مهندسی رزمی به شاخه‌ای از مهندسی گفته می‌شود که : در صحنه عملیات نظامی و رزم، یگان های مانوری و رزمی را با تخصص خود پشتیبانی می نماید. از جمله این اقدامات شامل آماده سازی نقاط استقرار و تجمع، احداث پناهگاه ها و کمک به تسهیل و تحرک در جابجایی یگان های خودی و متقابلاً اقدامات ضد تحرک برای واحدها و یگان های دشمن می باشد.

در طول هشت سال دفاع مقدس نمادهای شاخص و سرآمد مهندسی رزمی را می توان در موضوعات زیر خلاصه کرده و معرفی نمود :

• پل پیروزی

در عملیات بزرگ وغرورآفرین  بیت المقدس که منجر به آزادی خرمشهر شد، نقش پل های پی ام پی [۱] نیروی زمینی ارتش که با همکاری رزمندگان مهندسی جهادسازندگی  بر روی رودخانه کارون نصب شد به طور قطع در نتیجه کلی عملیات بسیار تاثیرگذار بود.

“این پل نماد وحدت و همدلی نیروهای ارتش، سپاه و جهاد بود”

پل‌هاي  «پی ام پی» پل‌هايي سريع النصب و هجومي هستند و كاربرد آنها تنها مختص زمان جنگ  نيست، گرچه در زمان جنگ، پل‌هاي ديگري نيز مورد استفاده قرار گرفتند، اما اين پل‌ها به علت خصوصيات ويژه آنها، درجه نخست اهميت را دارا بودند. یکی از این ویژگی‌ها سرعت روانه کردن این نوع پل‌هاست، به طوری که در مدت زمان نیم ساعت، تا شعاع ۲۲۷ متر قابلیت، نصب دارند. در صورت نصب صحیح پل‌های «پی ام پی»، می‌توان باری حدود ۶۰ تن را از آن عبور داد. در عین حال این پل‌ها به علت دو سطحه بودن از این قابلیت برخوردار بودند که عبور و مرور بر روی آنها به صورت دو طرفه انجام شود. در ضمن این پل‌ها را می‌توان با بستن به هلی‌کوپتر در ساحل هدایت نمود. البته این نوع پل نقطه ضعفی دارد و آن هم این است که در صورتی که طول آن از ۲۲۷ متر افزایش پیدا کند به همان اندازه از توان تحمل بار آن کاسته می‌شود.

انتقال ۱۲۰۰ متر پل «پی ام پی» از دزفول به دارخوین در یک مسافت ۲۵۰ کیلومتری با آن ابعاد غیر متعارف پل‌ها و سوارکردن محموله‌ها بر روی ۳۰۰ خودروی کراس غول پیکر و به دور از چشم ستون پنجم دشمن و در شب‌های تاریک و استتار این حجم عظیم پل در محل، خود بیان کننده ی عظمت عملیات بیت المقدس است .قابل ذکر است که پل‌های مزبور نه به شکل کاملا نو و آکبند، بلکه با وجود آسیب دیدگی‌هایی در اختیار ارتش بود و این بدان معنی است که مهندسان ایرانی در کنار همه‌ی این مشکلات باید در ترمیم و مرمت این پل‌ها، بیش از پیش همت می‌گماشتند.

• پل خیبر

در عملیات خیبر که در منطقه تالاب بزرگ هور العظیم انجام گرفت ، پل شناور خیبر به طول  حدود ۱۴ کیلومتر نقش بسیار پراهمیتی در روند ادامه عملیاتو پشتیبانی رزم داشت. تا قبل از نصب این پل در منطقه کلیه کارهای تدارکاتی و حمل و نقل امکانات، مجروحین و مهمات نظامی یا توسط هلی کوپتر و یا بوسیله هاورکرافت های ارتش و یا بوسیله قایق های سپاه و بارج های جهاد انجام می گرفت که به دلیل وسعت منطقه و اهمیت جزیره مجنون کفایت نمی کرد و جزایر در خطر سقوط بود علاوه بر این استفاده از هر کدام از وسایل فوق الذکر مشکلات و محدودیت های زیادی را به دنبال داشت ولی با نصب این پل تمامی مشکلات برطرف گردید و حمل و نقل مجروحین و مهمات براحتی انجام یافت و تمامی تدارکات جزیره از طریق همین پل انجام گرفت.

“پل خیبر به عنوان نماد خلاقیت و تلاش و همدلی در مهندسی رزمی دفاع مقدس می باشد“

 مشخصات پل

پل خیبر در قطعاتی به ابعاد ۵*۳با سطحی مقاوم از پروفیل و محفظه ای از« پلی اوراتان» (فوم) که با فایبر گلاس پوشیده شده بود، برای آب های با سرعت حداکثر۲متر بر ثانیه ، با تناژ۶ تن ساخته شد. هر قطعه این پل ۱۲۰۰ کیلوگرم وزن داشت. سبک بودن پل، ویژگی مهمی بود که در لحظات بحرانی جنگ قابل توجه بود. مهندس حاج بهروز پورشریفی – از فرماندهان پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد سازندگی-  همه محاسبه های لازم را از قبیل نیروهای وارد بر پل و اتصال ها را خود به اتمام رسانید و برای دفع نیروهای خطر آفرین احتمالی ، پیش بینی های مقدور را انجام داد. پل های خواسته شده در مدت لازم ساخته شد و هنگام اجرای عملیات عظیم خیبر مورد بهره برداری قرار گرفت.

نحوه حمل از محل دپو تا منطقه عملیاتی به این صورت بود که قطعات پل از پادگان شهید حبیب الهی (اهواز) به وسیله تریلی و با هر تریلی به طور متوسط چهار سطحه پل (۲۴متر پل مفید) به محل اسکله خاکی که قبلا برای این کار احداث شده بود حمل می شد و در آنجا قطعات پل از روی تریلی ها توسط جرثقیل ها به داخل آب تخلیه می شد.

عملیات نصب این پل از ابتدا تا انتهای کار هیجده روز به طول انجامید و عملا در تاریخ ۲۷/۱۲/۶۲ پل به ساحل دشمن رسید البته در طی این مدت بروز پاره ای از مشکلات موجب تعطیلی سه روزه عملیات نصب شد در نتیجه عملا۱۵روز کار مداوم در این زمینه صورت پذیرفت. با احتساب طول پل(۱۳۸۵۰متر) و زمان اجرای پروژه پیشروی متوسط روزانه پل ۷۰۰متر تخمین زده شد.

• پل بعثت

پل بعثت برای ایجاد ارتباط بین دو ساحل، در اروند رود احداث شد که با راکت هواپیما یا توپخانه قابل تخریب نبود. این پل در محلی از اروند که ۹۰۰ متر عرض و حداکثر ۱۲ متر عمق دارد ایجاد شد. پل با هدف دارا بودن خصوصیات زیر ایجاد شد:

“پل بعثت به عنوان نماد خلاقیت و ابتکار و تلاش و مجاهدت در دفاع مقدس می باشد“

۱) اجرای سریع.

۲) دارا بودن حداقل آسیب پذیری در مقابل حملات دشمن و از نظر خصوصیات فنی بتواند در برابر جریانهای متناوب ناشی از جزرومد رودخانه اروند مقاومت نماید.

در ابتدای کار از طرح لوله¬های پنج تایی که به هم جوش شده بودند استفاده شد که به دلیل مقاومت کم برزنت‌های سر آنها، در نهر غرق شدند. با توجه به تجربه به دست آمده که برزنت¬ها مقاوم¬تر باشند و دیگر این¬که باید کشنده¬های قوی داشت طرح پنج لوله¬ای به یک لوله¬ای تغییر پیدا کرد و یک لوله¬ای را که بدون اتصالات بود را بعد از جوشکاری و متصل کردن به قطعات اولیه در محل پل غرق نمودند و اولین قطعه شناور پس از سه مرتبه روبه رو شدن با مشکلات در ۲۳/۲/۶۵ ساعت۱:۳۰ دقیقه بعد از ظهر آب اندازی شد و یک ساعت بعد نصب گردید و کلمه الله اکبر که روی آن نوشته شده بود در راستای کربلای امام حسین(ع) قرار گرفت و نویدی بود برای تداوم حرکت راهیان کربلا. بدین ترتیب قطعات تکی با توجه به تجربیاتی که بعد از هرآب اندازی به دست می¬آمد با یک روتورک کشیده و نصب می‌شد، تا این که اولین قطعه گوشواره¬ای به منطقه رسید و نصب گردید و سپس تجربه برای کشیدن دو لوله با یک روتورک به دست آمد که سرعت بیشتری داشت. افرادی که در این زمینه به طور شبانه روزی فعالیت می‌کردند گروهان قائم(عج) نامیده شدند.

اگر چنان‌چه لوله¬ای در مسیر غرق می¬شد، محل لوله غرق شده را در نهر مشخص می‌کردند و در زمان جزر روی آن در صورت امکان میله¬ای جوش می¬دادند یا این که بویه¬های شناور سیاه رنگ را می¬بستند تا افراد گروه حمل در زمان حمل لوله¬ها به آن¬ها برخورد نکنند، که باعث غرق لوله¬های دیگر گردد.از جمله مشکلاتی که سبب بسته شدن دهانه لوله¬ها می¬شد وجود جانوران ریز دریایی بود که به لوله می¬چسبیدند و باعث کم شدن قطر دهانه لوله میشدند که در حدود شش ماه بعد از تمام شدن احداث پل، حدود ۵ سانتی متر ضخامت دیواره لوله‌ها بیشتر شد.

• جاده سید الشهدا

در عملیات خیبر، مهندسی با ارائه طرحی توانست در هورالعظیم که عمقی حدود ۳ متر داشت ده ها کیلومتر جاده ایجاد کند و عملا خطوط دفاعی خود را به جزیره مجنون و سایر نقاط دفاعی متصل نموده و امکان پشتیبانی و حرکت مستمر نیروها را فراهم نمایند.  با توجه به اهمیت عملیات خیبر و تصرف جزایر مجنون توسط رزمندگان اسلام و تاکید حضرت امام مبنی بر حفظ جزایر مجنون برادران جهاد سازندگی با انگیزه ایجاد تسهیلات لازم در تدارک رزمندگان اسلام و انجام نقل و انتقالات سنگین مورد نیاز، جاده سیدالشهدا که در حقیقت استراتژی حفظ جزایر مجنون بود را احداث نمودند.

این جاده که منطقه خشکی شط علی را به نوک جزیره مجنون شمالی وصل می کرد .از آغاز عملیات راه سازی تا پایان ۷۲ روز طول کشید .مقدار مسافت جاده ۱۴ کیلومتر بود که موقع تمام شدن آن یعنی زمان وصل شدنش به جزیره مجنون شمالی درست ظهر روز سوم شعبان بود این بزرگراه همان بزرگراهی بود که سردار علی هاشمی از آن به معراج رفت وافتخار این را پیدا کرد که مشهد این شهید بزرگ وار باشد.

مسئول احداث این جاده مراکز جهاد سازندگی سمنان،زنجان، آذربایجان غربی ، نجف آباد، اصفهان، خوزستان، [دامغان و شاهرود بودند که زیر نظر ستاد حمزه سیدالشهداء جهاد فعالیت می کردند در مجموع نزدیک به ۵۰ دستگاه راهسازی در طول این مدت مشغول کار بودند نزدیک به ۴۰۰کمپرسی روی جاده کار می کردند و بیش از۱۰۰۰ کمپرسی هم کار حمل شن و ماسه و خاک را انجام می دادند. در طول این مدت دو ماه و نیم احداث جاده بیش از ۸۰۰ راننده کمپرسی که هر کدام با زمان های مشخص ماموریت روی جاده کار می کردند و در ساختن جاده نقش مهمی را ایفاء کردند.

“جاده سیدالشهداء به عنوان نماد تلاش و کوشش خستگی ناپذیر در دفاع مقدس می باشد“

جهاد سازندگی خوزستان معادنی را که در خدمت کار شن ریزی جاده بود، اداره می کرد. این معادن در رامهرمز، سبزآب اندیمشک و ۱۵ کیلومتری خرمشهر و پادگان حمید بود.

ارتقا کمی وکیفی مهندسی در طول جنگ تحمیلی

سیر تکاملی و پیشرفت مهندسی رزمی در ابتدای دفاع مقدس با وضعیت نهایی آن درپایان جنگ،  قابل مقایسه نیست.

یکی از فرماندهان ارشد مهندسی رزمی در دفاع مقدس چنین نقل می کند :

با توجه به توانمندي هایی که ما در عملیات بیت المقدس در زمینه ی عبور از موانع آبی از خودمان بروز دادیم، تقریباً پس از برقراری آرایش جنگی کامل عراق در بسیاری از عملیات‌ها با اتکا به همین توانمندی ها در معابر وصولی به عراق از موانع به‌خصوص موانع آبی عبور می‌کردیم؛ نمونه اش عملیات خیبر، عملیات بدر در شرق رودخانه ی دجله عملیات والفجر ۸  بود. اتکای این عملیات ها و در حقیقت گلوگاه اجرای آن عملیات‌ها عملیات مهندسی بود که یگان‌های مهندسی بتوانند با یک ظرفیتِ قابل ملاحظه‌ای عملیات عبور از رودخانه را انجام بدهند. حتی من شنیدم کارشناسان خارجی که برای بازدید از مناطق جنگی ما در منطقه حضور پیدا کردند یا در محافل نظامی که صحبت شده یا در دانشگاه هایی که نیروهای ما در آنجاها چه به عنوان مدرس و چه به عنوان محصل شرکت کردند سوالات و مسائل همه ی اینها در رابطه با بحث تکنیک های عبور از رودخانه و تکنیک های عبور از موانع آبی در مراحل مختلفی که ما در عملیات های ۸ سال دفاع مقدس انجام دادیم؛ بحث شده است. اگر خواسته باشیم نتیجه بگیریم، می‌توان گفت که یگانهای مهندسی نقطه ی اتکای یگانهای مانوری هستند و برای هر عملیاتی و برای هر مأموریتی، حضور یگانهای مهندسی راهگشا است؛ مخصوصاً اگر یگان‌های مهندسی از خلاقیت ها و توانمندی های ابتکاری هم برخوردار باشند؛ می تواند با استفاده از امکانات بومی و با استفاده از خلاقیت‌ها، کمکِ بسیار موثری به یگان رزمنده باشند.

یکی دیگراز فرماندهان دلاورمهندسی رزمی جهاد سازندگی در هشت سال دفاع مقدس چنین نقل می کند :

تجربیات بدست‌آمده در عملیات‌های خیبر و بدر در خصوص عملیات آبی و عبور، راهگشای اقدامات مهندسی در عملیات والفجر۸ گردید. بروز خلاقیت در ساخت این امکانات مانند طرح شناور خضر و طارق، پل‌های دوبه‌ای و فجری را سبب شد. بالطبع با ورود این امکانات به یگان‌های مهندسی رزمی واحدها و گردان‌های مختلفی در سازمان قرارگاه‌ها، لشکرها و تیپ‌های مهندسی (مانند گردان طارق در لشکر مهندسی ۴۰ صاحب‌الزمان سپاه) بوجود آمد.  عملیات والفجر۸ یک جنگ مهندسی تمام عیار بود که اوج آن در پدافند آبی متجلی شد و باعث شد ضمن کسب تجربه و آمادگی برای عملیات‌های بعدی(کربلای ۴و۵) اهمیت جنگ آب و استفاده از آن برای کاهش نیروهای رزمی در پدافندِ خط مقدم و کارآیی گردان‌های پمپاژ مورد توجه قرارگیرند.

• دستاوردهای مهم مهندسی رزمی

از جمله دستآوردهای مهم مهندسی رزمی دفاع مقدس، می توان به موارد زیر اشاره کرد.

• اتکا به توان و استعدادهای داخلی
• رشد و تعالی مهندسی رزمی در نیروهای مسلح
• ارتقا توان دفاعی کشور برای شرایط بحرانها
• کسب تجربه و دانش نوین مهندسی رزمی
• استفاده از ظرفیتهای مهندسی رزمی پس از جنگ در بازسازی و طرحهای عمرانی کشور

• سخن پایانی
• بعد از هرجنگ کشورهای غربی با شعار زیبای کمک به بازسازی ، به چپاول ودوشیدن کشور جنگ زده و نیز زمینه سازی نفوذ فرهنگی وسیاسی روی می اورند .لکن در کشور ما بحمدالله این مساله بدلیل زیر رخ نداد .
• مهندسی دفاعی به کمک سازندگی کشور آمد وطراحی واجرای بسیاری پروژه های کلانی را رقم زد .وانحصار کشورهای غربی را شکاند . وسبب افتخارات بی نظیری در خودکفایی در طرح وساخت پروژه های ملی گردید .
• لکن بعد از جنگ فقط از امکانات مهندسی دفاعی استفاده شد ، ولی از سبک ، روحیه جهادی در کار ،  تفکر و خلاقیت وتجربه ، تعمدا غفلت شده ومورد استفاده قرار نگرفت .
• همچنین ازتجربه آسیب پذیریهای کشور در برابر تهدیداتی که در جنگ تحمیلی صورت گرفته بود؛ در دهه اول ؛ که دوره بازسازی کشور بود ، بهره برداری نشد و همان اشتباهات قبلی تکرار شد و بعبارتی آسیب پذیریهای زیرساختهای کشوردر هنگام توسعه کشور تداوم یافت .
• انشالله درگام دوم انقلاب با روی کار آمدن مدیران جهادی وانقلابی و همگام با انقلاب ، از این تجربیات بهره گرفته شود وهمچنین نسبت به نشرمعارف جبهه وفرهنگ سازی در نظام فنی مهندسی کشور اقدام گردیده وسبب بهبود امور گردد.

[۱]  PMP