در این نوشتار خلاصه ای از تعاریف مدیریت ، مهندسی و مدیریت مهندسی دفاعی ورزمی تبیین شده است .
دکتر سید جواد هاشمی فشارکی
در این نوشتار خلاصه ای از تعاریف مدیریت ، مهندسی و مدیریت مهندسی دفاعی ورزمی تبیین شده است .
دکتر سید جواد هاشمی فشارکی
برای انجام عملیات نظامی و دستیابی به اهداف و پیروزی در برابر دشمن ؛ کارشناسان نظامی با طراحی‌های عملیاتی و برنامه‌های مدون، بهترین نوع حمله و ضربه زدن به دشمن را تدوین و طراحی می نمایند؛ لکن برای عبور از موانع طبیعی همچون رودخانه‌ها، دره‌ها، کوه‌ها و… وعوامل و موانع دفاعی دشمن، نیاز به اقدامات مهندسی می باشد . مدیریت مهندسی رزمی بخشی از مدیریت مهندسی دفاعی کشور در صحنه رزم بوده و با بکار گیری منابع مادی و انسانی در مراحل برنامه‌ریزی و طرحریزی به کمک کارشناسان نظامی آمده و طراحی عملیات نظامی را سهل و میسر می سازند .
- مدیریت عبارت است از فرایند به‌کارگیری کارا و اثربخش منابع مادی و انسانی برمبنای اصولی چون برنامه‌ریزی، سازماندهی، بسیج منابع و امکانات، هدایت و کنترل و نظارت در راستای اهداف عالیه سازمان
- وظایف مدیریت : ( برنامه ریزی ، انگیزش ، هدایت ، نظارت )
- به طور کلی در هر سازمانی می توان سه سطح مدیریتی زیر را تعریف کرد :
مدیریت عالی ( راهبردی – کلان ) / مدیریت میانی / مدیریت عملیاتی ( جز )
- انواع شیوه های مدیریت ( سبک مدیریتی) :
روش دمکراتیک ( تفویض اختیار) / مدیریت استبدادی ( دستوری یک طرفه )/ مدیریت مشورتی ( مشورت از دیگران ولی تصمیم گیری توسط مدیر- توصیه اسلام ) / مدیریت آزاد (محول به کارمندان با آزادی کامل)
- تعریف مهندسی : مهندسی کاربرد علم و فن آوری به منظور برآوردن نیازهای انسان است . مهندسی مهارتی است که در آن علوم ریاضی و طبیعی کسب شده از طریق مطالعه و آزمایش، و تمرین همراه با قوه‌ی داوری به کار گرفته میشود تا راه‌هایی برای بهره برداری اقتصادی از منابع و نیروهای طبیعی، در جهت خیر و صلاح نوع بشر به دست آید.
- انواع رشته ها و شاخه های مهندسی : کشاورزی ، فاوا ؛ رایانه ، پزشکی ، ….. ، شهرسازی ، ساختمان
- مهندسی ساختمان : به یک ساختار معماری یا مهندسی ثابت که مجزا از دیگر ساختارها قابل تشخیص باشد یک سازه یا ابنیه فنی می‌گویند. سازه بخشی از حجم است که بارهای وارده را تحمل و به محیط اطراف منتقل می‌سازد. سازه ممکن است دائمی باشد، مانند ساختمان‌ها، پل‌ها، سدها و دکل‌های برق، یا موقتی باشد، مانند چادرهای نمایشگاهی، دکل‌های تبلیغاتی و داربست‌های فلزی.امروزه مدل‌سازی اطلاعات ساختمان تغییر شگرفی در صنعت ساختمان کشورهای پیشرفته به وجود آورده است و بهره وری این بخش را افزایش داده است.
- رشته های هفتگانه نظام مهندسی : شامل رشته های مهندسی معماری / عمران / تاسیسات مکانیکی / تاسیسات برقی / شهرسازی / نقشه برداری / ترافیک
- نظام مهندسی : مجموعه ای منسجم و سازمان یافته از اهداف، قوانین، ضوابط در زمینه ارائه خدمات بهتر و بیشتر به مردم و ساماندهی و سازماندهی اقشار تاثیرگذار و تحصیلکرده ازجمله مهندسان است. نظام مهندسی به دنبال سازمان دهی و عملکرد جامع و قابل نظارت است و یکی از مهمترین اهداف این سازماندهی و خدمات منسجم، بهبود کیفیت صنایع و عملکرد بهتر مهندسان برای ارائه خدمات و انتقال دانش و آگاهی آنهاست.
- سازمان نظام مهندسی ساختمان : سازمانی غیردولتی است که برای تحقق قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان مصوب سال ۱۳۷۴ به صورت رسمی تأسیس گردیده است.
- نظام مهندسی و کنترل ساختمان : عبارت است از مجموعه قانون، مقررات،آیین‌نامه‌ها، استانداردها و تشکل‌های مهندسی،حرفه‌ای و صنفی که در جهت رسیدن به اهداف منظور در این قانون تدوین و به مورد اجراء گذاشته میشود. ( قانون نظام مهندس و کنترل ساختمان ، مصوب ۲۲ اسفند ۱۳۷۴ مجلس شورای اسلامی )
- مدیریت مهندسی : شکل خاصی از مدیریت در امور مهندسی می‌باشد.
- مدیریت مهندسی (انگلیسی: Engineering management) شکل خاصی از مدیریت است که تمرکز آن بر استفاده از اصول مهندسی در کسب‌وکار معطوف می‌باشد. طراحی مدیریت مهندسی، با هدف تربیت مدیران برای استفاده در صنایع مختلف انجام شده‌است، به گونه ای که این گرایش را میتوان چکیده مهندسی صنایع دانست، که برای فارغ التحصیلان سایر رشته های فنی و مهندسی طراحی شده‌است، تا بتوانند از طریق برنامه‌ریزی و بکارگیری این فنون، بهره وری سازمانها را ارتقاء بخشند مدیریت مهندسی شاخه‌ای از مهندسی صنایع گرایش تحلیل سیستم‌ها به‌شمار می‌آید. که این تعریف متفاوت با مدیریت مهندسی در فوق بوده و هدف این نوشتار نمی باشد .
- مدیریت نظام فنی و اجرایی : مفهوم مدیریت، مجموعه فعالیت‌های هماهنگ شده برای برنامه‌ریزی، سازماندهی، راهبری، هدایت و کنترل است که به عنوان یکی از سامانه‌های نظام، ملاک عمل قرار می‌گیرد.
- پدافند غیر عامل: مجموعه اقدامات غیر مسلحانه ای که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب پذیری، تداوم فعالیت های ضروری، ارتقای پایداری ملّی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدها و اقدامات نظامی دشمن می شود را پدافند غیرعامل می گویند.
- مدیریت مهندسی پدافند غیر عامل : شکل خاصی از مدیریت در امور مهندسی در برابر تهدیدات واقدامات نظامی دشمن می‌باشد.
- مهندسی جنگ یا مهندسی نظامی: به شاخه‌ای از مهندسی گفته میشود که در جهت مدیریت و طراحی مانورها، عملیاتها و مسائل مرتبط به آنها فعالیت میکند
- مدیریت مهندسی جنگ : شکل خاصی از مدیریت در امور مهندسی در صحنه رزم در برابر اقدامات نظامی دشمن می‌باشد.
- مدیریت مهندسی نظامی : شکل خاصی از مدیریت در امور مهندسی مقرهای نظامی می‌باشد.
- مدیریت مهندسی در دوران دفاع مقدس : شامل دو بخش : در امور ثابت و پدافندی / در امور عملیاتی
- مدیریت مهندسی در عملیاتها : ( اقدامات قبل از عملیات – اقدامات حین عملیات – اقدامات بعد از عملیات)
- مهندسی دفاعی ، به شاخه‌ای از مهندسی گفته میشود که به امور مهندسی دفاعی و مسائل مرتبط به آنها فعالیت میکند.
- مدیر مهندسی : فردی برخوردار از دانش ؛ تجربه و مهارت لازم در بکارگیری منابع مادی و انسانی در امور مهندسی در راستای اهداف سازمان
- مدیر فنی و مهندسی : مدیر فنی و مهندسی از زیر مجموعه های مدیر عامل می باشد و مأموریت وی عبارت است از هماهنگی و نظارت كلیه امور فنی مهندسی و تحقیق و توسعه و تدوین دستورالعمل های تولید محصولات. که این تعریف متفاوت با مدیرمهندسی در فوق بوده و هدف این نوشتار نمی باشد .
- مدير دفتر مهندسي و نظارت : شرح مسئوليتها و اختيارات پست سازماني آن مسئولیت برنامه ریزي و هدایت جهت تهیه طرحهاي شرکت و نظارت وارزیابی و کنترل اجراي آنها.بوده و متفاوت با این نوشتار بوده و در برخی از سازمانهای خدمات رسان مانند شرکت برق و… وجود دارد .
- رشته مدیریت امور دفاعی : هدف از این رشته بررسی عمیق و دقیق وظایف و نقش یگانهای بزرگ در عملیات؛ بهبود، توسعه مهارت و استعدادهای دانشجویان در تشخیص و شناخت مسائل پیچیده فرماندهی و ستادی رده‌های بالای نیروهای مسلح و تنظیم راه‌حل‌های منطقی برای حل مشکلات، تجزیه و تحلیل راه‌حل‌ها، تصمیم‌گیری منطقی در مورد آنها، طرحریزی برای اجرای تصمیمات مأخوذه، کنترل و نظارت و نهایتاً ارزیابی از نتایج می‌باشد.
- نظام فنی اجرایی کشور : نظام فنی و اجرایی عبارت است از مجموع اصول، روشها، مقررات و ضوابط فنی، حقوق و مالی حاکم بر تهیه، اجراء، بهره‌برداری و ارزشیابی‌برنامه‌های عمرانی کشور و چگونگی انتخاب و به کارگیری عوامل دست‌اندرکار اجرای آن و نیز تبیین بافت درونی و نحوه ارتباط برونی عوامل مذکور.( مصوب ۷-۲- ۱۳۶۷ ، هیات وزیران ) فرآیند برنامه‌ریزی که مشتمل بر چهار مرحله:
- ۱ – تصمیم‌گیریهای سیاسی و اقتصادی و اجتماعی
- ۲ – تعیین اولویت‌ها و تخصیص منابع
- ۳ – روش اجراء
- ۴ – کنترل و ارزشیابی
می‌باشد، نظام فنی و اجرایی به عنوان ارائه دهنده اصول، روشها، معیارها، مقررات و ضوابط فنی حضور خود را از مرحله دوم مطرح و نقش عمده و‌اساسی را در مراحل سوم و چهارم ایفا می‌نماید.
· ارکان تشکیل دهنده نظام فنی و اجرایی
به طور کی نظام در قالب ارکان مشروحه زیر وظیفه و نقش اصلی خود را ایفا می‌نماید.( مصوب ۷-۲- ۱۳۶۷ ، هیات وزیران )
۱ – معیارها و ضوابط فنی
۲ – مدیریت اجرایی
۳ – مطالعه و طراحی شامل:
۱ – ۳ – مطالعات تحقیقاتی، منطقه‌ای و جامع بخشی
۲ – ۳ – مطالعه و طراحی اجرایی مشتمل بر
۱ – ۲ – ۳ – مطالعات شناسایی
۲ – ۲ – ۳ – مطالعه و طراحی مقدماتی
۳ – ۲ – ۳ – طراحی تفصیلی و اجرایی
۴ – ساخت شامل
۱ – ۴ – عملیات ساخت
۲ – ۴ – نظارت بر ساخت
۳ – ۴ – آماده سازی برای بهره‌برداری
۵ – ارزشیابی
- نظام مهندسی دفاعی : عبارت است از مجموع اصول، روشها، مقررات و ضوابط فنی حاکم بر تهیه، اجراء، بهره‌برداری و ارزیابی‌برنامه‌های مهندسی دفاعی و چگونگی انتخاب و به کارگیری عوامل دست‌اندرکار اجرای آن. فرآیند برنامه‌ریزی که مشتمل بر چهار مرحله:
- ۱ – تصمیم‌گیریهای دفاعی امنیتی
- ۲ – تعیین اولویت‌های مهندسی دفاعی و تخصیص منابع
- ۳ – روش اجراء طرحهای مهندسی دفاعی
- ۴ – کنترل و ارزیابی طرحها
می‌باشد، نظام مهندسی دفاعی به عنوان ارائه دهنده اصول، روشها، معیارها، مقررات و ضوابط مهندسی دفاعی حضور خود را از مرحله دوم مطرح و نقش عمده و‌اساسی را در مراحل سوم و چهارم ایفا می‌نماید. ( با استنباط و استخراج از مصوبه هیات وزیران )
- نظام مهندسی دفاعی : شامل موارد ، امکان سنجی ، مکان یابی ، مطالعات پایه، مطالعات ، طراحی مرحله اول ، طراحی مرحله دوم ، اجرا ، تعمیر ونگهداری
- مهندسی رزمی : به تمهیدات مهندسی برای پشتیبانی از نیروهای زمینی ازجمله ساخت وساز و تعمیر و بازسازی پل ها و ساختن سنگرها و استحکامات صحرایی و ساخت یا دفع موانع گفته میشود. مهندسی رزمی بخشی از مدیریت مهندسی دفاعی کشور در صحنه رزم می باشد.
- نظام برنامه‌ریزی، بودجه‌بندی و اجرایی مهندسی دفاعی
مراحل بودجه بندی، برنامه ریزی؛ تهیه طرح و برآورد ، تصویب توسط مراجع ذیصلاح و اجرای طرحهای مهندسی دفاعی را شامل می شود .
- مدیریت راهبردی( استراتژیک ) مهندسی دفاعی
- عبارت است از برنامه‌ریزی، پایش، تجزیه تحلیل و ارزیابی مستمر تمام الزاماتی که سازمان مهندسی دفاعی باید برای تحقق اهداف و مقاصدش رعایت کنند. تغییر در محیط‌های کاری و دفاعی، سازمانهای وابسته را ملزم کرده تا همواره راهبرد خود برای رسیدن به موفقیت را ارزیابی کنند. فرایند مدیریت راهبردی دفاعی به سازمان کمک میکند تا شرایط کنونی‌شان را درنظر بگیرند، راهبرد ها را مشخص و استفاده کنند و کارایی راهبردهای مدیریتی اجرا شده را، بررسی کنند.
- طرح ریزی مهندسی دفاعی : کلیه امور مهندسی در حوزه دفاعی در فرایند مطالعاتی و طراحی از نیاز تا اجرا
- مدیریت مهندسی دفاعی از دانش وتجربه فرایند به‌کارگیری کارا و اثربخش منابع مادی و انسانی امور مهندسی دفاعی و مسائل مرتبط به آنها ، برمبنای اصولی چون برنامه‌ریزی، سازماندهی، بسیج منابع انسانی ومادی و امکانات، هدایت وکنترل و نظارت در راستای اهداف عالیه سازمان فعالیت میکند .
- وظایف مدیر مهندسی دفاعی : شامل سازماندهی نیرو ؛ پیگیری آموزش ؛ بکارگیری ؛ ارتقا انگیزش ؛ ارتقا آمادگی ؛ ماشین آلات ( بکارگیری ، تعمیر ونگهداری) ؛ هماهنگی ( فوق – همطراز – پایین تر ) ؛ هماهنگی ( برنامه ریزی– طرح ریزی – اجرا ) ؛ هدایت و راهبری ؛ نظارت بر حسن اجرا ؛ ارزیابی کمی و کیفی ؛ گزارش گیری ؛ گزارش دهی ؛ ثبت وانتقال تجارب
- مدیریت مهندسی دفاعی درپنج سطح مدیریتی زیر می باشد :
- مدیریت عالی دفاعی : تصمیم گیری امورات مهندسی در سطح ملی و نظارت وراهبری آنها ( شامل : مهندسی قرارگاه مرکزی خاتم الانبیاء و مهندسی ستاد کل نیروهای مسلح ؛ مهندسی وزارت دفاع)
- مدیریت میانی دفاعی سطح الف : اجرای ابلاغیات سطح عالی و تصمیم گیری امورات مهندسی در سطح زیر مجموعه خود و نظارت و کنترل آنها ویا ارایه پیشنهادات مشورتی به سطح مدیریت عالی( شامل : مهندسی سپاه و ارتش و ناجا و بسیج )
- مدیریت میانی دفاعی سطح ب : اجرای ابلاغیات سطح فوق و تصمیم گیری امورات مهندسی در سطح زیر مجموعه نیرو و یا سازمان خود و نظارت و کنترل آنها ویا ارایه پیشنهادات مشورتی به سطح مدیریت سطح الف (شامل : مهندسی نیروهای پنج گانه – سازمانهای اجرایی – مراکز مطالعات راهبردی)
- مدیریت عملیاتی دفاعی سطح الف : اجرای ابلاغیات سطح فوق و تصمیم گیری امورات مهندسی در سطح زیر مجموعه لشکر ویا یگان خود و نظارت و کنترل آنها ( شامل : مسئول مهندسی لشکرها و یگانهای مهندسی – مدیریت ساختمان ، مدیر فنی ، مسئول مهندسی قرب ، مدیرعامل شرکت های مشاور مهندسی و ….)
- مدیریت عملیاتی دفاعی سطح ب : اجرای ابلاغیات سطح فوق و تصمیم گیری امورات مهندسی در سطح زیر مجموعه گردان خود و نظارت و کنترل آنها ( شامل : مسئول مهندسی گردانها ، مدیرعامل شرکتهای اجرایی و پیمانکاری )
- سطح زیرین کارشناسان بخشها و نیروهای اجرایی : تهیه امور کار شناسی ( مطالعاتی ؛ طراحی ، برنامه ریزی ؛ … ) و یا اجرای آنها ( شامل : کارشناسان مدیریت های زیر مجموعه های فوق )
- لازم به یاد اوری است ، بخشهایی از محتوای تولیدی مطالب مذکور ( پس از تولید) ممکن است دارای طبقه بندی باشد .
- سخن پایانی
مدیریت مهندسی دفاعی یکی از نیازهای هرکشوری می باشد . مدیریت مهندسی دفاعی در زمان دفاع مقدس نیز بصورت نانوشته شکل گرفت و توسعه یافته ومنشا تحولات شگرفی در عملیاتهای مهندسی رزمی در پیشتیبانی از عملیاتهای رزمندگان اسلام گردید .ولی متاسفانه تاکنون ادبیات زیادی در این خصوص تولید نشده است ، بخصوص در ایام تشدید فعالیت محور مقاومت ؛ خلا مدیریت مهندسی رزمی بیش از بخش دیگر نیازهای محور مقاومت محسوس بود . لذا عمده موارد فوق بصورت استنباطی تدوین و پیشنهاد شده است ، تا مقدمه ای برای توسعه ادبیات در این موضوع مهم واقع گردد .
برخی از منابع مرتبط :
- هاشمی فشارکی ؛ سیدجواد ، نقش مهندسی در دفاع مقدس ، مقاله ، ایثار پرس ، ۱۳۹۹
- هاشمی فشارکی ؛ سیدجواد، تحول در مهندسی قرن ، مجله پرسمان اسفند و فروردین ۱۳۹۲ شماره ۱۳۵
- هاشمی فشارکی ؛ سیدجواد، محمودزاده ، امیر و شهپر ، هادی ، نقش مهندسین و سازمان های نظام مهندسی در مدیریت بحران ها ، دومین همایش مدیریت بحران در صنعت ساختمان، شریان های حیاتی و سازه های زیرزمینی ،۱۳۹۱
- هاشمی فشارکی ؛ سیدجواد، مهندسی و رسالت مهندسین بسیجی ، سازمان بسیج عمران ومعماری ؛شناسه مقاله ۳۹۷۵۴ ، ۱۸- ۹ – ۱۳۹۹
- هاشمی فشارکی ؛ مهندسی رزمی در دوران دفاع مقدس ، در مرحله مذاکره با ناشر ، ۱۴۰۰
