چکیده:

امروزه کشورهای در حال توسعه و نو ظهور صنعتی میکوشند تا با استفاده از مزیت های نسبی و رقابتی، سیاستهای روشن و اثربخشی را در مسیر صنعتی شدن به کارگیرند. بر اساس سند راهبرد ملی کشور، ایران در افق ۱۴۰۴ به عنوان کشوری با اقتصاد نو ظهور صنعتی که دارای مولفه هایی مانند رقابت پذیری، اشتغال پایدار و ارتقاء شاخص های زیست محیطی است، تعریف شده است. ساختمان های صنعتی محل تولید کالاها و خدمات ضروری جامعه می باشند، از سوی دیگر نیروی برق از مهم ترین محصولات مورد نیاز در روند توسعه کشورها است. بنابراین نیروگاه های تولید برق و بخصوص نیروگاه های سیکل ترکیبی که بازدهی بالاتر و تولید دی اکسیدکربن کمتری دارند از راهبردی ترین ساختمان های صنعتی کشور به شمار می آیند.

در این کتاب، با فرض وجود ارتباط معنادار بین اصول دفاع غیرعامل و طراحی معماری ساختمان های صنعتی در راستای بهبود تامین امنیت آنها، و استفاده از  روشهای کمی و کیفی، استنتاج و استدلال منطقی، همچنین استفاده از نظرات صاحب نظران و کارشناسان، در مرحله اول، محدوده اصلی حوزه های پژوهش شامل روش های طراحی معماری در ساختمان های صنعتی، تهدیدات متوجه ساختمان های صنعتی و اصول دفاع غیرعامل مرتبط با طراحی معماری ساختمان های صنعتی مورد بررسی قرار گرفته و سپس در مرحله دوم، به روش تطبیقی نسبت به مطالعه عوامل و اهداف اصول دفاع غیرعامل (منتج از مرحله اول) در ساختمان های صنعتی پرداخته شده و اصول دفاع غیرعامل در طراحی معماری ساختمان های صنعتی تدوین و ارائه گردیده است.

در بخش پایانی، اصول حاصل از نتایج پژوهش با توجه به ویژگی ها و عومل موثر، در ساختمان های صنعتی اصول دفاع غیرعامل در طراحی معماری ساختمان های صنعتی در نیروگاه های سیکل ترکیبی تطبیق و باز تعریف شده و برای هرکدام شرح، بسط و راهکارهای پیشنهادی به منظور بیان مناسب تر مفاهیم ارائه شده است.

اصول دفاع غیرعامل در طراحی معماری ساختمان های صنعتی طبق نتایج حاصل از پژوهش به شرح ذیل می باشد:

– مقاوم سازی جداره های خارجی و تقویت جداره ها در مجاورت بخش های مهم استقرار

تجهیزات سرمایه ای، ساختمان های تولیدی و نیروی انسانی

– حوزه بندی و تفکیک حداکثری عملکردهای حساس با توجه به فرآیند تولید

– عدم مجاورت عملکردهای حیاتی و پر خطر با یکدیگر

– تامین حداکثر پراکندگی در تجهیزات و بخش های مهم با توجه به فرآیند تولید

– جداسازی بخش های مهم از طریق جداره های محافظ و بخشهای واسطه ای

– استقرار بخش های مهم و سرمایه ای و نیروی انسانی به صورت مدفون با توجه به فرآیند

تولید

– مدنظر قراردادن کارکرد در وضعیت تهدید برای تمامی فضاها و نقاط ممکن در داخل

ساختمان با نظر به عوامل عملکردی و اقتصادی

کلمات کلیدی: طراحی معماری، ساختمان­های صنعتی، دفاع غیر­عامل، نیروگاه سیکل­ ترکیبی

پیشگفتار:

یکی از ارکان اصلی توسعه و پیشرفت پایدار کشور­ها  صنایع تولیدی و تأسیسات زیرساخت آن­ها می‌باشد. کارکرد ساختمان­های صنعتی، شامل حوزه بسیار وسیعی از صنایع گوناگون بوده و بسیار متنوع است، ساختمان­هایی مانند نیروگاه­های برق، پالایشگاه­ها و کارخانه­های تولیدی. نقطه مشترک ساختمان­های صنعتی در تمام این حوزه­ها، عملکرد در جهت تولید است، محصولات صنایع شامل کالاها و خدمات گوناگونی هستند که فقدان هرکدام  می­تواند باعث ایجاد بحران در بخش­هایی از جامعه و کشور در زمینه‌های امنیتی، اقتصادی، اجتماعی و دیگر زمینه­ها ­گردد. بنابراین با وجود تهدید­های مختلف طبیعی و غیر طبیعی، ارائه هر­گونه راهکاری که بتواند در راستای تامین امنیت این مجموعه­ها عمل نماید، ضروری و مطلوب است. در میان ساختمان­های صنعتی، ساختمان­های نیروگاهی از مهم­ترین و حیاتی­ترین ساختمان­ها بشمار می­آیند، به گونه­ای که آسیب به آن­ها باعث از دست رفتن نیروی برق و مشکلات فراوان و آنی در روند طبیعی امور­ می­گردد. این نیروگاه­ها دارای چرخه­های همزمان توربین گاز و توربین بخار بوده و معمولا از سوخت گاز و مازوت برای تولید برق استفاده می­­­­کنند. نیروگاه­های سیکل­ترکیبی بیش از ۲۵ درصد از برق کشور را تأمین نموده  و به واسطه راندمان بالاتر نسبت به نیروگاه­های گازی و بخاری روز بروز در حال توسعه می­باشند (سالنامه آماری وزارت نیرو، ۱۳۹۲ : ۲).

در حوزه معماری، متأسفانه معماران نقش بسیار اندکی در شکل­گیری ساختمان­ها و مجموعه­های صنعتی دارند که این امر به علت عدم احساس ضرورت کاربرد دانش معماری در ایجاد این ساختمان­ها است. به گونه­ای که با نگاهی به مجموعه­های صنعتی و زیر­بنایی در کشور، بخصوص نیروگاه­ها، مشاهده می­شود نقش و عملکرد معماری در صنایع کلان و زیرساخت کشور بسیار اندک بوده و محدود به ساختمان­های اداری و ریزفضاهایی با اهمیت کمتر می­گردد و اثر­گذاری معماری در روند کلان طراحی این مجموعه­ها  به هیچ عنوان مشهود و قابل مشاهده نیست. لذا،  با توجه به ماهیت کارکردی این ساختمان­ها باید رویکرد­هایی از معماری مد نظر قرار­گیرد که بتوان در راستای بهبود برخی ویژگی­های اصلی آن­ها قدم برداشت. از سوی دیگر روند رو به رشد کاربرد معماری در حوزه­های تخصصی مختلف و میان­رشته­ای گوناگون، بررسی و تدوین اصول و معیارهای تخصصی جهت این رویکرد­ها را ایجاب نموده است.

از منظر اهمیت موضوع، در مواجهه با مقوله زیر­ساخت­های راهبردی یکی از مهم­ترین عوامل مورد نظر در طراحی، بحث تامین امنیت می­باشد. در این راستا معماری می­تواند با استفاده از راهکارهای دفاع غیر­عامل و پیش‌بینی­های لازم در زمان طراحی برای زمان تهدید، نقشی مهم در مجموعه­های نیروگاهی و مشابه آن ایفاء نماید.

در حوزه امنیت، با ارزیابی مستندات تاریخی دفاع غیر­عامل مرتبط با معماری در کشورمان مشاهده می‌گردد که مجموعه اقدامات دفاعی همواره به عنوان یکی از راهکارهای مهم امنیتی ایرانیان مطرح بوده است،  ساخت بناهای گروهی حصاردار در ایران با طرح­ها و نقشه­های گوناگون از سه هزار سال پیش مانند ارگ بم درکرمان و قلعه حسنلو در ارومیه برای دفاع غیر نظامی مردم در برابر تهاجم دشمنان از راهکارهای مرتبط با دفاع غیر­عامل است (اصغریان جدی، ۱۳۸۶ : ۴). امروزه پدافنـد غيرعامل هم به صورت يك هدف كلي و هم به عنوان مسئوليت هر دولتي شناخته مي­شود، به طوري كـه بسـياري از دولت­ها مسئوليت­هاي گسترده­اي در باب پدافند غيرعامل بر عهده دارند (داعي نژاد و همکاران، ۱۳۸۵).

• فهرست مطالب کتاب:

فصل اول: ساختمان‌های صنعتی

فصل دوم: طراحی معماری در ساختمان‌های صنعتی

فصل سوم: مفهوم تهدید و انواع آن

فصل چهارم: دفاع غیر عامل

فصل پنجم: طراحی معماری ساختمان‌های صنعتی از منظر دفاع غیر عامل

فصل ششم: جمع‌ بندی وارایه راهکارها

 دکتر یوسف گرجی مهلبانی

دکتر مجتبی فرهمندیان

دکتر سید جواد هاشمی فشارکی  

ناشر: انتشارات جهاددانشگاهی واحد قزوین

تاریخ چاپ: ۱۳۹۵

تعداد صفحه: ۲۰۹ صفحه

قیمت:۱۹۰/۰۰۰ ریال

فهرست منابع و  ماخذ:

• آنتونی­سی، آنتونیادس (۱۳۸۱)، بوطیقای معماری، مترجم: احمد‌رضا آی، انتشارات سروش، تهران.
• آیین‌نامه ضوابط و معیارهای استقرار واحدها و فعالیت­های صنعتی و تولیدی، مصوبه هیات وزیران شماره ۷۸۹۴۶/ت۳۹۱۲۷ه ـ ۱۵/۴/۱۳۹۰
• ازکيا، مصطفی (۱۳۸۶)، جامعه شناسی توسعه، تهران، موسسه نشر کلمه.
• اسلامی، سید‌غلامرضا (۱۳۸۳)، توسعه درون­زا و مدیریت هنری، اولین هم­اندیشی هنری، فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، تهران.
• اسلامی، سید‌غلامرضا و دری جبروتی، احسان (۱۳۹۲)، بهبود کیفی طراحی بر پایه مدیریت بهینه عوامل موثر، فصلنامه مطالعات معماری ایران، تهران، شماره۳، بهار و تابستان.
• اسلامی، سید‌‌غلامرضا و نقدبیشی، رضا (۱۳۹۰)، توسعة کیفی آموزش معماری در افق ۱۴۰۴، نخستین همایش ملی آموزش در ایران ۱۴۰۴، پژوهشکده سیاست‌گذاری علم، فناوری و صنعت دانشگاه شریف.
• اسكندري، حميد (۱۳۸۹)، دانستني‌هاي پدافند غيرعامل ويژه مديران و كارشناسان- انتشارات بوستان حميد، تهران.
• اسکندری، حمید (۱۳۹۳)، تحلیل فنی دفاع غیر عامل در نیروگاه و پست برق، انتشارات بوستان حمید، تهران.
• اصغریان جدی، احمد (۱۳۷۴)، الزامات معمارانه دفاع غیرعامل پایدار، پایان‌نامه دکتری معماری، دانشگاه شهید بهشتی.
• اصغریان جدی، احمد (۱۳۸۶)، الزامات معمارانه دفاع غیر عامل پایدار، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
• ازکیا، مصطفی و دربان آستانه، علیرضا (۱۳۸۲)، روش‌های کاربردی تحقیق، انتشارات کیهان، تهران.
• ايمـــان، صـــفا و غضـــنفري‌نيـــا، ســـجاد (۱۳۸۶)، استحكامات و سازه‌هاي امن، چـاپ اول، تهـران، انتشارات دانشگاه صنعتي مالك اشتر.
• بابایی، هادی(۱۳۸۹)، نقش مدیریت منابع آب در شرایط خشکسالی، مجموعه مقالات چهارمین همایش تخصصی مهندسی محیط زیست.
• بمانیان، رضا و دیگران (۱۳۸۷)، نقش پژوهش در فرآیند آموزش طراحی معماری، نشریه هویت شهر، سال دوم شماره۲، بهار و تابستان.
• بنه­ولو، لئوناردو (۱۳۹۰)، تاریخ معماری مدرن، مترجم: سیروس باور، انتشارات دانشگاه تهران.
• بیطرفان، مهدی و فرزام شاد، مصطفی (۱۳۹۲)، معماری همساز با دفاع غیر عامل، انتشارات بوستان حمید، تهران.
• پورسعید، فرزاد (۱۳۷۸)، مفهوم تهدید و شیوه‌های تبدیل آن به فرصت، تهران، انتشارات پژوهشکده فارابی.
• پورحیدری، غلامرضا (۱۳۸۶)، ماهیت زلزله، تهران، مرکز آموزش علمی – کاربردی هلال احمر ایران.
• حسینی، سیدباقر و بیطرف، مهدی (۱۳۹۲)، ارزیابی انواع ترکیب فرم‌های معماری از منظر پدافند غیرعامل با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی، فصلنامه انجمن علمی پدافند غیرعامل ایران، دوره اول، شماره۱٫
• خرم­آبادي، محمد (۱۳۹۰)، تاريخچه و مفاهيم پدافند غيرعامل، فصلنامه سازمان نظام مهندسي ساختمان، شماره ۳۶٫
• جلالی، غلامرضا (۱۳۹۰)، روش و مدل برآورد تهدیدات در پدافند غیرعامل، دانشگاه امام حسین^(ع).
• دیوسالار، عبدالرسول (۱۳۸۶)، مقدمه‌ای بر محیط‌شناسی نظامی و جنگ‌های اطلاعاتی، دانشگاه صنعتی مالک اشتر.
• زرگر، ابراهیم و دیگران (۱۳۸۶)، پدافند غیر­عامل در معماری راهكاری جهت کاهش خطرپذیری در برابر سوانح، سومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبه، تهران.
• رزمخواه، محمدرضا (۱۳۹۱)، تهدیدات در پدافند غیرعامل، مجموعه مقالات مهندسی و پدافند غیر عامل، دانشگاه امام حسین^(ع).
• زياري، کرامت‌الله (۱۳۸۲)، تحولات اجتماعي- فرهنگي ناشي از انقلاب صنعتي در توسعه فضایی تهران، مجله جغرافيا و توسعه، تهران، بهار و تابستان.
• ساروخانی، باقر (۱۳۷۵)، روش‌های تحقیق در علوم، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، جلد۱، تهران.
• سرمد،زهره و بازرگان، عباس (۱۳۹۱)، روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، نشر آگاه، تهران.
• شیرازی، سید حسن و متولیان، سید مهدی (۱۳۸۱)، مجموعه مقالات اولین همایش سامانه‌های پدافندی هوشمند.
• صداقت کيش، جمشيد (۱۳۷۲)، صنایع در توسعه اقتصادی ایران، تهران.
• طالبی، رضا (۱۳۸۹)، مکان‌گزینی بهینه پارکینگ‌های طبقاتی شهر تهران، مطالعه موردی: منطقه هفت شهرداری تهران، مجله مدیریت شهری.
• عباس پور، مجید (۱۳۹۲)، نیروگاه‌های مولد برق، انتشارات دانشگاه صنعتی شریف، تهران.
• عصاريان نژاد، حسين و جهانبخش، حسني (۱۳۸۶)، راهبرد‌های پدافند غيرعامل در برابر حملات هوائی، دانشگاه عالي پدافند ملي.
• عيني­فر، علیرضا (۱۳۸۷)، تحول نظريه­هاي انساني و محيط و نقش آن در تدوين دانش پايه معماري، انديش­نامه۱، مجموعه مقالات ميان ­رشته­اي شهر و معماري، مركز مطالعاتي و تحقيقاتي شهرسازي و معماري وزارت مسكن و شهرسازي.
• فرجی، امین (۱۳۸۹)، زلزله و مدیریت بحران شهری، فصلنامه علمی و پژوهشی انجمن جغرافیای ایران، شماره ۲۵، تابستان.
• فرقانی، حمید و آخوندی، علیرضا (۱۳۸۸)، طراحی کارخانه و حمل و نقل مواد، انتشارات جهاد دانشگاهی واحد صنعتی شریف، تهران.
• قاسمی، علی و بابایی، حسین (۱۳۸۸)، ویژگی‌های جنگ نامتقارن، ماهنامه اطلاعات راهبردی.
• قلی‌پــور، رضـا (۱۳۸۵)، ایمن‌سازی زیرساخت‌های حیاتی و پایداری ملـّی، دانشگاه صنعتی مالك اشتر.
• کرباسیان، مهدی و همکاران (۱۳۸۲)، به‌کارگیری طعمه‌های فریبنده به‌ منظور حفاظت از مراکز حیاتی، دانشگاه صنعتی مالک اشتر.
• کلانتریان، محمدمهدی (۱۳۸۳)‌، کارکردهای لجستیکی تونل‌های نظامی، فصلنامه فرآماد شماره ۲۲، مرکز مطالعات و پژوهش‌های لجستیکی.
• كيــانژاد، سيدقاســم و فيروزپــور، امــامعلي (۱۳۹۱)، بررسي و تبيين نقش پدافند غيرعامـل در ارتقـاي امنيت فضـای شـهري كشـور، مجموعـه مقـالات همايش مديريت شهري.
• گواهی، تورج (۱۳۹۰)، سازه‌های امن و استحکامات، دانشگاه امام حسین^(ع).
• لاوسون، برایان (۱۳۸۴)، طراحان چگونه می­اندیشند، مترجم: حمید ندیمی، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
• لنگ، جان (۱۳۸۱)، آفرینش نظریه معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط، مترجم: علیرضا عینی­فر، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، (چاپ دوم) تابستان.
• مبحث ۲۱ مقررات ملي ساختمان (پدافند غيرعامل) (۱۳۹۱)، مرکز تحقيقات ساختمان و مسکن، تهران.
• معین، محمد (۱۳۵۰)، فرهنگ فارسی، انتشارات امیرکبیر.
• محمودي، امیر­سعید (۱۳۸۱)، چالش­هاي آموزشي طراحي معماري ايران، هنرهاي زيبا، شماره۱۲٫
• محمودي، امیر­سعید (۱۳۸۳)، تفكر در طراحي، معرفي الگوي تعاملي در آموزش معماري، هنرهاي زيبا، شماره۲۰٫
• محمودي، امیر­سعید (۱۳۷۷)، آموزش روند طراحی معماری بکار­گیری استعدادهای نهفته دانشجویان، هنرهای زیبا، شماره۴و ۵٫
• منوچهری ، عباس(۱۳۹۰)، رهیافت و روش در علوم سیاسی، انتشارات سمت، تهران.
• مولانا، سيد حميد (۱۳۸۲)، استراتژي جنگي آمريكا، باشگاه اندیشه.
• مومنی، منصور (۱۳۸۹)، مباحث نوین تحقیق در عملیات، چاپ اول، تهران.
• مومنی، منصور و شریفی سلیم، علیرضا (۱۳۹۴)، مدل‌ها و نرم افزارهایی تصمیم‌گیری چند شاخصه، نشر مولف، تهران.
• مهندسين مشاور اركان پويش (۱۳۸۵)، مطالعات طرح جامع مجتمع صنعتي سهند، تهران.
• مهندسین مشاور موننکو ایران (۱۳۸۹)، آشنایی با اصول طراحی نیروگاه­های حرارتی جلد اول، انتشارات شیوه، تهران.
• مهندسین مشاور موننکو ایران (۱۳۹۰)، آشنایی با اصول طراحی نیروگاه­های حرارتی جلد دوم، انتشارات شیوه، تهران.
• نباتی، عزت ا… (۱۳۸۶)، پدافند غیرعامل، تهران، انتشارات مرکز آموزشی شهید سپهبد صیاد شیرازی.
• ندیمی، حمید (۱۳۷۸)، جستاری در فرآیند طراحی، فصلنامه صفه، سال نهم، شماره بیست و نهم، پاییز و زمستان.
• نوروزي، محمد تقي (۱۳۸۵)، فرهنگ پدافندي- امنيتي، چاپ اول، انتشارات سنا.
• ويليام، اس. لينو (۱۳۸۴)، مفهوم جنگ نسل چهارم، مترجم: محمد شاه‌مرادي، تهران، ماهنامه دانشگاه عالي دفاع ملي، شماره ۶۱٫
• هاشمی فشارکی، سیدجواد و محمود زاده، امیر (۱۳۹۱)، فرهنگ توصیفی دفاع غیر عامل، انتشارات علم آفرین.
• هاشمی فشارکی، سیدجواد (۱۳۹۱)، ماهیت و ضرورت دفاع غیر عامل، انتشارات بوستان حمید، تهران.
• هيبلز گري، كريس (١٣٨١)، جنگ پست مدرن: سياست نوين درگيري، مترجم: احمدرضا نقاء، دوره عالي جنگ سپاه.
• صنعت در جهان متغير(۱۳۷۷)، یونيدو(سازمان توسعه صنعتی وابسته به ملل متحد)، مترجم: غلامرضا نصيرزاده، تهران، نشر نی.

• Albayrak, E. and Erensal, Y. C., (2004), Using AHP to Improve Human Performance: An Application of Multiple Critertia Decision Making Problems, Journal of Intelligent Manufacturing, No. 15, pp. 491-503.
• Campbell, Duncan, (1999), Interception capabilities 2000.
• Drew D., Skitmore, M. and Po Lo H., (2001), The Effect of Client and Type and Size of Construction Work on a Contractor’s Bidding Strategy, Building and Environment.
• Howard, D. Goodfellow, Esko Tähti, )2001), Industrial Ventilation Design Guidebook, Academic Press.
• Hwang, C. L. and Yoon, K., (1981), Multiple Attribute Decision Making Methods and Application: A State – of – The Art Survey, Berlin, Springer–
• Islami, Seyed Gholamreza, (1998), Endogenous Development: A Model for the Process of Man Environment Transaction, Unpublished PhD Thesis, Heriot-Watt University, Edinburgh, UK.
• Jones, j., (1992), Design Methods, New York, Jhon Wiely & Sons.
• Kaarbo, Juliet and Ryan K. Beasley, (1999), A Practical Guide to the Comparative Case Study Method in Political Psychology, Kansas: Political Psychology, Vol. 20, No. 2, 1999.
• Milburn, Lee-Anne S. and Brown, Robert, D. (2003), The Relationship between Research and Design in Landscape Architecture, Landscape and Urban Planning: An International Journal of Landscape Ecology, Planning and Design, Volume 64.
• Masint Finding the Target, (2005), Ball Aerospace.
• Ministry of Defence, (2000), Cruise Missiles, Military Fact File.
• McHarg, I. L., (1997), Ecology and Design, Thompson, G. F., Stainer, F.R. (EDs.), Ecological Design and Planning, Wiley, New York, pp. 321-332
• Moore, k. William, (2003), New Eyes in the Battlefield, Military Intelligence Profession Bulletin.
• Reymen I. M. M. J., Hammer, D. K., Kroest, P.A., Aken, J. E. Van, Dorst, C. H., Bax, M. F. T. and Basten, T., (2004), A Domain-Independent Descriptive Design Model and its, Application to Structured Reflection on Design Processes.
• Siemens, (2014), Plant Equipment Design and Layout, Siemens.
• M., (1998), A Method for Forecasting Owner’s Monthly Construction Project Expenditure Flow, International Journal of Forecasting.
• Skitmore M., Ng, (2003), Forecast Models for Actual Construction Time and Cost, Building and