار طبقه ممتاز اجتماعی است و چون شارهای پیش از خود هم شهر-قدرت است و هم شهر-معبد. (انجمن علمی پدافند غیرعامل کشور ؛ نوبت اول، مهرماه ۱۳۸۹ )

• نظریه های ملی توسعه شهری:

در  مورد  شهرهای  ايران  بايد  گفت:  رشد  بیرويه و ناموزن شهر  در  حاشیه  موجب  تقابل  مسائل  اجتماعی-اقتصادی  و  مکانی برای تمايزات و تبعیضات اجتماعی برای شهرهای امروز ايران است. روشن نبودن مفاهیم برنامه ريزی در مورد بافت های فرسوده درون شهری در ايران و مشخص نبودن با بافت های قديمی شهر، مسائل حفظ و نگهداری، مرمت نوسازی، بهسازی، و خلاصه مشخص نبودن برنامه ريزی و اجرای آن در بافت های قديمی موجب مهاجرت جمعیت و تغییر ساختار جمعیتی و اجتماعی در آن ها و در نهايت سبب رکود و بی رونقی هر چه بیشتر بافت های قديمی شده است (حبیبی، ۴۱۶۷ :۱-۲۴٫)يداله فريد در بررسی های نظريه پیوندی شهر را مطرح ساخت. او پیوند اراضی اطراف و هسته های آغازين شهرهای ايران و پیوند روستاها با شهر را در توسعه فیزيکی و شکل گیری ساختار اکولوژيکی شهر موثر می داند. رشد جمعیت ناشی از مهاجرت های روستايیان و شهرهای کوچکبه شهرهای بزرگ منطقه و جا به جايی های جمعیتی در شهر را موجب تغییر و تحولات ساختارهای اقتصادی و اجتماعی در شهر می داند (فريد، ۴۱۷۱ :۴۲۹-۴۶۰٫

شهرهای امن و ناامن جهان

. جزئیات گزارش سال ۲۰۱۹ «مرسر» – نهاد بررسی‌کننده کیفیت زندگی شهرهای منتخب دنیا – نشان می‌دهد از بین ۲۳۱ شهر، دمشق ناامن‌ترین شهر جهان است و در اروپا و آمریکا نیز به ترتیب مسکو و کاراکاس لقب ناامن‌ترین شهر را پیدا کرده‌اند. لوکزامبورگ امن‌ترین‌ منطقه شهری دنیا اعلام شده است. «مرسر» پس از آن شاخص امنیت شهرها را در گزارش سالانه کیفیت زندگی اضافه کرد که شرکت‌های بین‌المللی برای توسعه کسب‌و‌کار خود در دنیا این شاخص را مورد توجه قرار دادند.

شهرهای امن و ناامن جهان

رتبه‌بندی ۲۳۱ شهر جهان با تراز «کیفیت زندگی» که همه ساله توسط نهاد «مرسر» انجام می‌شود، در آخرین نمونه که برای سال ۲۰۱۹ است، علاوه بر اعلام همیشگی شهرهای برتر، از سه اتفاق بزرگ خبر می‌دهد. اوایل هفته جاری گزارش سال ۲۰۱۹ «مرسر» از رتبه شهرهای مختلف جهان در «کیفیت زندگی» منتشر شد که بر اساس آن، وین برای دهمین سال پیاپی، با کیفیت‌ترین شهر دنیا برای زندگی معرفی شد.اما جزئیات این گزارش نشان می‌دهد: سهم اروپا در فهرست شهرهای باکیفیت به مراتب بیشتر از آمریکا است ضمن آنکه، غالب شهرهایی از آمریکا که همه ساله مورد بررسی و آزمون «مرسر» قرار می‌گیرند، در سال ۲۰۱۹ دچار تنزل رتبه شده‌اند. نتیجه این بررسی مشخص می‌کند: کیفیت زندگی در شهرهای اروپایی بهتر از آمریکا است. در اتفاق دوم، امسال نهاد «مرسر» علاوه بر پارامترهای ده‌گانه سنجش شاخص «کیفیت زندگی»، از شاخص دیگری برای رتبه‌بندی شهرهای جهان نیز استفاده کرده است. «مرسر» هدف از انتشار چنین گزارش‌هایی را تهیه «راهنمای سرمایه‌گذاری و تاسیس دفاتر نمایندگی» برای شرکت‌های بین‌المللی که به دنبال توسعه جهانی کسب و کارهای خود هستند، اعلام کرده است.

شرکت‌های بین‌المللی اخیرا «امنیت شهرها» را به‌عنوان یک شاخص مهم برای انتخاب محل توسعه جدید کار خود در دنیا، مبنا قرار داده‌اند و معتقدند: یک شهر علاوه بر اینکه باید از مطلوبیت بالای سکونتی در جهت تضمین «محیط مناسب فعالیت کارکنان و سلامت فردی آنها» برخوردار باشد لازم است ایمنی و امنیت نیروی کار سازمانی را نیز برای شرکت تا حد لازم تامین کند. «مرسر» در پی این رویکرد جدید شرکت‌های بین‌المللی، شهرهای مورد سنجش را هم به لحاظ کیفیت زندگی و هم از بابت «امنیت شهری و ایمنی شهروندانش» رتبه‌بندی کرده است. جزئیات این رده‌بندی حاکی است: شهرهای اروپایی در هر دو شاخص، به نوعی صدرنشین فهرست هستند. اما دمشق ناامن‌ترین شهر هم در منطقه و هم در کل جهان معرفی شده است و مسکو نیز کمترین درجه امنیت را در بین شهرهای اروپایی دارا است. اتفاق سومی که می‌شود در جزئیات گزارش ۲۰۱۹ «مرسر» ردیابی کرد سقوط ۹ پله‌ای رتبه کاراکاس –پایتخت ونزوئلا- در کیفیت زندگی است. کاراکاس از بین ۲۳۱ شهر، در جایگاه ۲۲۲ قرار گرفته و بی‌ثباتی سیاسی و اقتصادی علت آن اعلام شده است.

ابرهای تیره تنش‌های تجاری و موج‌های پوپولیستی بر محیط اقتصادی جهان سایه انداخته است. در کنار سیاست‌های پولی انقباضی و نوساناتی که بازارهای جهانی را متزلزل کرده است، کسب‌وکارهای بین‌المللی برای پیشبرد فعالیت‌های خود در خارج از مرزها تحت فشار هستند. در این رابطه بیست‌ویکمین نظرسنجی کیفیت زندگی «مرسر» نشان می‌دهد بسیاری از شهرهای جهان هنوز نیز محیطی جذاب برای کسب‌وکارها پیشنهاد می‌کنند. بهترین معیار این تشخیص، وضعیت «کیفیت زندگی» است که رکن اصلی جذابیت شهرها برای انجام کسب‌وکار و جابه‌جایی استعدادها به شمار می‌رود. به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل روزنامه دنیای اقتصاد، بر این اساس، در رتبه‌بندی امسال، تهران توانست به یک پله صعود نسبت به سال گذشته در رده ۱۹۹ باکیفیت‌ترین شهرهای جهان بایستد. در گزارش ۲۰۱۸ پایتخت ایران در رده ۲۰۰ از میان ۲۳۱ شهر قرار داشت.

 شهرهای باکیفیت برای زندگی

بر اساس نتایج این رتبه‌بندی، وین – پایتخت اتریش – برای دهمین سال پیاپی به‌عنوان شهر نخست، بهترین کیفیت زندگی را در میان تمام شهرهای جهان دارد. پس از این شهر، زوریخ – پایتخت سوئیس – در رده دوم این رتبه‌بندی قرار دارد. ونکوور کانادا با ایستادن در رده سوم، در ۱۰ سال اخیر بهترین شهر آمریکای شمالی در این رتبه‌بندی بوده است. مونیخ آلمان، آکلاند نیوزیلند، دوسلدورف آلمان، فرانکفورت آلمان، کپنهاگ دانمارک و در نهایت ژنو و بازل در سوئیس به ترتیب در رده‌های چهارم تا دهم این رتبه‌بندی جای دارند. سنگاپور در رده ۲۵، مونته‌ویدئو در رده ۷۸، پرت‌لوئیس در رده ۸۳ هر کدام وضعیت خود را به‌عنوان باکیفیت‌ترین شهرها برای زندگی به ترتیب در آسیا، آمریکای جنوبی و آفریقا حفظ کرده‌اند. بر اساس یافته‌های این گزارش بغداد – پایتخت عراق – گرچه همچنان در رده‌های انتهایی این رتبه‌بندی قرار دارد، اما امنیت و خدمات بهداشتی آن طی یک سال اخیر بهبود چشمگیر یافته است. هر چند به دنبال بی‌ثباتی‌های سیاسی و اقتصادی، استانداردهای زندگی در کاراکاس وخیم‌تر شده است.

ایلیا بونیک، شریک ارشد و رئیس بخش حرفه‌های کسب‌وکار «مرسر» در یادداشتی پیرامون این گزارش می‌نویسد: «ظرفیت‌های فیزیکی بخش جدایی‌ناپذیر فعالیت‌های برون‌مرزی بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی است. با این حال سلامت فردی و حرفه‌ای اشخاص در جاهایی که این شرکت‌ها فعالیت می‌کنند، بسیار برای آنها حائز اهمیت است. شرکت‌هایی که به دنبال توسعه فعالیت‌های برون‌مرزی خود هستند، زمانی که تصمیم به تعیین بهترین مکان برای کارکنان و ادارات خود می‌گیرند، طیف گسترده‌ای از ملاحظات را مدنظر قرار می‌دهند. اولین عامل مهم برای آنها داده‌های مرتبط و قابل‌اتکا و معیارهای استانداردشده است که عنصر حیاتی برای تصمیم‌گیری‌های تعیین‌کننده کارفرمایان محسوب می‌شود، از تصمیم مکان استقرار ساختمان‌ها گرفته تا چگونگی توزیع نیروهای‌کار بین‌المللی، مسکن و پرداختی‌های آنها.»

نظرسنجی «مرسر»، یکی از جامع‌ترین و موثق‌ترین نمونه‌های خود در جهان است. این نظرسنجی هر ساله با هدف توانمندسازی شرکت‌های بین‌المللی و سایر سازمان‌ها برای کمک عادلانه به کارکنانی که در سطوح بین‌المللی به خدمت گرفته می‌شوند ارائه می‌شود. علاوه بر داده‌های ارزشمند کیفیت زندگی، نظرسنجی «مرسر» ارزیابی جامع از بیش از ۴۵۰ شهر جهانی ارائه کرده است که شامل رتبه‌بندی ۲۳۱ شهر می‌شود. در گزارش امسال، «مرسر» علاوه بر ارزیابی معمول خود، رتبه‌بندی جداگانه از ایمنی فردی ارائه کرده که معیاری برای ثبات داخلی، سطح جرائم، اجرای قوانین، محدودیت‌های ضد آزادی فردی، آزادی رسانه‌ها و روابط با سایر کشورها است. در این رتبه‌بندی‌ها، شهرهای اروپای غربی رده‌های نخست را قبضه کرده‌اند: لوکزامبورگ به‌عنوان ایمن‌ترین شهر جهان در رده نخست ایستاده و به دنبال آن، شهر هلسینکی – پایتخت فنلاند – و شهرهای سوئیسی بازل، برن و زوریخ به‌طور مشترک در رده دوم قرار دارند. بر اساس رتبه‌بندی ۲۰۱۹ ایمنی فردی «مرسر»، دمشق به‌عنوان ناایمن‌ترین شهر در رده انتهایی ۲۳۱ و بنگویی در جمهوری آفریقای مرکزی به‌عنوان دومین شهر ناامن جهان در جایگاه ۲۳۰ جای دارد.

اسلاگین پاراکاتیل، یکی از مدیران «مرسر» و مالک تولیدات جهانی بخش تحقیقات کیفیت زندگی این موسسه، در این رابطه می‌گوید:‌ «ایمنی شخصی طبق طیف گسترده‌ای از عوامل گزارش داده می‌شود و به‌عنوان معیاری از وضعیت شهرها و کشورها هر ساله تغییر می‌کند. این عوامل در تصمیم‌گیری شرکت‌های چندملیتی برای زمان فرستادن کارکنان به فعالیت‌های برون‌مرزی خود حیاتی است، به این خاطر که این شرکت‌ها هر گونه نگرانی درخصوص ایمنی شخصی کارکنان خارجی خود را مدنظر قرار می‌دهد، عاملی که می‌تواند اثرات قابل‌توجه بر هزینه برنامه‌های پرداختی بین‌المللی آنها داشته باشد. به منظور به‌روز ماندن وضعیت کیفیت زندگی در تمام نواحی که کارکنان به خدمت گرفته می‌شوند، شرکت‌ها به منظور تعیین هزینه پیامدهای تغییر استانداردهای زندگی، نیاز به اطلاعاتی دقیق و روش‌های هدفمند دارند.

 وضعیت شهرها در اروپا، آمریکا و خاورمیانه

بر اساس یافته‌های گزارش «مرسر» شهرهای اروپایی همچنان بالاترین کیفیت زندگی را در جهان دارا هستند. وین، زوریخ و مونیخ نه تنها رده‌های اول تا سوم این منطقه را به خود اختصاص داده‌اند، بلکه در سطح‌ جهانی نیز در رده‌های نخست قرار دارند. در ۲۰ شهری که بالاترین کیفیت زندگی را در جهان دارند، بیش از ۱۳ شهر اروپایی هستند. مهم‌ترین پایتخت‌های این قاره، برلین در رده ۱۳، پاریس در رده ۳۹ و لندن در رده ۴۱ در گزارش امسال جایگاه سال گذشته خود را حفظ کرده‌اند، در حالی که مادرید سه پله و رم یک پله در رتبه‌بندی امسال بالا آمده‌اند. در گزارش امسال، شهر مینسک – پایتخت بلاروس – با قرار گرفتن در رده ۱۸۸، تیرانا – پایتخت آلبانی – با قرار گرفتن در رده ۱۷۵ و سن‌پترزبورگ – دومین شهر بزرگ روسیه – با قرار گرفتن در رده ۱۷۴ پایین‌ترین کیفیت زندگی در اروپا را به خود اختصاص داده‌اند. هر چند سارایوو در پی کاهش جرائم توانست با سه پله ترقی در رده ۱۵۶ بایستد.

بر اساس گزارش «مرسر»، امن‌ترین شهر اروپا لوکزامبورگ است. پس از این شهر، بازل، برن، هلسینکی و زوریخ به‌طور مشترک در رده دوم امن‌ترین شهرهای اروپا قرار دارند. در این رتبه‌بندی مسکو با قرار گرفتن در رده ۲۰۰ و سن‌پترزبورگ با قرار گرفتن در رده ۱۹۷، ناامن‌ترین شهرهای اروپا لقب گرفته‌اند. نسبت به گزارش سال ۲۰۰۵، بروکسل در پی حملات تروریستی، بیشترین تنزل رتبه را در گزارش امسال داشته، در حالی که آتن یونان نیز تحت‌تاثیر روند کند بهبود نابسامانی‌های اقتصادی و سیاسی ناشی از بحران ۲۰۰۸، با روندی مشابه در رده ۱۰۲ قرار گرفته است.

در منطقه آمریکای شمالی، شهرهای کانادایی رتبه‌های بالای خود را در گزارش امسال حفظ کرده‌اند: ونکوور توانست در رتبه‌ سوم باکیفیت‌ترین شهرهای جهان برای زندگی بایستد و شهرهای تورنتو، مونترال، اوتاوا و کلگری در رتبه‌های برتر امن‌ترین شهرهای جهان ایستاده‌اند. تمام شهرهای آمریکایی که در گزارش امسال مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند، اما شاهد تنزل رتبه بوده‌اند. در میان این شهرها بیشترین تنزل را واشنگتن تجربه کرده و در رده ۵۳ قرار گرفته است. البته استثنای شهرهای آمریکایی نیویورک است که به خاطر تداوم کاهش نرخ جرم‌وجنایت توانسته با یک پله صعود در رده ۴۴ بایستد. در گزارش امسال، دیترویت با حفظ وضعیت سال گذشته خود به‌عنوان بی‌کیفیت‌ترین شهر آمریکا برای زندگی معرفی شده است. تداوم خشونت کارتل‌ها و نرخ بالای جرم‌وجنایت نیز موجب شده شهرهای مونتری و مکزیکوسیتی به ترتیب در رتبه‌های ۱۱۳ و ۱۲۹ قرار گیرند و مکزیک را در رده‌های انتهایی کیفیت زندگی جهان قرار دهند.

در آمریکای جنوبی، مونته‌ویدئو – پایتخت اروگوئه – با قرار گرفتن در رده ۷۸ بهترین کیفیت زندگی را دارد. در طرف مقابل، تداوم بی‌ثباتی‌ها منجر شده کاراکاس – پایتخت ونزوئلا – در رتبه‌بندی کیفیت زندگی ۹ پله و در رتبه‌بندی امنیت ۴۸ پله سقوط کند و به ترتیب در رده‌های ۲۰۲ و ۲۲۲ جهان بایستد و ناامن‌ترین شهر آمریکا لقب گیرد.  در رتبه‌بندی ۲۰۱۹ «مرسر»، دوبی با قرار گرفتن در رده ۷۴ همچون سال گذشته به‌عنوان باکیفیت‌ترین شهر منطقه خاورمیانه برای زندگی معرفی شده است. دومین شهر باکیفیت این منطقه نیز از کشور امارات است که در رده ۷۸ رتبه‌بندی ایستاده است. در طرف مقابل صنعا و بغداد به ترتیب با قرار گرفتن در رده‌های ۲۲۹ و ۲۳۱ بی‌کیفیت‌ترین شهرهای خاورمیانه برای زندگی هستند. کاهش نرخ جرم‌وجنایت و عدم وقوع حوادث تروریستی نیز عواملی مثبتی بودند که صعود ۴ پله‌ای استانبول را در پی داشتند، شهری که در رتبه‌بندی امسال توانست در رده ۱۶۴ بایستد. از لحاظ امنیت نیز دوبی و ابوظبی امن‌‌ترین شهرهای خاورمیانه هستند، در حالی که دمشق با قرار گرفتن در رده ۲۳۱ این رتبه‌بندی چه در این منطقه و چه در سطح جهانی ناامن‌ترین شهر معرفی شده است.

مولفه های سنجش کیفیت زندگی

«مرسر» در این گزارش سالانه خود، «کیفیت زندگی» بیش از ۴۵۰ شهر جهان را بر اساس نظرسنجی ارزیابی می‌کند. شرایط زندگی در این شهرها بر مبنای ۳۹ عامل که در ۱۰ گروه کلی دسته‌بندی شده‌اند مورد بررسی قرار می‌گیرد. این ۱۰ گروه کلی به همراه عوامل زیرمجموعه آن عبارتند از: محیط‌ سیاسی و اجتماعی شامل عوامل ثبات سیاسی، جرم، اجرای قانون و…؛ ۲) محیط اقتصادی شامل عوامل قوانین و مقررات نرخ ارز و خدمات بانکداری؛ ۳) محیطی فرهنگی-اجتماعی شامل عوامل دسترسی رسانه‌ها، وضعیت سانسور و محدودیت‌ها در زمینه آزادی‌های فردی؛۴)شرایط پزشکی و سلامت شامل عوامل خدمات و عرضه پزشکی، بیما‌ری‌های عفونی، فاضلاب، منهدم ساختن زباله‌ها و آلودگی هوا؛ ۵) آموزش و مدارس شامل عوامل استانداردها و دسترسی به مدارس بین‌المللی؛ ۶) خدمات عمومی و حمل‌ونقل شامل عوامل برق، آب، حمل‌ونقل عمومی و ازدحام ترافیکی؛ ۷) سرگرمی شامل عوامل رستوران‌ها، تئاتر‌ها، سینماها و اماکن ورزشی و تفریحی؛ ۸) کالای مصرف‌کنندگان شامل عوامل دسترسی به کالای مصرفی روزانه، خوراکی‌ها و خودروها؛ ۹) مسکن شامل عوامل مسکن اجاره‌ای، اسباب خانوار و خدمات نگه‌داری و در نهایت ۱۰) محیط طبیعی شامل عوامل آب‌وهوا و بلایای طبیعی ثبت‌شده.  نمره‌دهی هر یک از این عوامل که بر مبنای اهمیت‌شان برای خارجی‌ها وزن می‌گیرند، امکان مقایسه هدفمند شهر‌به‌شهر را فراهم می‌سازد. نتیجه این فرآیند، محاسبه «شاخص کیفیت زندگی» است که به واسطه آن می‌توان تفاوت‌های میان هر دو مکان ارزیابی‌شده را مقایسه کرد. به منظور استفاده کارآمد از این شاخص‌ها، «مرسر» شبکه‌ای ایجاد کرده است که از طریق آن کاربران می‌توانند نتایج شاخص‌های کیفیت زندگی را به هم مرتبط سازند.( روزنامه دنیای اقتصادشماره روزنامه ۵۰۸۶شنبه ۲۷ دی ۱۳۹۹ ۲جمادی الثانی ۱۴۴۲ | ۱۶ January 2021 )

• تعریف امنیت :

اَمنیَّت حالت فراغت نسبی از تهدید یا حمله یا آمادگی برای رویارویی با هر تهدید و حمله را گویند. امنیت از ضروری‌ترین نیازهای یک جامعه است. امنیت در گفتمان سلبی بر نبود خطر و تهدیدات استوار است؛ ولی امنیت در گفتمان ایجابی به تأمین و تضمین آسایش و آسودگی نظر دارد.مفهوم‌های مرتبط با امنیت در فارسی کلاسیک با واژه‌های زِنهار و زینهاری ادا می‌شد. امنیت از درون انسان نشات می‌گیرد و ارتباط وثیقی با ایمان دارد. هر گاه آدمی بتواند به مدیریت عقل خویش تعادل لازم را بین قوای درونی خود مانند غضب، شهوت و … برقرار کند انسان ایمنی است. انسان‌های ایمن جامعه ایمن و انسان‌های ناایمن جامعه نا ایمن را تشکیل می‌دهند. مفهوم امنیت از یک سو بسیط است بدین معنا که هر انسانی امنیت یا ناامنی را درک می‌کند؛ ولی از سوی دیگر پیچیده‌است و تعاریف متعدد و متنوعی از آن ارائه می‌شود. برای درک بهتر مفهوم امنیت، در مطالعات امنیتی تلاش می‌شود که این مفهوم را به اجزاء کوچکتر و قابل درک تری بشکنند. من جمله؛ تجزیه مفهوم امنیت به ارکان آن.

ارکان امنیت عبارتند از: مرجع امنیت، تهدید امنیت، تولید کننده امنیت، ابزار و روش تولید امنیت و بالاخره غایت امنیت. مهم‌ترین رکن امنیت مرجع امنیت است. مرجع امنیت ناظر بر این سؤال اساسی است: که امنیت چه کسی؟ یا چه چیزی؟

قسمت دیگری از شکستن مفهوم امنیت، برای درک بهتر مفهوم امنیت شکستن این مفهوم به سطوح امنیت است. این سطوح عبارتند از امنیت جهانی، امنیت بین‌المللی، امنیت منطقه ای، امنیت ملی، امنیت داخلی و خارجی، امنیت عمومی، امنیت اجتماعی و بالاخره امنیت فردی.

ابعاد امنیت نیز تلاشی برای فهم بهتر مفهوم امنیت است. این ابعاد امروزه شامل: نظامی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی- اجتماعی و بالاخره زیست‌محیطی است.( عامری هوشنگ، اصول روابط بین الملل، موسسه انتشارات آگاه تهران، ۱۳۷۰،)

گونه های امنیت :

امنیت را بسته به زمینه کاربرد می‌توان به چند گروه تقسیم نمود:

• امنیت فردی: مرجع امنیت در امنیت فردی حق حیات، آزادی (محل زندگی، اعتقادات، شغل)، حق تأمین نیازهای ضروری، حق مالکیت و حفظ کرامت انسانی است. امنیت فردی بسیار به امنیت عمومی نزدیک است. تمایز امنیت فردی و عمومی را می‌توان در عامل تهدید آن را دریافت. امنیت فردی اغلب از طریق دولت‌ها نقض می‌شود در حالی که امنیت عمومی بیشتر از جانب سایر شهروندان آسیب می‌بیند.
• امنیت عمومی: مرجع امنیت عمومی، جان، مال، آبرو و ناموس شهروندان به اعتبار شهروند بودنشان است. هر گاه جرم یا جنایتی علیه هریک از این ارزش‌های شهروندان اتفاق بیافتد امنیت عمومی آسیب دیده‌است. خواه این جرم از سوی سایر شهروندان باشد یا از سوی دولت اتفاق افتاده باشد. آسیبی که از سوی معارضین حکومت علیه کارگزاران حکومت وارد می‌شود، مانند ترور و … به این جهت که به اعتبار شهروند بودنشان نیست؛ از حوزه امنیت عمومی خارج است و در چارچوب امنیت داخلی تعریف می‌شود.
• امنیت خانواده: به تفکرات و اقداماتی که اعضای یک خانواده در جهت حفظ آرامش روحی و سلامت جسمی خود در برابر مهاجمین اعم از مخاطراتی که به سبب حیوانات یا توسط انسان‌ها انجام می‌شود گفته می‌شود.
• امنیت اجتماعی: مرجع امنیت اجتماعی، گروه اجتماعی است. گروه اجتماعی دو عنصر اساسی دارد که عبارتند از جمعیت گروه و هویت گروه. هر گاه تهدیدی علیه هریک از این دو عنصر اساسی که مقوم گروه اجتماعی هستند روی دهد امنیت اجتماعی به خطر افتاده‌است. نسل‌کشی، کوچ اجباری، سیاست‌هایی که نتایج آن کاهش یا متفرق شدن جمعیت یک گروه است؛ تهدیداتی هستند که جمعیت گروه را تهدید می‌کند. از سوی دیگر هر اقدامی که باعث شود فرهنگ، آداب و سنن و ارزش‌های گروه که هویت گروه را شکل می‌دهند آسیب ببیند تهدیدی علیه هویت گروه محسوب می‌شود. مانند ممنوعیت استفاده از زبان یا لباس بومی و امثال آن. موضوع امنیت اجتماعی اغلب گروه‌های مذهبی یا قومی هستند. اگر چه گروه‌های صنفی را نیز می‌توان موضوع امنیت اجتماعی قلمداد کرد؛ ولی احزاب سیاسی کاملاً از حوزهٔ امنیت اجتماعی خارج هستند و بیشتر موضوع بعد سیاسی امنیت ملی یا امنیت داخلی هستند.
• امنیت داخلی: به نظر می‌رسد امنیت داخلی بیش‌تر بر اساس یک تقسیم‌بندی جغرافیایی تعریف می‌شود. به گفته باری بوزان امنیت داخلی بر اساس معیار جغرافیایی، در نقطه مقابل امنیت خارجی تعریف شده‌است و بر این مبنا همه موضوعاتی را که در قلمرو ملی قرار دارند شامل می‌شود. امنیت داخلی و خارجی را سطوحی از امنیت ملی نیز می‌دانند. با این نگاه درحالی‌که امنیت خارجی معطوف به تهدیدهای ناشی از کشورهای رقیب یا دشمن است؛ امنیت داخلی مربوط به براندازی و چالش از جانب گروه‌هایی است که اقتدار دولت را نپذیرفته‌اند. در امنیت‌داخلی، آسیب‌پذیری‌ها ناشی از نقاط ضعف مزمنی است که ساختار، امکانات و توانایی‌های موجود قادر به پاسخ‌گویی به آن‌ها نباشد. در تعریف امنیت داخلی دو رویکرد انفعالی و ایجابی قابل تمیز است با رویکرد اول، ولفرز و کسانی که مثل او می‌اندیشند امنیت داخلی را نبود اجبار، نبود خطر خارجی، رفع نیازمندی‌های خارجی یا ترکیبی از آن‌ها می‌دانند که تحصیل آن رسالت دولت می‌باشد. اما رویکرد دوم که به صاحب‌نظرانی چون رابرت ماندل منتسب است امنیت داخلی را به احساس رضایت و اطمینان خاطر تعریف می‌کند. درنتیجه بی‌تردید امنیت‌داخلی بخشی از امنیت ملی است که کم‌وبیش با موجودیت‌های داخلی سروکار دارد و عمدتاً در بر گیرنده امنیت حاکمیت است. مرجع امنیت داخلی اغلب حکومت، یا به تعبیر دقیق‌تر هسته مرکزی حاکمیت تلقی می‌شود. پلیس و نهادهای اطلاعاتی در تأمین امنیت داخلی نقش کلیدی دارند. گرچه نمی‌توان کارکرد ارتش، در شرایط بحرانی، که تهدید امنیت داخلی ریشه‌های خارجی دارد را نادیده گرفت. ارتش می‌تواند کارکرد منفی نیز داشته‌باشد، به‌ویژه در کشورهای غیردموکراتیک که با دفاع از حاکمیت ممکن است مرزهای امنیت فردی و امنیت اجتماعی را نیز درنوردد. ایفای چنین نقشی می‌تواند علیه امنیت ملی و به تبع آن امنیت داخلی ارزیابی شود. این کارکرد منفی از طرف پلیس و نهادهای اطلاعاتی نیز دور از ذهن نیست.
• امنیت ملی: حالتی است که ملتی فارغ از تهدید از دست دادن تمام یا بخشی از جمعیت، دارایی، یا خاک خود به سر برد. امروزه، کمابیش در همه کشورها نوعی پلیس سیاسی یا امنیتی وجود دارد که مقصود از آن بنا بر فرض، جلوگیری از نفوذ عوامل محرک و ویرانگر و جاسوس به داخل کشور و سرکوبی کسانی که از راه‌های غیرقانونی تهدیدکننده نظم سیاسی موجود به‌شمار می‌آیند. هرچه نظامی تمامیت‌خواه‌تر باشد قدرت پلیس سیاسی و شدت و خشونت آن در آن نظام بیشتر است. این گونه نظام‌های سیاسی که مجالی برای مخالفت علنی و قانونی نمی‌گذارند، مخالفان یا دشمنان خود را همواره به نام «دشمنان امنیت ملی» یا نام‌های دیگر سرکوب می‌کنند. (تاملي نظري در امنيت اجتماعي با تاكيد بر گونه هاي امنيت-منيژه نويدنيا۱۳۸۵-۵۳تا۹۲)
• ویژگی های امنیت ملی
• الف) نسبی بودن امنیت: در جهان امروز دستیابی به امنیت مطلق ناممکن است زیرا قدرت که مبنای تحصیل امنیت است، متغیر، متفاوت و نسبی است.
• ب) ذهنی بودن امنیت: اصولا احساس امنیت یا عدم امنیت، یک برداشت و امر ذهنی است که ریشه در اعتقادات و باورهای فرهنگی، مذهبی و ملی مردم و رهبران یک کشور دارد، برایند این باورها و اعتقادات باعث می شود که یک ملت یا رهبران آن، کشوری را دشمن و کشورر دیگری را دوست تلقی کنند.
• ج) تجزیه ناپذیربودن امنیت: امنیت در مقابله با حاکمیت و استقلال یک کشور رابطه مستقیم دارد یعنی اگر در شهر یا استانی از یک کشور جنگ داخلی یا ناامنی پیدا شود، نمی توان ادعا کرد چون دیگر شهرها آرام می باشند، امنیت به هم نخورده است. https://www.sid.ir

  مولفه های امنیت ملی

• تمامی کشورها درسیاست داخلی و خارجی اشان و نیز افراد، گروه ها و احزاب موجود در کشورها بدون توجه به سلایق، اختلاف فردی، گروهی،طبقاتی، سیاسی و اجتماعی در خصوص چهار مولفه مشروح زیر اتفاق نظر دارند:
• الف) حفظ جان مردم
• ب) حفظ تمامیت ارضی
• ج) حفظ سیستم های اقتصادی و سیاسی
• د) حفظ استقلال و حاکمیت کشور
• امنیت منطقه‌ای: هنگامی که یک کشور اطراف کشور دیگری را مورد حمله و تهاجم قرار می‌دهد در این صورت امنیت منطقه‌ای آن کشور به هم خورده‌است.
• امنیت بین‌الملل: حالتی است که در آن قدرت‌ها در حالت تعادل و بدون دست‌یازی به قلمرو یکدیگر به سر برند و وضع موجود در خطر نیفتد. هرگاه یکی از قدرت‌ها از محدوده خود پا فراتر گذارد، از لحاظ قدرت (و یا قدرت‌های) مخالف، امنیت بین‌المللی «در خطر افتاده‌است».
• امنیت سایبری: با ظهور فضای (دنیای) سایبری، کاربران یا همان شهروندان سایبری نیاز به احساس امنیت در فضای سایبری برای انجام امور خود دارند که این امنیت ابتدا با افزایش سطح آگاهی و دانش خود کاربران و سپس با کمک شرکت‌های امنیتی و مراجع قانونی و پلیس‌های سایبری فراهم می‌شود.
• سایر حوزه های امنیت شامل امنیت اقتصادی ، امنیت فرهنگی ، امنیت روانی ؛ امنیت ملی ؛  امنیت فرامحلی ؛  امنیت شهری ، امنیت بهداشتی و امنیت شبکه‌های اینترنتی  می باشد (  نقد نظریه امنیت ملی سید جواد طاهایی سال پنجم بهار ۱۳۹۲ شماره ۱)

امنیت از نظر پدآفند غیر عامل :

؛امروزه کارشناسان و صاحب نظران براین عقیده اند که بهترین ، جامع ترین و کم هزینه ترین راه مقاوم سازی هر کشور و جامعه ای در برابر تهدیدات خارجی استفاده از پدافند غیرعامل است.

پدافند غیر عامل از دیرباز توسط انسان ها مورد استفاده قرار می گرفته است. انسان های نخستین برای حفاظت جان خود در برابر خطرات و تهدیدات، بلایای طبیعی و حتی در امان ماندن از حیوانات وحشی از پدافند غیر عامل استفاده می کردند. امروزه اما با رشد تکنولوژی ، تجهیزات و فناوری های روز و استفاده ازسلاح های مخرب هسته ای، بیولوژیکی، میکروبی و … و تشدید جنگ های منطقه ای و فرامنطقه ای و تهدید قدرت های استکباری، ضرورت و اهمیت بهره گیری از پدافند غیر عامل به منظورعدم آسیب پذیری کشور در برابر هرگونه نا امنی، دو چندان شده است.

مجمع تشخیص مصلحت نظام در راستای سیاست های کلی نظام در سند چشم انداز ۲۰ ساله کشور، پدافند غیر عامل را به شرح ذیل تعریف نموده است:« مجموع اقدام های غیر مسلحانه ای که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب پذیری، تداوم فعالیت های ضروری، ارتقا پایداری ملی و تسهیل میریت بحران در مقابل تهدید ها و اقدام های نظامی دشمن می شود.»

پدافند غیر عامل موضوعی کلان و فراگیر و مرتبط با عرصه های متنوع مالی، اقتصادی، تولیدی، صنعتی، ارتباطات و فناوری، اطلاعات، رسانه ها، انرژی، امنیت غذایی، زیست، حمل و نقل، دفاعی و… می باشد.

در واقع پدافند غيرعامل همان دفاع از شهر يا کشور بدون استفاده از تجهيزات نظامي به منظور کاهش آسيب پذيري )به ويژه اماکن حياتي و مهم(، تسهيل مديريت و پايداري زيرساخت ها و مديريت جامعه در شرايط بحران است. (نقش پدافند غیر عامل در امنیت۱۳۹۳-دانشگاه علمی شهید چمران اهواز https://civilica.com)

تعریف پدافند غیر عامل : به مجموعه اقداماتي اطلاق مي‌گردد که به کارگيري جنگ افزارو تسليحات نياز ندارد و با اجراي آن مي‌توان از وارد شدن خسارات مالي به تجهيزات و تاسيسات حياتي و حساس و مهم نظامي و غيرنظامي و تلفات انساني جلوگيري نموده و يا ميزان خسارات و تلفات ناشي از حملات و بمباران هاي هوايي موشکي دشمن را به حداقل ممکن کاهش داد.( موحدی‏ نیا ۱۳۸۶، ص ۳) (Passive Defense)

دفاع عامل :  به كارگيري تاكيكهاي عملياتي و نظامي دردفاع، سامانه هاي راداري، ماهوارهاي،مخابراتي و موشك .هابه كارگيري سلاح و تجهيزات جنگي(Active Defense)

اقدامات دفاع غیرعامل در حوزه امنیت ملی

اقدامات دفاع غیرعامل در سطوح نظامی و غیرنظامی، نقش موثر و اجتناب ناپذیری در هریک از مولفه های امنیت ملی به شرح زیر ایفا می کند.

اصول کلی پدافند غیر عامل

مکان یابی: برابر اصل مکان یابی حتی الامکان بایستی از ایجاد تاسیسات حیاتی و حساس در دشت های مسطح یا نسبتاً هموار اجتناب کرد زیرا تاسیسات احداث شده در چنین محلی هایی را نمی توان از دید دشمن مخفی نگه داشت.

تمرکز زدایی: برابر این اصل کلیه منابع حیاتی، تاسیسات حساس انبار ها و سیلوهای مواد سوختی ؛غذائی و مهمات را در مکانهای مختلف و دور از هم و در نهایت در مکانهائی که در دید کامل قرار نداشته باشند احداث نموده و یا جا به جا نمائیم.

استحکامات: به سازه هاي موقتي اطلاق مي شود که با توجه به شرايط و امکانات و ميزان اهميت و آسيب پذيري نقاط حياتي و حساس در محل هاي مناسب و اطراف تاسيسات ايجاد مي گردند تا مانع اصابت مستقيم موشک بمب، توبخانه ، خمپاره و يا ترکش اين مهمات به تاسيسات و يا تجهيزات گرديده و اثرات ترکش و انفجار را به طور نسبي خنثي نمايند.

پوشش: يک اقدام موقتي است که با بالا رفتن شدت تهديد و احتمال حمله هوايي موشکي انجام شده و تا زماني که احتمال حمله وجود دارد ادامه مي يابد.

پراکندگی: يکي از مباحث مهم پدافند غيرعامل محسوب مي گردد که در کاهش خسارت ناشي از ايراد ضربه تخريبي دشمن بسيار موثر است.

تفرقه: جداسازي بخشي يا بخش هايي از تجهيزات، قطعات يدکي مواد و ساير وسائل و انتقال آنها به محلي غير از محل استقرار دائمي و نجات آنها از تاثير يک حمله هوايي موشکي احتمالي است.

استتار: به معنای ندیدن دشمن یا مشابه سازی هدف با محیط اطراف خود می باشد. دراستتار محیط اطراف را دستکاری نکرده و تنها خود را هماهنگ با آن می کنیم.

اختفا: به معنای دیده نشدن یا مخفی شدن در مقابل دید دشمن مطرح می شود.

فریب: عبارت است از انحراف افکار و اطلاعات دشمن به گونه ای که استنباط فرماندهان دشمن از عملیات ما غلط بوده و نتوانند به درستی نیات و عملیات های آینده ما را پیش بینی نمایند. (جزوه آموزشی پدافند غیرعاملویژه کارکنان دانشگاه علوم پزشکی تبریز)

نگاه سایر کشورها به موضوع پدافند غیر عامل

كشورهايي مثل سوئيس، سوئد و …. سمبل پدافند غيرعامل محسوب مي‌شوند، اين كشورها در حاليكه هيچ گونه تهديدي ندارند، اما آينده‌نگري مي‌كنند. سوئيس كشور بي‌طرف است ولي پدافند غيرعامل و دفاع غيرنظامي قوي دارد، به طوري‌كه بعضي از دانشگاه‌ها و بيمارستان‌هاي اين كشور در زير كوه ساخته شده‌اند و تمامي برج‌هاي مسكوني بزرگ داراي پناهگاه هستند، اين پناهگاه‌ها در برابر حملات ميكروبي، شيميايي و هسته‌اي مقاومند. در چين شهري زيرزميني ساخته شده كه گنجايش ۲ ميليون نفر را دارد.

در کشور کره شمالی هم که با تهدید آمریکا روبرو است پدافند غیرعامل به صورت گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرد، معابر مترو و ایستگاه های زیرزمینی شهر پیونگ یانگ در عمق ۹۰ تا ۱۰۵ متری زمین احداث شده اند، بسیاری از کارخانجات صنایع نظامی در تونل های بزرگ استقرار یافته اند و هواپیماهای نظامی پس از فرود می توانند در تونل های حفر شده مخفی شوند.

وقتي سئوال مي شودكه كشور شما با سياست‌هاي بي‌طرفانه خود چرا پيگير چنين مواردي است؟ در جواب مي گويند: هيچ كس آينده را تضمين نمي‌كند، اگر ‌بخواهيم هميشه در صلح بمانيم بايد زير ساختهاي اين چنيني را مدام تقويت كنيم . اسکندری، ندا و بنی هاشمی، سیدمحمد،۱۳۹۴،پدافند غیرعامل و تأثیر آن بر امنیت شهری،هفتمین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران،تهران،،،https://civilica.com/doc/427782

وظایف دستگاه‌ها در قبال پدافند غیر عامل

بر اساس بند (ج) ماده ۱۲۱ لایحه برنامه ششم توسعه کل کشور که در تاریخ بیستم دی ماه ۱۳۹۵ به تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی رسیده است، کلیه دستگاه های اجرایی ملزم به رعایت سیاست های پدافند غیر عامل و انجام اقدامات زیر می باشند:

۱- اجرای کامل پدافند غیر عامل برای کلیه مراکز حیاتی و حساس کشور بر اساس طرح مصوب کمیته دائمی پدافند غیر عامل مبتنی بر گسترش هوشمندانه و مصون‌سازی آنان و تصویب در مراجع قانونی کل

۲- تهیه و تدوین طرح های ایمن سازی و حفاظت از مراکز مهم کشور و به اجرا درآوردن آنها پس از تصویب کمیته دائمی پدافند غیر عامل از منابع دستگاه مربوطه و مراجع قانونی آن

۳- تهیه پیوست پدافند غیر عامل برای طرح های حساس جدید کشور و الزام به رعایت و اجرای آنها پس از تصویب کمیته دائمی پدافند غیر عامل از منابع دستگاه مربوطه  اسکندری، ندا و بنی هاشمی، سیدمحمد،۱۳۹۴،پدافند غیرعامل و تأثیر آن بر امنیت شهری،هفتمین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران،تهران،،،https://civilica.com/doc/427782

تحليل پدافند غيرعامل در مناطق شهري

شهرها به علت بافت فشرده و جمعيت متراكم و شبكه هاي متنوع شهري، معمولاً در جنگها دربرابر تهاجم هاي زميني و هوايي به عنوان يك مانع محسوب ميگردند و از طرفي هم خواسته ويا ناخواسته جنگها به سمت شهرها سوق پيدا كرده و بعضاً باعث تلفات بـالاي غيرنظاميـان وخسارت زيادي به شهرها ميگردد. از ديدگاه نظامي، جنگهاي شهري يكي از دشوارترين مدل جنگها ميباشد چرا كه امكان مقاومت در شهرها به علت بافت مسكوني فشـرده بـالا رفتـه واستفاده از سلاحهاي مختلف بسته و كاربرد آنها محدود ميباشد و از طرفـي امكـان جابجـايي نيروهاي نظامي در شهر و همچنين هدايت آنها بسيار مشكل ميباشـد و ممكـن اسـت تلفـات دشمن را نيز در اين شرايط افزايش دهد.

پدافند غيرعامل شهر جزئي از دستورالعمل اجرايي با هدف تداوم فعاليتهاي ضروري شهرو شهروندان و نيز افزايش ميزان پايداري، ايمني، امنيت، قدرت مقابله با تهديـدات و اقـدامات نظامي دشمن با به كارگيري ظرفيتهاي مديريت شهري، مردم و فرمانده دفاع غيرنظـامي شـهرمي باشد.

الزامات پدافند غيرعامل در حوزه مديريت شهري بدينگونه ميباشد

، از وظايف مهم وكلان مديران شهري (شهرداران، شوراي شهر، مشاوران و برنامهريزان شهري) امكان اداره شـهر

در وضعيت فوق العاده اضطراري جنگ ميباشد به گونه اي كه بايستي تلاش نمايند بـا آمـادگي لازم در جهت كاهش خسارات جاني و مالي به مقابله سريع و بهبود اوضاع تا سـطح وضـعيت عادي اقدام نمايند. بديهي است به منظور اين آمادگي لازم اسـت قبـل از وقـوع، كليـه تـدابير واقدامات و پيش بيني هاي لازم صورت پذيرفته باشد تا در زمان وقـوع، قابليـت بهـره بـرداري ومديريت مطلوب شهري ميسر گردد. كه اهم آن شامل موارد زير ميباشد:

          فراهم سازي زيرساختهاي شهري جهت تأمين خدمات مورد نياز شهروندان؛

          آمادگي مديران شهري جهت مديريت خدمات رساني بي وقفه به شهروندان؛

          تبيين شرح وظايف كليه بخشها جهت خدمات رساني در شرايط بحراني و انجام

          آموزشهاي لازم؛

          امكان بهره مندي از ذخاير و منابع اضطراري پيش بيني ؛شده

          تأمين و تسهيل خدمات ضروري شهري و شهروندان؛

          انجام مانورهاي دوره اي به منظور تمرين و كسب آمادگي لازم.

اهداف پدافند غيرعامل در شهرها

          كاهش آسيب پذيري زيرساخت هاي اساسي در برابر تهديدات

          تسهيل مديريت بحران در       زيرساختها در برابر تهديدات

          تضمين تداوم چرخه خدمات ضروري مردم

          آسيب ناپذيري حوزه اداره مردم

          پايدارسازي زيرساختهاي سايبري

          حفاظت از مردم در برابر تهديد

          تأمين نيازمنديهاي اساسي مردم

          ميسرسازي جابجائي جمعيت شهرها به حومه و بالعكس

          اطلاع رساني به موقع و شفاف و مداوم مردم در شرايط تهديد

          اسکندری، ندا و بنی هاشمی، سیدمحمد،۱۳۹۴،پدافند غیرعامل و تأثیر آن بر امنیت شهری،هفتمین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران،تهران،،،https://civilica.com/doc/427782

مديريت شهري متناسب با دفاع غيرعامل 

با عنايت به اهميت مؤلفه هاي مديريت شـهري و  اثـرات آن در كـاهش خسـارات و صـدمات تأسيسات، تجهيزات و نيروي انساني، در ادامه نوشتار سعي شده است كه مؤلفه هاي ياد شده از قبيل ساختار منطقه، ساختار شهر، بافت شهر، فرم شـهر، كـاربري اراضـي شـهري متناسـب بـاپدافند غيرعامل بررسي شود:

ساختار هر شهر تحت تأثير نوع و ميزان روابطي قـرار مـيگيـرد  كـه بـا محـيط طبيعـي يـامصنوعي پيراموني يا خارج از پهنه شهري دارد. در واقع شـهر در شـبكه يـا سلسـله مراتبـي ازروابط كالبدي، عملكردي با محيط پيراموني قرار گرفته است و هر نوع بررسي دفاعي، سياسي ،اقتصادي، اجتماعي و… شهر در ارتباط با منطقه معنا مييابد.

تقسيمات كالبدي شهر، مانند كوي، محله، ناحيه، برزن و منطقه، تك مركزي يا چند مركزي بودن (تك هسته يا چند هسته اي) و… نيز وجوه ديگري از ساختار شهر محسوب ميشوند كـه هر يك به لحاظ مقابله در برابر حوادث داراي استعداد خاص خود است. مثلاً در سـاختار تـك مركزي شهر و تمركز امكانات اقتصادي و انساني در يك قسمت از شهر نسـبت بـه شـهرهاي داراي چند مركز، امكان آسيب پذيري بيشتر مي شـود . مقـررات ملـي سـاختمان (ضـوابط فنـي،اجرايي و حقوقي)، عمليات ساختماني، بهره برداري از ساختمانها، سطوح عملكـرد سـاختمان سازهاي و غيرسازهاي(قابليت خدمت رساني، قابليت استفاده بي وقفه، ايمني جاني، آسـتانه فـروريزش)، شكل ساختمان، فضاهاي امن و پناهگاه، ساختمانهاي كليدي و حيـاتي سـازمانهـا – نهادها و تأسيسات حياتي صنعتي و خدماتي (مراكز تصـميم گيـري، اقتصـادي، نظـامي، مراكـزحياتي مخابرات و غيره)، استفاده بي وقفه و بارگذاري مجدد ساختمانها، نوع كاركرد، آسـايش و ايمني در ساختار شهري و پدافند عامل بسيار تأثيرگذار ميباشد اسکندری، ندا و بنی هاشمی، سیدمحمد،۱۳۹۴،پدافند غیرعامل و تأثیر آن بر امنیت شهری،هفتمین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران،تهران،،،https://civilica.com/doc/427782

مديريت و توسعه شهري  براساس اصول پدافند غيرعامل  

تاكنون توسعه شهرها بر اساس اصول پدافند غيرعامل احداث اجرا نشده است بـه همـين دليـل مشكلات مختلفي كه هم اكنون در شهرها مي بينيم كه ضروري است براي آنها تدبيرهايي اتخـاذگردد كه در ادامه به برخي از آنها اشاره مي شود:

          پدافند غيرعامل و مهندسي شهر

          پدافند غيرعامل و شريانهاي حياتي شهر

          نقش حمل و نقل شهري در پدافند غيرعامل

          سازه هاي آبي شهر و پدافند غيرعامل

          پدافند غيرعامل و بناهاي تاريخي

          پدافند غيرعامل و سازه هاي خاص

          نقش سيستمهاي از راه دور(GPS ،GIS) در پدافند غيرعامل

          پدافند غيرعامل و ملاحظات معماري

          بررسي وتحليل وضعيت موجود صنايع شهري

          استحكامات و سازه هاي امن

          پدافند غيرعامل، طراحي و اجراي پناهگاه هاي چند عملكردي

          مديريت بحران شهري و كاركرد دستگاههاي مسئول

          معماري پدافند غيرعامل پايدار مبتني بر طراحي هوشمند در حفاظت ابنيه

          مقايسه تطبيقي مطالعات پدافند غيرعامل و مديريت بحران شهر

          روش اولويت دهي اقدامات شهري پدافند غيرعامل

          *نقش سازه هاي جاذب انرژي و استفاده از نانو تكنولوژي در طراحي هاي پدافندغيرعامل

          پراكندگي عناصر كالبدي شهر

پراكندگي عناصر كالبدي يكي از مباحث مهم پدافند غيرعامل محسوب  ميگردد كه در كاهش خسارت ناشي از ايراد ضربه تخريبي دشمن (تهديد كننده) بسيار مؤثر است و به عكس در صورتي كه دشمن (تهديد كننده) در مراحل تهاجمي خود پيش از شناسايي حضور و با بازشناسي به مرحله نشانه روي و اصابت دست يابد، تمركز عناصر كالبدي و حساس مجموعه مورد تهاجم موجب مي گردد. عمليات تهاجمي با حجم كمتر و متمركز، ميتواند بيشترين تخريب را به جا بگذارد.

ايجاد  مجتمع هاي عظيم صنعتي، تأسيسات بندري وسيع، نيروگاههاي بزرگ و غيره در كشور كه ممكن است، مورد حمله هوايي يا زميني دشمن(تهديد كننده) قرار گيرد به صلاح نيست.

در مورد مراكز موجود لازم است، مطالعات لازم صورت گرفته و در صورت امكان  طرحهايي جهت انتقال تدريجي آنها به نقاط مختلف كشور تهيه شود تا با رعايت اصول پراكندگي در  محل هاي جديد مستقر گردند.

مراكز حياتيVital Centers ، مراكزي هستند كه در صورت انهدام كل يا قسمتي از آنها موجب بروز بحران، آسيب و صدمات جدي و  مخاطره آميز در نظام سياسي، هدايت، كنترل و فرماندهي، توليدي و اقتصادي ،پشتيباني، ارتباطي و مواصلاتي، اجتماعي، دفاعي با سطح تأثيرگذار سراسري در كشور گردد.

مراكز حساسCritical Centers ، مراكزي هستند كه در صورت انهدام كل يا قسمتي از آنها، موجب بروز بحران، آسيب و صدمات قابل توجه در نظام سياسي، هدايت، كنترل و فرماندهي، توليدي و اقتصادي، پشتيباني ،ارتباطي و مواصلاتي، دفاعي با سطح تأثيرگذاري منطقه اي در كشور گردد.

مراكز مهم  Important Center، مراكزي هستند كه در صورت انهدام كل يا قسمتي از آنها، موجب بروز آسيب و صدمات محدود در نظام سياسي، هدايت، كنترل و فرماندهي، توليدي و اقتصادي، پشتيباني، ارتباطي و مواصلاتي، اجتماعي، دفاعي با سطح تأثيرگذاري محلي در كشور گردد. اسکندری، ندا و بنی هاشمی، سیدمحمد،۱۳۹۴،پدافند غیرعامل و تأثیر آن بر امنیت شهری،هفتمین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران،تهران،،،https://civilica.com/doc/427782

اشتباهات مدیران در حوزه تصمیم گیری در فرآیند شهرسازی

          هر بار که سخن از غلط بودن برخی اقدامات شهرسازی مدیران و تصمیم گیران شهری می شود، با سیل عظیمی از پاسخ از طرف این عزیزان مواجه می شویم که می گویند:” اشکال از رفتار نادرست شهروندان است نه اقدامات شهرسازی.”

          این بزرگواران همواره مصداق هایی را در اثبات این جمله بیان می کنند. بعنوان مثال، وقتی بتدریج ناکارآمدی ” نهضت بزرگراه سازی” برای حل مشکل ترافیک در شهر های کوچک و بزرگ کشور نمایان می شود، این مدیران همه ی مشکل را به فرهنگ پایین رانندگی شهروندان مرتبط می کنند.

          یا وقتی از آنها می خواهید که بودجه های میلیاردی عمرانی شهر خود را به جای اینکه صرف ساخت یک ” تقاطع غیرهمسطح”برای کاهش ترافیک خودرو کنند به ساخت یک مسیر مخصوص دوچرخه در یک معبر اختصاص دهند، بلافاصله پاسخ می دهند که در فلان نقطه از فلان شهر مسیر دوچرخه سواری ایجاد شده ولی شهروندان از آن استفاده نمی کنند.

          وقتی به آنها گوشزد می شود که اقدام به تعریض یک خیابان همواره بر بهسازی پیاده رو ها اولویت ندارد، فریاد می زنند که در فلان نقطه از شهر که پیاده رو ساخته ایم شهروندان پیاده روی نمی کنند. و یا وقتی به آنها یادآوری می کنید که احداث “مجتمع های مسکونی جدید” با فاصله زیاد از شهر سلامت شهروندان را تهدید می کند، بی محابا بر شما می تازند و مقصر سلامت شهروندان  را تنها رفتار نامناسب آنها در “مصرف بی رویه ی نمک” و “عدم تحرک بدنی “می دانند.

          خلاصه گویا عبارت”رفتار نامناسب شهروندان” پناهگاه مطمئنی برای برخی مدیران و تصمیم گیران شهری کشور شده است که هر گاه عواقب تصمیمات شهرسازی شان که حتی منطبق بر اصول علمی شهرسازی پنجاه سال قبل دنیا هم نیست  آشکار می شود ، به آن پناه می برند. همچنین این پناهگاه مطمئن باعث شده است که برخی از این مدیران احساس نیازی به هیچ مشورت علمی شهرسازی نمی کنند چرا که در نهایت می توانند به راحتی مقصر اصلی را “رفتار نامناسب شهروندان” معرفی کنند.

          درر علم روز دنیا هیچکس منکر تاثیرات عوامل فردی و اجتماعی بر روی رفتار شهروندان نمی باشد. ولی نقش عوامل محیطی (از جمله شهرسازی) در شکل گیری رفتار شهروندان هم بسیار پررنگ می باشد.                                                                                                                  عنوان مثال همانطور که ضروری است از طریق برنامه های تبلیغی به شهروندان از فواید و ضرورت انجام تحرک بدنی در زندگی روزمره گفته شود، شهر محل سکونت این شهروندان هم می بایست فرصت انجام این رفتار را به آنها بدهد. نمی توان مداوم شهروندان را به پیاده روی ترغیب کرد، در حالیکه با اندک بارندگی پیاده روهای یک شهر تبدیل به “گودال های مرگ” می شود.

          به زبان ساده نمی توان فردی را به شنا کردن تشویق کرد، درحالیکه هیچ استخری وجود ندارد. جدیدترین مطالعات علمی شهرسازی نشان داده اند که عوامل شهرسازی حتی اگر در ایجاد یک رفتار مناسب در فرد کم تاثیر باشند، در تداوم آن رفتار بسیار مهم و حیاتی می باشد. بعنوان مثال ممکن است فردی تحت تاثیر مشاوره ی پزشک تصمیم بگیرد یکبار در هفته برای پیاده روی به پارک برود. مشاوره ی پزشک شاید در ایجاد این “رفتار” موثر باشد، ولی اگر این فرد به یک پارک مناسب با فاصله ی مناسب از منزلش دسترسی نداشته باشد، بسیار بعید است که بتواند یا بخواهد بیشتر از چند هفته به این “رفتار مناسب” که به سلامتش کمک می کند مبادرت ورزد.

          سنجش و ارزیابی رفتار شهروندان نیازمند بکارگیری یک رویکرد علمی می باشد. یک مدیر شهری نمی تواند صرفا بر اساس مشاهدات شخصی یا شنیده های مشاورانش با قاطعیت سخن از رفتار نامناسب شهروندان بزند. یا تنها بر اساس یک نظرسنجی فاقد سندیت علمی، اولویت های شهرسازی یک کلانشهر را برای اصلاح رفتار شهروندان نمی توان تعیین کرد و بر آن اساس اقدام نمود. همچنین آثار و نتایج اقدامات شهرسازی معمولا میان مدت یا به صورت درازمدت است. نتایج یک اقدام صحیح شهرسازی بلافاصله برای مدیران و یا شهروندان نمایان نمی شود. یا اثرات مخرب یک اقدام شهرسازی بر رفتار شهروندان می تواند برای سالها پنهان بماند.

          در حالیکه این مدیران و تصمیم گیران شهرسازی در بسیاری از موارد ابزار علمی لازم (استفاده از دانش شهرسازی لازم توسط مشاورین متخصص) برای بررسی تاثیر اقدامات شهرسازی را ندارند، مشخص نیست این عزیزان چطور کماکان در توجیه عملکردشان توپ را به زمین “رفتار نامناسب شهروندان” می اندازند. رفتار شهروندان شدیدا تحت تاثیر محیط ساخته شده ی پیرامونشان است. نمی توان از شهروندان انتظار یک رفتار مناسب در شهری که زمینه برآورده شدن این رفتار را ندارد داشت.

          و کلام پایانی به اینگونه مدیران و تصمیم گیران شهری اینکه شهرسازی نه یک “هنر فانتزی” و نه یک “عمل تجربی” است. شهرسازی امروز در دنیا یک “علم” است. نمی توان وقتی برای حل موضوعات علمی از رویکردهای “غیرعلمی” استفاده می شود، انتظار معجزه داشت. بیایید بجای اینکه توجیه کنید که شهروندان رفتار مناسبی ندارند، نگاهی علمی به تصمیمات و اقدامات شهرسازی داشته باشید. انجمن علمی پدافند غیرعامل کشور نوبت و تاریخ انتشار: اول، مهرماه ۱۳۹۷

ويژگيهاي شهر امن و پايدار در برابر تهديدات 

          امن و پايدار و مقاوم در برابر تهديدات دشمن

          داراي  تعامل كاركردهاي مناسب با متوازن و خارج از توزيع شهر شده براي  امكان گستره  شهر در جابجايي جمعيت

          د  اراي قابليت مديريت مطلوب بحران ناشي از جنگ در شهرها

          داراي زيرساختهاي مطمئن و امن شهري و چند منظوره در برابر تهاجم دشمن

          داراي نظام مديريت شهري توسعهديافته، نهادينه شده و امن

          داراي حداقل آسيب پذيري در مراكز حياتي، حساس و مهم شهري

          داراي فضاهاي امن عمومي كافي براي شهروندان در برابر تهديدات نوين

          داراي فضاي امن مديريت بحران در كليه حوزه ها و دستگاهها

          داراي شهروندان آموزش ديده، با آمادگي بالا و مقاوم و سازماندهي شده در سيستم هاي منسجم شهري در برابر تهديدات  ( هاشمی فشارکی ، انجمن علمی پدافند غیرعامل  ، اول، مهرماه ۱۳۹۷ )

• نتيجه گيري

در شرايط فعلي چنانچه براي شهرهاي موجود تدابيري اتخاذ نشده باشد در اثر اولين حمـلات موشكي دشمن، برق و گاز ما دچار اختلال مي شود به دنبال آن بحران آب به وجود مي آيد و در نتيجه آذوقه مردم با كمبود شديد مواجه مي شـود . ارتباطـات مخـابراتي و صـدا و سـيما قطـع مي گرد  برخي پلها و راههاي مواصلاتي مورد اصابت قرار مي گيرد و در نتيجه تردد تشديد مي شود.

در نقطه آغازين جنگ بسياري از فعاليتهاي اقتصادي، اجتماعي و سياسي شهر دچار وقفه شـده و فعاليتهاي مردم، مسئولين و حتي مدافعان شهر دگرگون مي شود. لذا مهمترين وظيفـه تمـامي نهادهاي مسئول به خصوص مديران شهري، برنامه ريزي و اقدام جهت كاهش آسـيبها و ايجـادايمني و پايداري نسبي زيرساختهاي مهم شهر  ميباشد.

از آنجا كه دشمنان ما به هيچ يك از معيارهاي انساني و حقوقي بشر و قوانين پايبند نيسـتندو براي رسيدن به اهداف پليد خود به هر اقـدامي دسـت مـي زننـد لـذا اولاً بـراي ضـربه زدن پشتيبانان جنگ و ثانياً براي اختلال در زندگي مردم و ثالثاًبراي ايجاد نارضايتي در بين مردم و اعمال فشار دروني به نظام ممكن است به شهرها حمله كنند. تجارب ۸ سـال دفـاع مقـدس وحمله رژيم بعثي عراق به شهرهاي ايران و نير تهاجم رژيم صهيونيستي به شهرهاي لبنـان و يـابمباران شهرهاي عراق و افغانستان حتي در زمان اشغالگري مصـاديق بـارزي اسـت كـه بـراي كاهش اثرات حمله دشمن و بـه منظـور  افـزايش مقاومـت ملـي بايسـتي شـهرهايمان در برابـرتهديدات دشمن ايمن باشد.

دشمنان قسم خورده جمهوری اسلامی ایران با وجود ناکامی های پی در پی خود هیچ گاه دست از کینه ورزی و عداوت بر نداشته و هدفی جز نابودی حاکمیت، استقلال، کیان و هویت ایرانی اسلامی را ندارند. وظیفه خطیر و حیاتی ما در دنیایی پر چالش مملو از منازعات و مناقشات، مصون سازی کشور از طریق بالا بردن قدرت بازدارندگی، ارتقا پایداری و آستانه مقاومت ملی، مصون سازی و کاهش آسیب پذیری زیرساخت های (حیاتی، حساس و مهم) و تسهیل مدیریت بحران در برابر تهدیدات متنوع فراروی پیرامونی و فضای سرزمینی نظام جمهوری اسلامی ایران می باشد، اقدامات پدافند غیر عامل در این راستا نقش و جایگاهی حیاتی را در حفظ زیر ساخت ها و امنیت ملی کشور ایفا نموده و به عهده دارد.

مقام معظم رهبري (مدظله العالي) فرمانده كل قوا در زمينه اجراي طرح‌هاي پدافند غيرعامل فرمودند((بايد بسيجي‌وار عمل كنيد. براي حركت بسيجي‌وار و اجراي طرح مقداري عقب هستيم.))

با این وجود هنوز بخش عظیمی از جامعه ما با مقوله پدافند غیرعامل آشنایی ندارند، و این موضوع نشان از معرفی نشدن درست این موضوع در جامعه است. مطالعات پژوهشگران نشان مي دهد که فرهنگ پدافند غيرعامل در جامعه ي ايران حتي در کلانشهرهايي چون تهران، مشهد و اصفهان هنوز در سطح بسيار پاييني است و نياز به تلاش و برنامه ريزي بيشتري دارد.

با توجه به مطالب گفته شده لازم است آحاد ملت نسبت به موضوع پدافند غير عامل حساس باشند وهمچنان که در پدافند عامل در طول هشت سال جنگ تحميلي مقاومت کردند و پيروز شدند در جنگ و دفاع پدافند غير عامل هم هوشيارانه مقاومت نمايند. بدون تردید اشاعه ي فرهنگ پدافند غيرعامل و مشارکت تمامي آحاد جامعه در گسترش اصول و مباني بنيادين آن يکي از مهمترين راهکارهايي است که ميتواند جامعه را در برابر بحران هاي احتمالي بيمه نمايد.

• پيشنهادات و راهكارها

براي كاهش تلفـات و ضـايعات مـردم غيرنظـامي و تأسيسـات  و تجهيـزات شـهري، بايسـتي درطرحهاي توسعه جديد شهري و يا حتي بازسازي شهرهاي مخروبه عناصـر دفـاع غيرعامـل(پدافند غيرعامل)مورد توجه ويژه قرار گرفته و اصول و ضوابط پدافند غيرعامل رعايت گردد. كه برخي از اين موارد عبارتند از:

          تدوين قوانين و مقررات و حمايتهاي لازم از دفاع غيرعامل در سكونت گاههاي زيستي؛

          رشد و توسعه منطقي جمعيت در شهرهاي بزرگ و فعاليتهاي صنعتي- اقتصادي؛

          ايجاد شركتهاي مختلف توليد پناهگاه پيش ساخته؛

          ساخت پناهگاه در محيط مسكوني شهروندان و پناهگاههاي عمومي؛

          تدوين آمايش استقرار شهرها در عرصه سرزمين با هدف توزيع متوازن شهرهاي كوچـك ومتوسط؛

          ايجاد اماكن امن مانند بيمارستان؛

          انتخاب مكانهاي مناسب و استقرار مراكز زيست و فعاليت؛

          توسعه متوازن روستاها و شهرهاي كوچك؛

          سازماندهي بسيار قوي و منسجم مردم در شهرها؛

          برنامه ريزي پيش از بروز فاجعه براي كاهش تلفات و خسارات؛

          توزيع و تعادل در پراكندگي مراكز جمعيتي؛

          ايجاد مترويي امن در عمق مناسب با كاركرد پناهگاه و زندگي شهري؛

          احداث پناهگاههاي مقاوم در برابر بارش هسته اي؛

          تعليم مردم براي مقابله با خطرات و حفظ جان و اقدامات دفاع غيرعامل؛

          ايجاد فرهنگ ايمني و فرهنگ سازي مداوم؛

          بهسازي و ايمن سازي وضع موجود ساختمانهاي عمومي مسكوني مردم؛

          اعمال ملاحظات پدافند غيرعامل در نوسازي و بازسازي بافتهاي فرسوده شهري؛

          پيش بيني ذخيره سازي نيازهاي ضروري (مثل سوخت، آب، آذوقـه و …) در داخـل محـدودهشهر؛

          طراحي و ايجاد پناهگاههاي امن روزميني و زيرزميني مانند مترو جهـت اسـتفاده در مواقـع بحران؛

          توسعه الگوي محلات خوداتكا در شرايط جنگ؛

          ايجاد حريم امنيتي مراكز حياتي و حساس واقع در شهر؛

          دو منظوره نمودن فضاهاي عمومي با قابليت بهره برداري در شرايط بحران؛

          ايجاد و ساماندهي معابر با ويژگي تخليه و امدادرساني سريع به مردم؛

          داشتن موانع سد كننده در اطراف شهر در برابر تهاجم زميني (شهرهاي مرزي)؛

          نهادينه سازي طرح جامع مديريت شهري در شرايط جنگ؛

          آغاز بازسازي پس از فاجعه و برنامه ريزي جهت بازتواني؛

          كارگروه ديجيتالي و توسعه فعاليتهاي الكترونيكي، شهر و شهروند الكترونيك؛

          برنامه ريزي ساماندهي امكانات امداد و نجات؛

          برنامه ريزي جهت تأمين پناهگاه براي شهروندان؛

          فرهنگ سازي و افزايش روحيه شهروندان؛

          تأمين فضاهاي امن پناهگاهي؛

          كنترل توسعه فضاهاي شهري (منطقه بندي شهر جهت ساماندهي امكانات و نيز كنترل شـهردر زمان وقوع بحران)؛

          توجه به گسترش فضاهاي باز در سطح شهر به صورت محلي و منطقه اي؛

          كنترل توسعه زيرساختهاي شـهر ي( بهسـازي شـبكه هـاي حمـل و نقـل شـهري، توسـعه بهينه سازي و مقاوم سازي تجهيزات و تأسيسات شهري)؛

          كنترل كمي و كيفي توسعه شهر با توجه به اصول و مباني دفاعی و پدافند غيرعامل؛

          آموزش مديران شهري در امور دفاعی و دفاع غیر عامل؛

          لزوم آگاهي شهروندان جهت امادگی برای شرایط احتمال وقوع تهدیدات دشمن

• منابع:

۱-Kamran and Hosseini, 2012: 302)-  www.SID.ir Archive of SID

۲-فصلنامه ژئوپليتيك ـ سال دهم، شماره دوم

۳-www.SID.ir Archive of SID

۴-(سایتhttp://fekrebozorg.ir آموزشی شهرسازی / تعریف شهر و منشأ پیدایش شهر | مقالات آموزشی شهرسازی

۴-https://article.tebyan.net

۵-روزنامه دنیای اقتصادشماره روزنامه ۵۰۸۶شنبه ۲۷ دی ۱۳۹۹ ۲جمادی الثانی ۱۴۴۲ | ۱۶ January 2021

۶ عامری هوشنگ، اصول روابط بین الملل، موسسه انتشارات آگاه تهران، ۱۳۷۰،

۷-تاملي نظري در امنيت اجتماعي با تاكيد بر گونه هاي امنيت-منيژه نويدنيا۱۳۸۵-۵۳تا۹۲

۸  نقد نظریه امنیت ملی سید جواد طاهایی سال پنجم بهار ۱۳۹۲ شماره ۱

۹-(نقش پدافند غیر عامل در امنیت۱۳۹۳-دانشگاه علمی شهید چمران اهواز https://civilica.com

۱۰-جزوه آموزشی پدافند غیرعاملویژه کارکنان دانشگاه علوم پزشکی تبریز

۱۱-اسکندری، ندا و بنی هاشمی، سیدمحمد،۱۳۹۴،پدافند غیرعامل و تأثیر آن بر امنیت شهری،هفتمین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران،تهران،،،https://civilica.com/doc/427782

۱۲-آنچه شهرداران باید از پدافند غیرعامل بدانند نوبت و تاریخ انتشار: اول، مهرماه ناشر: انجمن علمی پدافند غیرعامل کشور۷ ۱۳۹

۱۳-بمانیان، محمدرضا. هادی محمودی نژاد. پديدارشناسی محیط شهری: تاملی در ارتقای مفهوم فضا به مکان شهری. علوم و تکنولوژی محیط زيست.تهران

۱۴-حبیبی، سید محسن. طرح احیای بافت قديم تهران. جهاد دانشگاهی دانشکده هنرهای زيبای دانشگاه تهران.

۱۵-فريد، يداله. جغرافیا و شهر شناسی. انتشارات دانشگاه تبريز. تبريز: .۴۱۷۱

.۱۶میرمقتدايی، مهتا. ژاله طالبی. هويت کالبدی: مطالعه موردی شهر تهران. نشر زارت مسکن و شهرسازی، مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن. تهران:۱۳۸۵

.۱۷لینچ، کويین. سیمای شهر. ترجمه منوچهر مزينی. انتشارات دانشگاه تهران. تهران: .۴