در این نوشتار سعی بر این است که به صورت بسیار خلاصه، فعالیتهای اجرایی (موضوعات) مهندسی رزمی دردوران دفاع مقدس به رشته تحریر درآید. مطالب و موضوعات به گونه ای آورده شده که خواننده یک شمای کلی اما جامع و فراگیر از حوزه مهندسی رزمی دریافت می کند.

مهندسی رزمی به شاخه‌ای از مهندسی گفته می‌شود که : در صحنه عملیات نظامی و رزم، یگان های مانوری و رزمی را با تخصص خود پشتیبانی می نماید. از جمله این اقدامات شامل آماده سازی نقاط استقرار و تجمع، احداث پناهگاه ها و کمک به تسهیل و تحرک در جابجایی یگان های خودی و متقابلاً اقدامات ضد تحرک برای واحدها و یگان های دشمن می باشد.

اقداماتی را که منجر به حصول  اهداف در عملیات مهندسی میگردد را می توان در فعالیت های اجرایی زیر خلاصه نمود:

۱) احداث خاکریز

۲) احداث جاده

۳) احداث دژ

۴) احداث سکو

۵) احداث استحکامات

۶) احداث کانال

۷) پمپاژ آب به منطقه (غرقاب سازی)

۸) لایروبی

۹) پل و عبور از آب

۱۰) منحرف کردن آب رودخانه

۱۱) احداث سد خاکی

۱۲) ساحل سازی و احداث اسکله

۱۳) مهندسی انفجارات و مین

۱۴) موانع و سدکنندها

۱۵) وغیره

• ۱) احداث خاکریز

خاکریز عارضه ای مصنوعی می باشد که از انباشتن مصالح خاکی به ارتفاع و طول و عرض متفاوت بنا به موقعیت زمانی و مکانی و به منظور ایجاد محافظی جهت خارج شدن از تیر و دید مستقیم دشمن، احداث می گردد.

خاکریزها انواع مختلفی دارند که در همه ی انواع خاکریزها، معمولا از  بلدوزر و لودر استفاده میشد و نحوه ی احداث خاکریز نیز بدین صورت بود که در اول و آخر ستون ماشین آلات، بولدوزر قرار می گرفت که برای آنها از زبده ترین رانندگان استفاده می شد. فاصله ی دستگاه های در حال حرکت با یکدیگر حدود ۲۰ متر بود و می بایست از پایین جاده ها و به موازات جاده حرکت می کردند. پس از رسیدن به محل مورد نظر، ابتدا از نقطه ی شروع، گرای مورد نظر گرفته شده و یک دستگاه بولدوزر که دارای ماهرترین راننده بود می بایست با رعایت فاصله، در پشت سر قطب نماچی حرکت کرده و با زدن ریپر، مسیر احداث خاکریز را مشخص می نمود. آنگاه سایر بولدوزرها با رعایت فاصله مشغول جمع آوری خاک و احداث خاکریز می شدند. سپس لودرها خاکهای اضافی را جمع آوری می کردند و ارتفاع خاکریز را هم بلندتر می نمودند. در طول دوران دفاع مقدس، هزاران کیلومتر خاکریز احداث گردید.

در عملیات والفجر ۸ فقط یک بلدوزر D6 باقی مانده بود که از نزدیکی¬های صبح بی¬وقفه در برابر آرایش ۳۶ تانک دشمن خاکریز می¬زند، یکی از فرماندهان که خود شاهد ماجرا بوده می¬گوید، وقتی می-گویم ۳۶ تانک نه برحسب تقریب است و نه احتمال، بلکه با چشمان خودم آن¬ها را شمردم و ۳۶ عدد شد. از سوی دیگر در برابر آتش دشمن، ۸۰۰ متر خاکریز را تنها بولدوزر ما احداث کرد و به تنهایی آن را بالا آورد به طوری که خاکریز یاد شده جلوی نفوذ دشمن را کاملاً سد کرد. در اهمیت خاکریز فوق همین بس که شورای عالی دفاع از آن یاد کرده و از این عزیزان تشکر نمود.

هرکدام از فرماندهان و برادران مسئولی که در جریان این خاکریز تاریخی حضور داشته¬اند وقتی که نام شهید کریم نوری را می¬آورند، چهر¬ه شان برافروخته می¬شود، انگار آتشی وجودشان را می¬گدازد، از خود بی خود می¬شوند، می¬گویند: کریم نوری مسئول این تیم در عملیات مهندسی بود، ۴ نفر از نیروهایش در همان شب شهید می¬شوند، بلدوزر تنها وسیله تیم عملیاتی¬اش می¬شود، او بی باک از انبوه دشمن سرش را به عاریه می¬دهد، چشم به انتهای دشمن دوخته و بی هیچ یار و یاوری در آن شب سیاه حادثه ساز، دستان آهنین خود را در حلقوم زمین می¬کند و می¬ماند.

• ۲) احداث جاده

از نگاه مهندسی رزمی، راهی را که در طراحی عملیات نظامی با تلاش تخصصی یگان های مهندسی و مقتضیات میدان نبرد ساخته می شود جاده نظامی گویند. از لحاظ نظامی، راه خوب داشتن، باعث ایجاد شبکه ی ارتباطی سریع شده و سرعت تحرک امکانات و استعدادهای یگانهای درگیر در جبهه را بیشتر می کند. همچنین نقش موثری در برتری آتش و نیروی هجومی یا دفاعی یگان نظامی خودی دارد

جاده هایی که در طول جنگ تحمیلی توسط رزمندگان و برای جبهه احداث می گردید با درنظر گرفتن شرایط اقلیمی و خصوصیات جغرافیایی محلی، از مناطق مختلفی عبور می کرده که این مناطق را می توان به انواع زیر تقسیم نمود.

• منطقه ی کوهستانی
• منطقه ی رملی و تپه ماهوری
• منطقه ی هور و باتلاقی
• سواحل رودخانه ها یا مناطق نخلستانی
• منطقه ی دشت

در هر یک از مناطق فوق، احداث جاده شیوه ی مخصوصی را می طلبید؛ در نتیجه تعداد ماشین آلات مهندسی نیز در هر جاده ای نسبت به جاده ی دیگر، کمی تفاوت داشت.

• ۳) احداث دژ

دژ دیوار طویل و قطوری است با مقطع ذوزنقه که از خاک متراکم شده ساخته می شود. هدف از ساخت دژ :

الف) ساختن استحکاماتی در درون آنها

ب) به عنوان جداره های کانال

ج) به عنوان سیل بند

نحوه ی ساخت دژ بدین صورت بود که لایه ی سطحی زیر به ضخامت ۳۰ الی ۴۰ سانتیمتر پس زده می شد و سپس با غلتک پاچه بزی سطح کوبیده می شد. سپس خاک مناسب را بوسیله ی کمپرسی و یا دپو کردن خاک توسط بولدوز، به مسیر مشخص شده انتقال داده و پس از تسطیح توسط بولدوزر یا گریدر، آن را توسط غلتک می کوبیدند و مجددا همین کار انجام می شد تا لایه لایه سطح دژ بالا بیاید. ضخامت هر لایه معمولا بین ۴۰ الی ۵۰ سانتیمتر بود. می بایست خاک دژ کاملا متراکم گردد تا برای استفاده های بعدی مناسب بوده و در اثر اصابت خمپاره، شکافته نشود. سپس توسط غلتک پاچه بزی، لایه ها کاملا کوبیده می شدند و درصورتیکه خاک فاقد رطوبت کافی می بود، بوسیله ی کامیون آب پاش، هر لایه آب پاشی نیز می شد تا  تراکم به خوبی صورت گیرد.

بعد از کامل شدن دژ، محل هایی را که قرار بود، سنگرسازی شود، بوسیله ی بیل مکانیکی و یا لودر، حفر می شد و سنگر و سایر مواضع در داخل آن جاسازی می شد. البته برای ساختن کانال، دو دژ بصورت موازی و با فاصله ی مناسب از هم می بایست ساخته می شد و در ساخت این نوع دژ، استفاده از ماشین آلات می بایست با دقت بیشتری صورت می گرفت، زیرا شیب طرفین، به ویژه شیب داخلی کاملا می بایست حساب شده باشد زیرا درصورت تند بودن شیب، آب جدار کانال را شسته و دژ شکافته می شد و علاوه بر هدر رفتن آب، با نفوذ به زمین های اطراف، مشکلاتی را برای نیروهای خودی ایجاد می کرد.)

از جمله اقدامات صورت گرفته پس از عملیات خیبر این بود که دژ دستک اول بعد از چهارراه امام به مسافت ۵/۴ کیلومتر از شرق به غرب در غرب جزیره شمالی توسط برادران مهندسی رزمی لشکر ۷ ولیعصر با ۲ دستگاه بلدوزر و ۲ دستگاه لودر و ۵ دستگاه کمپرسی و یک دستگاه غلطک مرمت شد.

• ۴) احداث سکو

سکو مکان مرتفع و بلندی است که در اثر انباشته کردن خاک بوجود آمده و از فراز آن می توان مقاصدی را به بهترین وجه دنبال نمود. موارد استفاده از سکوها در جنگ عبارت بود از:

• دیده بانی
• استقرار توپ پدافند هوایی
• استقرار مخازن سوخت و آب

البته مواردی همچون، سکوی تانک، سکوی رادار، پد هلی کوپتر، سایت موشکی و … نیز وجود دارد. کار احداث سکوها اینطور آغاز می گردیدکه ابتدا تا حد ممکن، از لودر و بولدوزر در جمع آوری خاک استفاده می شد، سپس بوسیله ی کمپرسی عملیات انتقال خاک و انباشته کردن آن بر روی هم ادامه پیدا می کرد تا به ارتفاع مورد نظر برسد.پس از ختم عملیات خاکی، اگر سکو برای دیده بانی درنظر گرفته می شد، جهت امنیت فرد دیده بان، سنگر مناسب به روی آن سکو احداث می گردید که معمولا بتونی بود که اگر بصورت پیش ساخته می بود، می بایست به محل منتقل می شد و اگر سنگر درجا بود، می بایست در محل ساخته شود.اگر سکو برای استقرار توپ احداث می شد، ارتفاع این سکوها می بایست بالاتر بیاید و کار بیشتری از ماشین آلات را می طلبید.

اگر سکوها برای مخازن سوخت و آب درنظر گرفته شده بود، می بایست روی سکو را تسطیح نمود و سپس آن را توسط غلتک کوبید، سپس مخازن به محل سکو انتقال داده شده و نصب می گردید و پس از آن با بلوک و گونی هایی که به محل انتقال داده می شد، جلوی مخازن را بلوک چینی و یا گونی گذاری کرده و در آخر مخازن توسط لودر با خاک پوشانیده می شد و برای تخلیه ی محتوای تانکرها در مخازن نیز، در کنار سکوها، جاده ای ساخته می شد تا تانکرها، بتوانند بدون پمپاژ به راحتی محتوای خود را در مخازن تخلیه کنند. که در احداث جاده نیز، به عملیات شن ریزی روی آن، از ماشین آلاتی همچون بولدوزر، لودر و کمپرسی استفاده میگردید و این جاده تا روی سکو کشیده می شد.

در منطقه عملیاتی خیبر ساخت سکوی موشک، سکوی رادار، سکوی پدافند هوایی، سنگر هدایت موشک به ایعاد ۸*۲۴ متر و ارتفاع ۷ متر (سوله ای)، سنگر اطاقهای کنترل ۲*۲ با ارتفاع ۲ متر (بلوک سیمانی)، سنگر زیرزمینی با ابعاد ۵*۲۴ با ارتفاع ۵ متر (بلوک و سیمان)، سنگر اجتماعی با ابعاد ۲*۱۵ متر، سنگر دژبانی با ابعد ۲*۵ متر ،سنگر انفرادی ۱*۲ متر و احداث خاکریز در اطراف سایت.

• ۵) احداث استحکامات

به آن دسته از اقدامات مهندسی که موجب حفاظت و ایمنی بیشتر نفرات، تجهیزات، سیستم ها و تأسیسات از اقدامات خصمانه ی دشمن می گردد، استحکامات دفاعی گویند. استحکامات یکی از اساسی ترین اقدامات جنگی در جهت حفظ و حراست از جان نیروها و محافظت از تجهیزات می باشد و از دیرباز نقش مهمی را در سرنوشت جنگ ایفا کرده است و طراحان نظامی همیشه سعی کرده اند از نقش مهم آن در جنگ برای پیروزی نیروهایشان استفاده کامل را ببرند و در اکثر جنگ های کلاسیک پیروزی با طرفی بوده که از استحکامات کافی برخوردار بوده است.

در ابتدا، استحکامات همان عوارض طبیعی زمین همانند شیارها، دره ها و تپه های موجود در خط جبهه بود ولی بعدها باتوجه به حجم آتش دشمن و قرار گرفتن امکانات در خدمت جنگ، روز به روز تکامل یافت. (توکلی, ۱۳۷۱, ص. ۵۹) استحکاماتی که در دوران دفاع مقدس ساخته می شدند، شامل انواع سنگر، قرارگاه، بیمارستان، اورژانس، پناهگاه، پاسگاه، پد هلی کوپتر، سایت موشکی، دال انفجاری، مواضع توپخانه، مواضع تانک، مواضع ضد هوائی و از این قبیل موارد بود که در جبهه مورد نیاز واقع می شد و می بایست احداث شوند.

پیش از اینکه سنگر احداث شود می بایست محل کف سنگر صاف شده، سپس با غلطک کوبیده شود تا سنگر نشست نکند، زیرا نشست سنگر، استحکام آن را کم کرده و محل را برای اسکان نیروها نامناسب می گرداند. لذا ماشین آلاتی همچون بولدوزر و غلطک برای این مرحله از احداث سنگر لازم می شد.

مرحله ی بعدی در سنگرسازی، عموما نصب قطعات پیش ساخته می باشد که در این مرحله نیز باتوجه به اینکه با گذشت زمان و طولانی شدن جنگ، روز به روز سنگرها پیشرفته تر و مستحکم تر می شدند، و کمتر از کیسه های شن استفاده می شد، لذا سنگرها از قطعاتی که قبلا در پشت جبهه ساخته می شدند و بعد به جبهه انتقال داده شده و در محل مناسب نصب می گشتند، ساخته می شدند. در این مرحله برای حمل این قطعات نیاز با کمپرسی و برای نصب این قطعان نیز نیاز به لیفتراک بود. پوشاندن سنگر با ریختن خاک بر روی آن که در این مرحله نیز نیاز به ماشین آلاتی همچون لودر برای عملیات خاکریزی روی سنگر بود.

در احداث بعضی از انواع سنگرها، نیاز به مصالح ساختمانی بود که جهت حمل و نقل این مصالح نیاز به کمپرسی بود.

• ۶) احداث کانال

کانال شکافی است که با مقاطع و ابعاد مختلف در یک امتداد، به منظورهای مختلف در سطح زمین حفر می شد و از نگاه مهندسی رزمی عارضه ای بود که توسط ماشین آلات مهندسی و یا تجهیزات انفرادی توسط افراد بر روی زمین احداث می شد و از آن جهت حفظ جان افراد و تجهیزات هنگام مواجهه با دشمن یا عبور در مقابل دید دشمن و یا در هنگام پدافند یا آفند دشمن استفاده می گشت. (پوریرحیم و صادقی, بی تا, ص. ۹)

از نگاه مهندسی رزمی، کانال عارضه‌ای است که توسط ماشین‌آلات مهندسی و یا تجهیزات تخصصی مناسب بر روی زمین و گاهاً بر روی دژها احداث می‌شود و کاربرد های مختلفی دارد همچون کانال انتقال آب، کانال موانع. برای حفر کانال های بزرگ تر از ماشین آلاتی همچون بیل مکانیکی برای حفر و از لودر و بولدوزر جهت انتقال خاک های برداشت شده به فاصله ی دورتری از لبه ی کانال (درموارد استفاده از بیل مکانیکی) استفاده می شد.در تصویر، کانال کنده شده توسط بیل مکانیکی با عمق ۶ تا ۷ متر و دهانه ی ۱۲ تا ۱۴ متر برای ممانعت از عبور تانک های عراقی به نمایش گذاشته شده است.

برای حفر کانال های کوچکتر از کانال کن تراکتوری استفاده می شد که شامل تیغه ای بود که به پشت تراکتور وصل می شد، و یا کانال کن خودکششی و یا کانال کن گاوآهنی که شامل گاوآهنی بزرگ بود که به پشت دستگاه بولدوزر ۱۵۵- Dنصب می شد(بجای ریپر) و به آن کانال کن نهنگ نیز گفته می شد.

روش احداث کانال های نفر رو در زمین های متفاوت با هم فرق می کرد. در زمین های سست، پس از احداث کانال توسط می بایست دو دیواره ی کانال، بوسیله ی بلوک چیده شوند که نیاز به کمپرسی برای حمل مصالح بود و در کانال هایی که روی سطح زمین احداث می شد(بدلیل اینکه حفر زمین، ممکن نبود) بوسیله ی لودر و یا بولدوزر دو خاکریز به موازات هم و به فاصله ی ۵/۱ متر در طول مسیر مشخص شده، احداث می گردید.

هنگامی که باتوجه به شرایط زمین، حفر کانال مقدور نبود و می بایست از  طریق احداث دو دژ به موازات هم، کانالی برای عبور آب ایجاد گردد، نیز نقش ماشین آلات در احداث دژ نقشی اساسی بود.

در عملیات رمضان ۱۳کیلومتر کانال احداث شد ۷ کیلومتر هم قبلا احداث شده بودکه عمق و ارتفاع و بدنه کانال کم بود که به آن وسعت بیشتری بخشیدند و در مجموع ۲۰کیلومتر کانال احداث شدعرض دهانه کانال۵۰ متر در نظر گرفته شده بود و عمق آن که از ابتدای دریاچه حدود۵۰ تا ۷۵ سانتی متر بود در انتها به حدود ۳ متر می رسید از کیلومتر۱۳ کانال باید داخل هور و نخلستان احداث می شد و دارای عمق زیاد و عرض کمی بود و به اصطلاح حالت مخروطی شکل داشت که به دلیل افزایش عمق، شیب را هر۱۰۰متر یک سانتیمتر افزایش می دادند که با کمک نقشه برداری این کار صورت می گرفت و بعد از هر۵ یا ۶  مرتبه غلتک زدن و کار با گریدر و بلدوزر نقشه برداری کلی صورت می گرفت. بیش از ۳۰ بولدوزر و حدود ۱۰ لودر و ۱ یا ۲ اسکریپر و ۱۸۰ نفر نیرو بصورت ۲۴ ساعته در ۳ شیفت ۸ ساعته کار می کردند و کل پروژه ۲ ماه طول کشید.

شاخه اصلی کانال شهید پوست فروش در محل تقاطع ۱۴ پل لوله ای و با احتساب انشعابات و فرع های کانال مجموعا۲۲پل نصب شده است در مجموع حدود ۳۴۰۰متر انواع لوله با قطرهای ۲۵و۳۰و۳۲و۴۲ اینچ جهت پل های مسیر مصرف شده که تماما از لوله های انتقال نفت واقع در منطقه فاو استفاده شده است.لوله ها به صورت مستغرق عمل کرده و کف آنها اکثرا هم سطح کف کانال است. لوله های مسیر مخزن در دو ردیف و لوله های مسیر کانال در یک ردیف قرار گرفته اند. نصب لوله ها عمدتا توسط بیل مکانیکی و لودر صورت گرفته است.

• ۷) پمپاژ آب به منطقه (غرقاب سازی)

عمل پمپاژ آب به منطقه یا به درون کانال، در جنگ های آب مطرح بود، که با استفاده از عملیات پمپاژ و هدایت آب و غرقاب سازی، دشمن در منطقه ی مورد نظر زمین گیر می شد و امکان پیشروی از دشمن سلب می گشت. البته امکان داشت غیر از آب، موارد دیگری همانند نفت را نیز بسته به نوع عملیات، پمپاژ می کردند. عمل پمپاژ توسط پمپ هایی با ظرفیت های گوناگون، بنا به نیاز عملیات مورد نظر انجام می گرفت

یکی از عوامل مهم نجات اهواز، مهندسی آب بود، شیب زمین باتوجه به جریان آب رودخانه کارون از شمال به جنوب اهواز به طرف خرمشهر و خلیج فارس و با توجه به جریان رودخانه ی کرخه از شرق به غرب به طرف هورالعظیم بود. فلش حرکت دشمن نیز از جنوب به شمال در ایستگاه حسینیه به طرف اهواز و از غرب به شرق از بستان به طرف سوسنگرد، حمیدیه و اهواز بود. بدین علت هرکجا آب رودخانه ها به وسیله ی پمپاژ و یا سدهای خاکی و تنظیمی بر روی زمین ها سوار می شد، درجهت مقابل فلش حرکت دشمن، حرکت می کرد و زمین ها را زیر آب می برد. باتوجه به این که دشمن منطقه ی جلوی نیروهای زرهی خود را با بمباران هوایی، توپخانه و تیر مستقیم تانک زیر آتش می گرفت، پمپ های آب مستقر بر روی رودخانه ها که زمین های زیردست رودخانه ها را آبیاری می کردند، بعضا در وضعیت روشن رها شدند و پمپاژ آب ادامه پیدا کرد و باعث به زیر آب رفتن زمین ها و به گل نشستن تانک ها شد.

فرمانده قرارگاه دریایی نوح در گزارش خود به فرمانده کل سپاه می گوید: « یک تیم از برادران با پمپ هایی که آورده بودند، نفت عراق را از اینجا (فاو) به داخل لوله ها پمپاژ کردند و با فشاری که بر روی دریچه لوله های اسلکه البکر وارد آمد، نفت ها بیرون ریخت که بعد با توپخانه ۱۵۵ میلی متری روی آنجا آتش ریختیم که اسکله آتش گرفت و نصف اسکله البکر سوخت و تجهیزات آن از بین رفت».

• ۸) لایروبی

از آنجا که عمق آب سواحل معمولا کم بود، به منظور پهلو گرفتن شناورها، بسته به میزان آبخور آن، لازم بود ساحل را لایروبی نمود که برای لایروبی های سطحی از بیل مکانیکی و برای لایروبی های عمیق و طول بیشتر از «دراگلاین» معمولا استفاده می شد.(سند شماره ۲۴، ص ۶). از دستگاه آمفی درچ (نهرکن آبی) که درون آب، نهرکنی می کرد نیز جهت لایروبی و افزایش عرض و عمق کانال ها استفاده می شد.

در لایروبی خورعبدالله، با گرفتن لایروب از سازمان آب خوزستان در منطقه فاو که دامنه لجن به حدود ۳ کیلومتر هنگام جذر می‌رسید لایروبی برای عبور قایق ها انجام شد. (سرداری کرمانی, بی تا, ص. ۱۴۳) جهت احداث پل ۲۲ بهمن بر روی رودخانه ی کارون، یکی از اقداماتی که صورت گرفت، عملیات لایروبی بستر رودخانه، در مقطع پل بود که با دستگاه لایروبی که از صنایع فولاد گرفته شد، عملیات لایروبی انجام گردید.

• ۹) پل و عبور از بریدگی

پل، قطعه ای از راه است که بر روی یک بریدگی واقع می شود. این بریدگی ممکن است یک تقاطع همسطح، رودخانه، شیار و دره یا … باشد.( نمایندگان، مصاحبه شماره ۹)

پل ها نقش بسیار مهمی را در عملیات ها داشتند و در طول جنگ، انواع مختلفی از پل ها احداث گردید که برخی از ماشین آلات مهندسی در آنها نقش اساسی داشتند. از جمله ی این ماشین آلات، تریلی، جرثقیل، لودر و کامیون بود که به منظورحمل قطعات پل، نصب پل، حمل مصالح مورد نیازو عملیاتهای خاکبرداری و … بکار گرفته می شدند.

نمونه های زیادی از عملیات احداث پل در طول دوران دفاع مقدس وجود دارد از جمله پل پیروزی بر روی رودخانه کارون در عملیات بیت المقدس ، پل شهید ناجیان بر روی رودخانه کرخه در عملیات فتح المبین ، پل خیبر بر روی هورالعظیم در عملیات خیبر، پل بعثت بر روی اروند رود در عملیات والفجر ۸ و …

• ۱۰) منحرف کردن آب رودخانه

گاها در عملیات های گوناگون لازم می شد تا مسیر آب رودخانه را منحرف نمود. لذا برای این کار ابتدا کانال مورد نظر که می بایست آب رودخانه به داخل آن منحرف شود، توسط ماشین آلات مخصوص این کار احداث می شد. ابتدا کپه های خاک در کنار آن مقطع از رودخانه که می بایست منحرف شود، انباشته می شد سپس برای هدایت آب به داخل کانال، یک بولدوزر به منظور شیب دادن محل ارتباط آب رودخانه و کانال(به منظور هدایت آب رودخانه به درون کانال) شروع به گود کردن آن سوی رودخانه می کرد و در لحظه ی مشخصی ۳ عدد بولدوزر همزمان شروع به دپو کردن خاک های انباشته شده در اینطرف رودخانه کرده و جلوی آب را سد کرده و مسیر آب، به درون کانال تغییر می یافت.

رودخانه ای وحشی به نام زیمکان در منطقه غرب کشور در شرایط جوی بارانی که وارد فصل زمستان شده بود. در دورترین نقطه اگر ابری بود، ۲ تا ۳ ساعت بعد، سیل آن می آمد پیش ما. در چنین شرایطی و با این رودخانه وحشی، ما می خواهیم مسیر آن را تغییر دهیم. ما کانال خیلی عمیقی را با عرضی متناسب با حجم آب رودخانه و حتی بیشتر، احداث کردیم. آن هم در شب این کار را کردیم زیرا جایی را که می خواستیم رودخانه را به آنجا منتقل کنیم در دید مستقیم دشمن بود. ما می خواستیم جاده را بیاندازیم جای رودخانه و رودخانه را بیاندازیم در دید دشمن. چندین شب طول کشید تا کانالی را زدیم . حالا می خواهیم آب را بیاندازیم در کانال. با توجه به اینکه می بایست آب را توسط دپو کردن خاک منحرف کنیم. کمی کار سخت می شد. من قبلا در کشاورزی این کار را با بیل می کردم و تجربه در این زمینه داشتم. من دو شب قبل، فکر کردم در این رابطه و تصمیم گرفتم خاک های زیادی را در کنارِ جایی که می خواستیم آب را منحرف کنیم از تپه های کناری، دپو کردیم و روی هم انباشته کردیم. این انحراف کردن می بایست در شب انجام شود، زیرا در دید دشمن بود آن نقطه، از طرفی هم وقتی هوا تاریک بود نمی شد، انجام داد. لذا هنگامی که هوا گرگ و میش بود که حدود ۲۰ دقیقه چنین وضعیتی را داشتیم، می بایست ظرف این مدت، کار را تمام می کردیم. از طرفی هم با توجه به فشار آب می بایست حجم خاکی که می ریختیم ،خیلی زیاد می بود که آب آن را نبرد و زحمات ما هدر رود. من یک بلدوزر را آن طرف رودخانه گذاشتم که زمین را گود کند تا آب تمایل پیدا کند به آن طرف. سه بلدوزر را هم این طرف رودخانه قرار دادم که خاک را دپو کنند و در داخل رودخانه بریزند. این کار را شروع کردیم و تا اواسط رودخانه مشکلی نداشتیم ولی هرچه مسیر رودخانه تنگ تر می شد، سطح آب می آمد بالا و فشار آب روی خاک زیادتر می گشت و می دیدیم، میزان آبی را که می ریزیم، به نسبت آبی که خاک را می شوید، شستن آب، بیشتر شده بود. راننده بلدوزرها هم خیلی ماهر بودند. و مرتب و با فشار شدید به دستگاه و با سرعت خیلی بالایی کار می کردند. و تند تند، خاک می ریختند که بتوانند بر آب غلبه کنند. کم کم، راننده بلدوزر پایین دست رودخانه، خاک کم آورد و با توجه به اینکه ما هم هرچه جلوتر می رفتیم فشار آب شدیدتر می شد، عملا آن مقدار آبی را هم که می آورد بریزد، شسته می شد و می رفت، در همین هنگام دیدیم ، این راننده، تیغه بلدوزر خود را مستقیم قرار داد روبروی آب، در همین هنگام آب آمد روی بلدوزر و با توجه به عمق رودخانه، آب تا زانوی راننده آمد بالا. ولی همین کار این راننده، باعث شد که جلوی شدت جریان آب گرفته شود و با خاک هایی که دوتا بلدوزر دیگر می ریختند توانستند جلوی این مسیر را ببندند و آن بلدوزر هم برگردد عقب. البته در دو جای دیگر هم به چنین نحوی، مسیر آب را منحرف کرده. این کار که پایان پذیرفت.

• ۱۱) احداث سد خاکی

ایجاد سد بر روی رودخانه و بالا آوردن سطح آب رودخانه به منظور انتقال آب به درون کانال و هدایت آن به منطقه از پیش تعیین شده، یکی از شیوه های جنگ آبی بود که برای زمین گیر کردن دشمن استفاده می شد. سدها انواع مختلفی داشتند که در همه ی انواع این سدها ماشین آلاتی همچون بولدوزر، لودر، کمپرسی، بیل مکانیکی مهمترین نقش را در احداث آنها ایفا می کردند.در منطقه ی جنوب اهواز، استفاده از کانال های آب و ایجاد سد خاکی بر روی رودخانه ی کرخه در ده سیدشریف و در ده کوهه و هدایت آب کرخه و همچنین احداث ایستگاه پمپاژ کنار رودخانه ی کارون و احداث کانال و هدایت آب کارون به کمک آب کرخه به دب حردان باعث توقف و عقب نشینی دشمن شد.( محور دب حردان، یکی از محورهای اصلی هجوم عراق به اهواز بود.) (سرداری کرمانی, بی تا, ص. ۳۶-۳۷)

• ۱۲) ساحل سازی و احداث اسکله

تعریف: ساحل سازی عبارت است از آماده کردن ساحل از لحاظ ارتفاع و یکنواختی سطح و نیز عمق آب ساحلی، به منظور تسهیل در بارگیری و تخلیه شناورها

در ساحل سازی، بخشی از خاک های ساحلی را (درحد قرار گرفتن یک قطعه پل) توسط بولدوزر نسبتا هم سطح آب کرده و سپس با قرار دادن قطعه ی اول پل (بدون فوم) بر روی خشکی توسط جرثقیل و مهار کردن آن از دو جهت قطعات بعدی پل آماده ی نصب می گردید. در قسمت هم سطح کردن ساحل و آب می بایست عملیات احداث سکو در ساحل صورت گیرد که در این قسمت، کار به همان شکل که در بحث سکو (عملیات خاکی) توضیح داده شد، انجام می گرفت و از ماشین هایی همچون، کمپرسی، لودر، بولدوزر و غلتک برای احداث سکو استفاده می گردید. بخشی از کار نیز مربوط به استقرار شناورها در کنار ساحل بود که با توجه به زیادتر بودن آبخور شناورها نسبت به عمق آب میبایست این مشکل رفع گردد لذا برای رفع این مشکل، خاک ریزی درون آب و اضافه کردن ساحل(پیشروی در درون آب) آنقدر ادامه می یافت تا اینکه به نقطه ی عمیق تر بتوان رسید که این کار همانند احداث سکو منتها این بار در داخل آب و توسط همان ماشین آلات انجام می گرفت.

لازم به توضیح است که گاهی اوقات برای اینکه قایقها بتوانند مستقیما در ساحل کناره بگیرند، از دستگاه آمفی درچ (نهرکن آبی) که درون آب، نهرکنی کرده و عمق آب را افزایش می داد، استفاده می شد. در عملیات خیبر، برای احداث پل خیبر، طرحی که توسط قسمت انجام عملیات خاکی ارائه شد، به این صورت بود که یک اسکله ی خاکی به طول ۷۵۰ متر زده شود که از این مقدار، ۵۰۰ متر پل ارتباطی بود که به اصطلاح «کازوی» به آن گفته می شد و ۵۰۰ متر طول و ۳۰ متر عرض و ۵/۳ متر تقریبا ارتفاع داشت. همچنین یک سکوی تخلیه ی بار به طول ۱۵۰ متر و عرض ۵۰ متر و عمق حدود ۵/۴ متر، جهت عمل تخلیه توسط ۱۵ تریلی و ۱۵ جرثقیل در دو طرف سکو طراحی گردید و عملیات خاکی جهت احداث اسکله ی خاکی(سکو) از روز بعد شروع شد. امکانات مورد نیاز ما در این مرحله حدود ۸۰ کمپرسی، ۴ لودر، ۴ بولدوزر و حدود ۳ غلتک بود که با پیگیری های فراوان این امکانات تهیه شد و عملیات شروع شد و ظرف مدت ۸ شبانه روز در سه شیفت برادران کار می کردند تا اینکه احداث سکوی خاکی جهت تخلیه ی بار به اتمام رسید.

۱۳) مهندسی انفجارات و مین

مهندسی انفجارات و مین اقداماتی یکی از شاخه های تخصصی مهم وحساس بوده و کاربرد آن در حوزه رزم بسیار زیاد و گسترده است . و عبارت است از کلیه فعالیت هایی که در سه حوزه تخریب، جنگ مین و چک و خنثی سازی صورت می گیرد.

مین مقداری ماده منفجره یا ماده دیگری است که در محفظه يا جعبه فلزی، چوبی يا پلاستيکی در اندازه‌های گوناگون محاط شده و برای انهدام خودروها یا کشتی‌ها یا قایق‌ها یا هواپیماها و ایجاد خسارت به آنها و زخمی کردن افراد طراحی و ساخته شده باشد.مواد منفجره درون مین با حركت، لرزش یک يا چند ماسوره (فنر و سوزن) و چاشنی (مواد منفجره حساس) در هنگام عبور افراد يا تانک و خودرو فعال شده و انفجار رخ می‌دهد.

۱۴) موانع و سدکنندها

استفاده از موانعی مانند برش و ایجاد پیشانی در جاده ها، استفاده از آب وغیره برای زمین گیر کردن دشمن که از ابتدای تحاجم عراق شکل گرفت وتا پایان جنگ گسترش وارتقا یافت . استفاده از آب برای زمینگیر کردن دشمن توسط شهید چمران در ابتدای جنگ تحمیلی و استفاده از میادین مین، هر چند عاملی بازدارنده می باشد که در خطوط قوای رزمی ایران بکار گرفته شد لیکن این موانع نیز به علت عدم ترکیب و چینش با موانع دیگر به تنهایی فاقد خصوصیات لازم برای سد موانع بود. تنها دژ مرزی ایران نیز که در قبل از انقلاب به طول ۹۲ کیلومتر از خرمشهر تا کوشک کشیده شده بود، نتوانست از  تهاجم قوای نظامی عراق جلوگیری کند. رزمندگان اسلام فقط در عملیات والفجر ۸  از سیستم سد موانع برای مقابله با پاتک و نفوذ دشمن به نحو شایسته بهره برند. قوای نظامی ایران به دلیل بازپس گیری مناطق اشغالی و تفکر تهاجمی به مواضع عراق از سیستم سد موانع استفاده نکرد و از سیستم موانع کمترین بهره را جست. لیکن ارتش عراق با ترکیب موانع بهترین تاکتیک برای توقف با کند شدن تهاجم و پیشروی ما را برگزید و سیستم سدموانع خود را کاملتر کرد.

۱۵) وغیره

• سخن پایانی

بخش مهندسی رزمی دفاع مقدس ، با توجه به اهمیتش ، طی قریب چهاردهه گذشته مورد توجه کافی قرارنگرفته و ضرورت دارد تحقیق ومستندی جامع و همه‌جانبه از تاریخ شفاهی به مهندسی رزمی صورت گیرد . ودر موزه های دفاع مقدس، نیز بخش مهندسی رزمی نیز درنظرگرفته شود .وحتی برخی از مهندسان آموزش دیده و برای شرایط اضطراری از امادگی لازم برخوردار گردند.