یکی از نیازهای هر محله ؛ مسجد بعنوان مرکز ثقل محله می باشد که عموما ساخت آن با کمکهای مردم خیر صورت می پذیرد و جز باقیات صالحات برای بانیان آن ماندگار میگردد . باتوجه به اهمیت مسجد و ضرورت برخورداری از کیفیت حداکثری ، بایستی گامها زیر (یا مراحل ) صدور پروانه وساخت ان دنبال شود:

• گام اول : تصمیم هیات امنا مسجد مبنی برساخت مسجد

گام نخست تصمیم هیات امنا مسجد مبنی برساخت مسجد می باشد .ساخت مسجد به پنج صورت و یاحالت زیر می باشد که مشمول این مقررات میگردد :

• احداث بنا بر روی زمین بکر : زمین بکربدون پیشینه ساختمان مسجد برروی ان بوده ، ویا بعبارتی فاقد هرگونه بنای مسجد میباشد.در برخی موارد )زمین می بایست در کمسیون ماده ۵ شهرداری تعریف کاربری گردد)
• نوسازی مسجد: تخریب وضع موجود مسجد ( مساجد فرسوده بوده وفاقد کاریی مناسب می باشد . البته بجزمساجد دارای هویت اثار باستانی ) واقدام جهت نوسازی آن
• الحاق یک ساختمان جدید به ساختمان موجود : مسجد دارای ساختمان می باشد ولی با کمبود فضامواجه بوده ونیاز به یک ساختمان دیگر درمجاورت ساختمان موجود مسجد دارد.
• توسعه ساختمان موجود(اضافه اشکوب): مسجد با کمبود فضا مواجه بوده و درروی ساختمان موجود نیاز به افزایش طبقه داشته و یا بخشی به ان الحاق صورت گیرد
• ویا ترکیبی از موارد فوق

نکته : بدیهی است زمین مسجد باید پاسخگوی نیاز های محل یا منطقه با توجه به مصوبه شماره ۳۰۶۷۶/۳۱۰/۳۰۰مورخ ۸۷/۷/۶ شورایعالی شهرسازی و معماری ایران، ضوابط طرح شهری مصوب و مورد تائید امور مساجد باشد.

تبصره : لازم به یاداوری است مرمت وتعمیرات جزیی و داخلی مسجد مشمول این مراحل نمی باشد و مرمت وتعمیرات می تواند در زمان مناسب صورت گیرد .

• گام ۲ : اخذ دستور نقشه از شهرداری منطقه

با ارایه مدارک ، در شهرداری تشکیل پرونده داده و مقدمات کار در شهرداری صورت پذیرد ، سپس از سوی شهرداری دستور نقشه ارایه میشود . در دستور نقشه شهرداری وضعیت  بر( میزان عقب نشینی احتمالی ملک مسجد) و کف ( تراز ارتفاعی کف معبر ورودی ) ملک مسجد وسایر اطلاعات ملک مسجد از قبیل ابعاد اربعه مسجد و …. مشخص میشود.

• گام ۳ : مراجعه به امور مساجد البرز

ارائه تصویردستور نقشه شهرداری به مرکز رسيدگی به امور مساجد استان ( واقع در مصلی کرج ) وتشکیل پرونده ساختمانی در امور مساجد استان

سپس برای تهيه طرح مسجد ازمرکز رسيدگی امور مساجد استان ضوابط ملاک عمل طراحی اخذ وملاک عمل طراحی قرار گیرد.

• گام ۴ : تعیین فضاهای مورد نیاز مسجد

برنامه فیزیکی شامل فهرست فضاهای مورد نیاز جهت اینده مسجد درجلسه هیات امنا مسجد مورد بررسی قرار گرفته ، جمع بندی وصورتجلسه شود و به طراح اعلام شود.

• گام ۵ : تهیه نقشه توپوگرافی زمین (نقشه برداری)

تهیه نقشه برداری از زمینهای بزرگ ویا دارای ناهمواری ( برخوردار بودن شیب  زیاد در داخل زمین ویا معبر ملک) وهمچنین برداشت جهت دقیق شمال برای تعیین جهت قبله .

زمینهای کوچک ، فاقد شیب وامثالهم نیازی به نقشه برداری نمی باشد. ولی زاویه قبله بایستی دقیقا مشخص شود .

• گام ۶ : انتخاب مهندس معمار
• طرح مساجد کوچک لازم است توسط مشاورين حقيقی ( مهندس معمار) دارای پروانه اشتغال معماری، وپيشينه آشنايی با طراحی مساجد تهيه شود . مهندس معماربايد به طراحي و اجراي مسجد آشنا باشند و از عهده آن بر آيند .
• طراحی نقشه های مساجدبزرگ، توسط شرکتهای مهندسی آشنا با امور مسجد و با تجربه وپيشينه آشنايی با طراحی مساجد تهيه شود .

• گام ۷: تهیه طرح معماری مسجد

تهیه طرح معماری مسجد (تهیه نقشه معماری که در آن کیفیت فضاهای مسجد مشخص خواهد شد) توسط مهندس معمارمجرب آشنا با معماری مساجد برمبنای ضوابط مندرج در این کتاب.

• گام ۸ : ارایه نقشه معماری مسجد به امورمساجداستان

بعد از ارایه نقشه معماری مسجد به امورمساجداستان ، بررسی طرح معماری مسجد توسط معاونت فنی امور مساجد استان صورت خواهدگرفت

• گام ۹: اصلاح طرح معماری مسجد و رفع اشکالات احتمالی

اصلاح طرح معماری مسجد و رفع اشکالات احتمالی ( اعلام شده توسط معاونت فنی امور مساجد استان )از سوی مهندس معمار طراح

• گام ۱۰: بررسی مجدد طرح اصلاحی وتایید طرح معماری مسجد

بررسی مجدد طرح اصلاحی وتایید طرح معماری مسجد توسط معاونت فنی امور مساجد استان

• گام ۱۱ : ارایه  نقشه معماری  به شهرداری 

ارایه  نقشه  معماری  به شهرداری  و بررسی و تایید آن توسط شهرداری

ارایه  نقشه نما به صورت سه بعدی رنگی ( تری دی)

• گام ۱۲: ارایه  طرح معماری  به نظام مهندسی ساختمان استان

ارایه  طرح معماری  به سازمان نظام مهندسی ساختمان استان  و بررسی و تایید آن توسط سازمان نظام مهندسی

• گام ۱۳ : تهیه نقشه سایر رشته ها

تهیه نقشه های سازه (توسط مهندس عمران ذیصلاح ) وتهیه نقشه های تاسیسات مکانیکی(توسط مهندس  تاسیسات مکانیکی ذیصلاح ) وتهیه نقشه های تاسیسات برقی (توسط مهندس  تاسیسات برقی ذیصلاح )

ارایه  ۴رشته   ( معماری ، سازه ، برق و مکانیک )  به سازمان نظام مهندسی ساختمان کرج و بررسی و تایید آن توسط سازمان نظام

معرفی ناظران چهار رشته   ( معماری ، سازه ، برق و مکانیک )  توسط نظام مهندسی یا کارفرما به شهرداری جهت صدور پروانه ساخت . برای متراژهای زیر هزار متر فقط یک ناظر کافی می باشد.

• گام ۱۴ : ارایه کلیه نقشه ها به شهرداری

کلیه نقشه ها ( معماری نهایی، سازه ، تاسیسات) وسایر مدارک مربوطه به شهرداری ارایه گردیده ، سپس توسط شهرداری بررسی وتایید نقشه ها صورت گرفته و تاصدور پروانه آن پیگیری دنبال شود .

• گام ۱۵: صدورپروانه ساخت

اخذ پروانه ساختمانی از شهرداری وارایه  یک سری از نقشه ها و تصویرپروانه به امورمساجد

• گام ۱۶ : انتخاب پیمانکار وساخت مسجد

ساخت مسجد ممکن است به دوصورت انجام شود:

• انتخاب یک پیمانکار برای کلیه مراحل ساختمانی : دراینصورت بایستی پیمانکارهم صلاحیت تخصصی داشته باشد وهم توانایی انجام کار
• انتخاب چند پیمانکار برای هرمرحله ساختمانی: دراینصورت بایستی پیمانکارهرمرحله ( تخریب ساختمان، گود برداری، اجرای فندانسیون، اجرای اسکلت بتنی یا فلزی ، اجرای سفت کاری ، اجرای تاسیسات مکانیکی، اجرای تاسیسات برقی ، اجرای نازک کاری ، کاشیکاری و….)هم صلاحیت تخصصی داشته باشد وهم توانایی انجام کار

در شرایطی که مسجد از بودجه احداث برخوردار نیست ترجیحا حالت دوم را میسر خواهد بود .

• گام ۱۷ : شروع  وتکمیل عملیات ساختمانی

انجام تخریب ،و احداث کلیه مراحل ساختمانی براساس نقشه های مصوب و مقررات ملی ساختمان

اجرا بایستی زیر نظر مهندس ناظر مسجد ونیز با رعایت مسایل ایمنی کارگاه ساختمانی صورت پذیرد .

تغییرات اساسی در نقشه ها مجاز نمی باشد .

برنامه ریزی امور ساخت بایستی بگونه ای باشد که برای همسایگان مزاحمت ایجاد نشود.

• گام ۱۸ : بهره برداری ونگهداری از مسجد

استقرار وسایل وتجهیزات و بهره برداری از بخشهای مختلف مسجد و فعالیت مسجد و

انجام تعمیرونگهداری مستمر از مسجد ، برای عمر بیشتر بنا

نمودار کلیات فرایند صدور مجوز ساخت

دکتر سید جواد هاشمی فشارکی  ، پژوهشگر ومولف کتاب مبانی ، کارکردها و ویژگیهای مساجد