فرشید قاسملو – دکتر سید جواد هاشمی فشارکی مدیریت بحران [۱] به مجموعه‌ای از فعالیت‌هایی گفته میشود، که با هدف کاهش روند پیامدهای بحران، کنترل و رفع بحران و بازگشت امور در اَسرع وقت به شرایط قبل از بحران است. شدت برخی بحران های شهری و پیامدهای جانی و خسارات مادی آن بگونه ای است که نیاز […]
فرشید قاسملو – دکتر سید جواد هاشمی فشارکی
مدیریت بحران [۱] به مجموعه‌ای از فعالیت‌هایی گفته میشود، که با هدف کاهش روند پیامدهای بحران، کنترل و رفع بحران و بازگشت امور در اَسرع وقت به شرایط قبل از بحران است.
شدت برخی بحران های شهری و پیامدهای جانی و خسارات مادی آن بگونه ای است که نیاز به کمک رسانی فوری است و اکیپ های اتش نشانی و امداد ونجات برای مواجه شدن با بحران با مسایل زیر روبرور هستند : فاصله ای که زمان می برد تا خود را به صحنه برسانند، مسیر هایی که در برخی موارد بحران کاملا مسدود و یا تردد به سختی خواهد بود ، عدم امکان به برخی نقاط مانند کوچه های کم عرض و یا بافت فرسوده و…. لذا تیم های موجود نمی توانند صدد نیازهای بحرانی را پاسخگو باشند. بخصوص اگر دامنه بجران زیاد باشد ، نیروی انسانی و امکانات موجود جوابگوی نیازها نخواهد بود . لذا با توجه به اهمیت موضوع و ضرورت پیش بینی سازوکار فراگیر و کار آمد پیشناد میشود ، تا ضمن اموزش و سازماندهی بسیجیانی که در هر محله ای پایگاه مقاومت دارند ، وتجهیز انها ، تیم های دوام بعنوان یک تیم عملیاتی واکنش سریع در تمامی محلات بوجود آمده و آماده شرایط بحرانهایی که هر آن ممکن است شهر با آن مواجه شود؛ باشند .
با توجه به کارکرد بسیار مثبت بسیج در بحرانهای طبیعی گذشته و نیز در شرایط بحران کرونا ، قطعا تیم دوام ؛ با انگیزه اعتقادی ای که دارد و با خلاقیت و شبکه ارتباطی ای که هماکنون داراست ، میتواند بسرعت به محل حادثه اعزام و اقدامات لازم را بعمل آورد .
تیم دوام نام مخفف (داوطلب واکنش ایمنی،اضطراری و امداد محله ) می باشد .
داوطلب واكنش اضطراري محله(دوام)
تجارب حاصل از بحرانهاي گذشته نشان ميدهد كه انجام عمليات واكنش اضطراري مقابله با بحران به تنهايي از عهده دولتها خارج بوده و اجراي عمليات موفق و كاهش خسارات و تلفات توسط سازمانهاي مسئول تنها در سايه تلاشهاي گروهي جامعه امكان پذير خواهد بود.
در جوامعي كه به تدوين برنامههاي آمادگي پيش از بحران مبادرت ورزيدهاند ميزان تلفات و عدم هماهنگي در انجام وظيفه محوله به نحو چشمگيري كاهش يافته است. در راستاي تحقق اهداف مردم محوري و افزايش مشاركت مردم و كارامد شدن هر چه بيشتر سيستم مديريت بحران شهر تهران جهت امداد رساني بهينه و به هنگام در دقايق اوليه بحران، سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران مصم به اجراي پروژه ايجاد گروههاي داوطلب واكنش اضطراري در سطح محلات شهر تهران گرديده است. در اين طرح داوطلبان پس از طي دورههاي آموزشي مرتبط با بحران و مديريت آن شامل امداد و نجات، كمك هاي اوليه، اطفاء حريق و ….. گروه داوطلب واكنش اضطراري محله”دوام” را تشكيل ميدهند. ( سازمان مدیریت بحران شهر تهران ، به نشانی https://tdmmo.tehran.ir/default.aspx?tabid=122&ArticleId=2397 )
الف – اعضای تیم : این تیم شامل: ۱۲نفر امدادگر +یک نفر رئیس پایگاه+ یک نفر مسئول مخابرات +یک نفر مسئول پشتیبانی ، جمع ۱۵ نفر می باشد.
ب- تعداد نفرات مورد نیاز در سطح هر محله
هر محله (واحد مسکونی ۷۰۰-۱۲۵۰)
نفر ۴۶۵=روز ۳۱×نفر ۱۵
۱۷۴۰۰۰نفر =۱۷۳۹۱۰=۳۷۴محله ×۴۶۵نفر
با رند شدن بصورت تقریبی ۲۰۰۰۰۰نفر
ج- محل استقرار :
هر محل مناسب و در دسترس در سطح محله .شامل :
پایگاه بسیج
.خانه دوام
.سرای محله
.ایستگاه آتش نشانی
.پایگاه مدیریت
در صورت عدم وجود هر یک از مکان های بالا در محله استفاده از ظرفیت هایی مثل مسجد ،مدرسه و ،،،،،،
ایده آل ،احداث پایگاه محلی دوام ، همسان و توسعه پذیر
د– ابزار و تجهیزات :
گام اول : ابزار ساده مانند کپسول اتش نشانی ،بیل ،دیلم ،سزل فلزی،جعبه کمکهای اولیه ، چادر ، طناب و ،،،
گام دوم : موتور پمپ آتش نشانی تک سیلندر ، با لوله و سر لوله اتش نشانی ، مولد برق اضطراری و بسته (پک) نجات و ،،،
گام سوم : خودرو سبک اتش نشانی – نجات( تلفیقی ) یک دستگاه در هر محله
در نتیجه “استعداد سازمان اتش نشانی و مدیریت بحران شهر تهران”’ برای رویارویی با شرایط اضطراری
اضطراری شامل :
تعداد ۳۷۴ پایگاه محلی
تعداد ۱۵۶سوله مدیریت بحران
۱۳۵ ایستگاه آتش نشانی موجود ( براساس براورد اولیه )
ه- دروس آموزشی تیم دوام :
تیم دوام برای آمادگی های لازم بایستی دوره ای با دروس زیر بگذرانند . سر فصل دروس شهروندان در سطح محله به منظور توانمندسازی و سازماندهی پایگاه محله شامل موارد زیر خواهد بود :
۱-آتش نشانی مقدماتی (پایه )
۲- اصول فرماندهی در آتش نشانی و امداد در سطح محله
۳- اصول مدیریت در شرایط اضطراری و بحران در سطح محله
۴- ارزیابی سانحه .مقدماتی و پیشرفته
۵- تیم سازی و گروه سازی
۶- نجات مقدماتی
۷- تندرستی، ایمنی و محیط زیست (اچ اس ایی) شهری ،مقدماتی و پیشرفته
۸- کمکهای اولیه و مراقبت های اضطراری (تریاژ) ،مقدماتی و پیشرفته
۹- کمک پرستاری ویژه پدر و مادر خانواده ، مقدماتی وپیشرفته
۱۰- راهنمای عملیات اصطراری (بوکومی )
۱۱-ارزیابی ریسک عمومی و اهمیت ایمنی
۱۲-آشنایی با مواد خطرناک
۱۳-تخلیه و بقا در شرایط اضطراری
۱۴- مخابرات در شرایط بحران
۱۵-پشتیبانی و لجستیک در شرایط بحران
۱۶-پدافند غیر عامل (محله ایمن ،امن و پایدار )
۱۷-بانک اطلاعات مدیریت بحران در سطح منطقه
۱۸- آواربرداری مقدماتی و پیشرفته
و- ظرفیت های مکملی
برای ارتقای “دوام ” ظرفیت انسانی زیر در محله ها موجود می باشد ، که میتواند با هماهنگی لازم بکارگیری شود:
۱- امام جماعت مساجد،هیئت امنای مساجد،افراد بسیج محلات ،خانواده ایشان
۲-کارکنان بازنشسته نطامی و انتظامی
۳- کادر پزشکی – درمانی بازنشسته و شاغل
۴- کادر آموزشی ،استاد دانشگاه ،دبیر،معلم اعم از بازنشسته و شاغل
۵- صنوف فنی بازنشسته و شاغل ،شامل!تعمیرگاه خودرو ،برقکار ،تکنسین گاز،اب و نانواو،،،،،
۶- دانش آموزان در قالب آتش نشان داوطلب( طرحی موجوداست از پیش دبستانی تا پایان دبیرستان )
۷- دانشجویان ،در قالب آتش نشان پاره وقت
۸-عموم مادران و پدران خانواده که مطالبه ایمنی از شهر داری دارند ، یا میتوان آنها را علاقه مند نمود/
پیوست :
معرفی خانه دوام و ایمنی
در گذشته‌های نه چندان دور، هر يک از محله‌های شهر، دارای نظام اجرایی کارآمدی بودند که بر اساس آن اهالی در اداره محله خود مشاركت داشتند. در سالیان اخیر، نظام مديريت شهری با هدف احيای مشاركت خودجوش شهروندان و اداره مطلوب شهر (به ويژه در حوزه امور اجتماعی و فرهنگی) طرح ساماندهي مشاركت‌های اجتماعی در محله‌هاي شهر تهران (مديريت محله) را در دستور كار دارد و به عنوان متولی اجرای سياست‌های شهرداری تهران در اين حوزه در ادامه ساختار مديريت محله، تشکل‌های داوطلبانه مردمی را به عنوان «خانه» ساماندهی می‌نماید كه با هماهنگی و همكاری هيأت امنا و مديريت محله به پيشبرد برنامه‌های اجتماعی و فرهنگي محله خود اهتمام خواهند نمود. خانه دوام و ایمنی، يكی از اين تشكل‌های داوطلبانه مردمی است. (سازمان مدیریت بحران شهر تهران ، به نشانی
https://tdmmo.tehran.ir/Default.aspx?tabid=798)
تعریف خانه دوام و ایمنی
خانه دوام و ایمنی، تشکلی مردمی و داوطلبانه در سرای محله است كه در راستای تأكيد و تمركز هماهنگی‌ها در حوزه ارتقاء و حفظ آمادگی و ايمنی شهر و شهروندان در مواجهه با حوادث در سطح محله فعاليت می‌نمايد.
ضرورت ايجاد خانه دوام و ايمنی
بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد اجرای برنامه‌های جامع در حوزه مديريت بحران، كاهش ريسک، افزايش تاب‌آوری جوامع، و آمادگی و ايمنی شهر و شهروندان، بدون مشاركت آگاهانه ايشان از مطلوبيت لازم برخوردار نبوده و ضروری است با ظرفيت‌سازی نهادی و توانمندسازی مردمی، اقدامات اضطراری قبل، حين و بعد از وقوع حوادث گسترده و بحران‌ها، به صورت محلی و مشاركت محور برنامه‌ريزی گردد.
آموزش شهروندان و تشکیل گروههای مردمی داوطلب مديريت بحران محله، یکی از مهم‌ترین اقدامات در این زمینه می‌باشد که در ایجاد، حفظ و ارتقاء آمادگی و كاهش آسيب‌پذيری شهر و شهروندان در رویارویی با سوانح، نقش موثري دارد. «خانه دوام و ایمنی» به منظور سازماندهی و انسجام این‌گونه فعالیت‌ها، در سرای محلات فعاليت می‌نمايد.
اهداف تشکیل خانه دوام و ایمنی
- ترويج و ارتقاء فرهنگ پيشگيري، آمادگي، ايمنی، خودامدادی و دگرامدادی
- ايجاد و تقويت آگاهی و آمادگی شهروندان و محلات شهر تهران با تأكيد بر حوادث طبيعی
- هم‌گرايی بهينه ظرفيت‌های مردمی و محلي در مراحل مختلف مديريت جامع بحران شهر تهران
- همكاری اثربخش شهروندان با سازمان‌های خدمات‌رسان و واكنش اضطراری مديريت بحران
ماموريت اصلي خانه دوام و ایمنی
محور اصلی فعالیت خانه دوام و ایمنی در راستای ارتقاء فرهنگ پیشگیری، آمادگي، ايمني و امداد به موقع در زمان بروز حوادث در محله و هم‌افزايی ظرفیت‌های موجود محلی می‌باشد.
وظایف و مأموريت‌های خانه دوام و ایمنی
وظایف و مأموريت‌های خانه دوام و ایمنی در شرایط عادی به شرح زير است:
- هماهنگی و همكاری با نهادها و سازمان‌های مرتبط جهت ارتقاء آمادگی، ايمنی و كاهش مخاطرات محله
- اجرای دستورالعمل‌ها و برنامه‌های ابلاغی از سوی سازمان‌های مرتبط با هماهنگی مدیریت محله
- مشارکت در تهیه برنامه‌های محلی در راستای اسناد بالادستی و ظرفیت‌های محلی
- همکاری و هماهنگی با مدیریت محله و سایر خانه‌ها در جهت تحقق اهداف مشترک
- تشکیل، عضوگیری و سازماندهی اعضای کانون‌های تخصصی ابلاغی
- برقراری ارتباط با افراد، سازمان‌ها و تشکل‌های مردم نهاد و… در حدود اختیارات
- آموزش مستقیم و غیر مستقیم شهروندان محله
- شناسایی مخاطرات و اقدامات اصولی در حوزه آمادگی و ايمنی محله و اطلاع رسانی به مراجع ذیربط
- همکاری با نشریه دوام، همشهری محله و ديگر رسانه‌های مرتبط
- ترویج و توسعه فعاليتهاي داوطلبانه در حوزه مديريت بحران (دوام، آتش‌نشان داوطلب، گروه مديريت بحران اماكن و …)
- كمك به تهیه شناسنامه ایمنی اماكن
- اطلاع‌رسانی به شهروندان جهت شرکت در برنامه‌های آموزشي و تمرین‌های عملیاتی مشاركت مردمی
- هماهنگی برگزاري جلسات دوره‌ای اعضاء گروه دوام محله
- همكاری در نمایشگاه‌ها و برنامههاي فرهنگي آموزشی مرتبط
- مشارکت در طرح مدرسه آماده
- تهیه بانک اطلاعاتی محله و به روز نگه داشتن آن
- همکاری در تثبیت اجزای غیر سازه‌ای در محله
در صورت بروز حوادث در سطح محله و تا رسيدن نيروهاي امداد رسمی
- اطلاع‌رسانی به مسئولین و ارائه گزارش دقيق حادثه
- راهنمایی و هدایت شهروندان محله برای انجام اقدامات صحیح
- همكاري در محصور و ایمن کردن محدوده خطر
- همكاري در امداد و اقدامات اوليه و اضطراری
- اطفای حریق‌های کوچک
- اطلاع‌رسانی محل تخلیه امن و همكاري در مدیریت فرآيند آن
بعد از زمان رسيدن نيروهای رسمی امداد و يا وقوع حوادث در خارج از محدوده محله:
- همکاری، حمايت و پشتيبانی ضروری با توجه به امكانات و هماهنگي با ساختار مديريت محله و سازمان‌های ذيربط
نکته: بديهی است در كليه موارد فوق، اصل بر اضطراری بودن اقدامات، توانايی اقدام، حفظ كامل سلامت و ايمنی خود داوطلبان می‌باشد.
کانون‌ها
کانون‌های زیر مجموعه خانه دوام و ایمنی به عنوان بازوهای اجرایی مسئولین خانه دوام و ایمنی وظیفه هماهنگی و اجرای برنامه‌های ابلاغی سالیانه از سوی شورای سیاست‌گذاری خانه دوام و ایمنی را برعهده دارند. این کانون‌ها شامل: کانون داوطلبان، کانون آموزش و کانون کاهش مخاطرات می‌باشند.
- کانون داوطلبان:
این کانون به منظور انسجام عملکردهای داوطلبی و ارتقا و بهبود کیفیت فعالیتهای داوطلبی ایجاد می‌گردد. مسئول این کانون به منظور ایجاد ارتباط موثر با اعضای خانه میتواند تعدادی نماینده از میان اعضا انتخاب نماید، این امر میتواند باعث سهولت در ایجاد ارتباط و هماهنگی مابین اعضا گردد. شرح وظایف این کانون شامل:
- جلب مشارکت و ارائه آموزش‌های مهارتی و نیمه حرفه‌ای به شهروندان در قالب تشکیل گروههای داوطلب از جمله آتش‌نشان داوطلب و دوام
- هماهنگی و اجرای برنامه‌های تمرین و مانور و فعالیتهای فوق برنامه مرتبط
- پیگیری وضعیت عضویت اعضای خانه دوام و ایمنی
- هماهنگی برگزاری جلسات دوره‌ای اعضا
- کانون آموزش:
این کانون به منظور ارتقا سطح آگاهی‌های عمومی در خصوص مخاطرات و نحوه مقابله موثر با آن در میان شهروندان ساکن محله به وجود آمده است. شرح وظایف این کانون شامل:
- اطلاع‌رسانی و آموزش همگانی شهروندان در موضوعاتی مانند پیشگیری و اطفاء حریق، مقاوم‌سازی اجزای غیرسازه‌ای، امداد و کمکهای اولیه، مبانی مدیریت بحران، پدافند غیرعامل و …
- کانون کاهش مخاطرات:
این کانون به استفاده از ظرفیت اعضای خانه و شهروندان ساکن محله در شناسایی و انعکاس مخاطرات موجود در محله به مجموعه مدیریت شهری اقدام می‌نماید.
- تهیه و به‌روز نگهداری نقشه مخاطرات محله
- ارزیابی ایمنی محله
- تشکیل گروههای مدیریت بحران اماکن
- تثبیت اجزای غیرسازه‌ای در راستای کاهش مخاطرات محله
[۱] Crisis management
