نخست کلیاتی در خصوص معنویت و اخلاق دراین نوشتارتبیین شده آنگاه تهدیدات معنویت و اخلاق بیان شده است . سپس وضعیت معنویت و اخلاق در قبل از انقلاب ترسیم شده و بعد تاصیر انقلاب اسلامی بر معنویت و اخلاق در چله اول انقلاب بیان شده و درنهایت توصیه های رهبر انقلاب برای معنویت و اخلاق در گام دوم انقلاب تبیین شده است .
دکترسیدجواد هاشمی فشارکی
انقلاب کبیر و شکوهمند اسلامی ایران در حالی چهلمین سالگرد پیروزی خود را پشت سر گذاشت و قدم به دهه پنجم و چله دوم حیات پرافتخار خود نهاد، که فراز و نشیب‌های فراوانی را طی کرده و شیرینی‌ها و تلخی‌های گوناگونی را چشیده و اگرچه دشمنان مستکبرش و عناصر نفوذی‌شان گمان‌های باطلی در نابودی این حکومت الهی را در سر داشتند، اما امام امت و یاران انقلابی‌اش همواره در تلاش و مجاهدت بوده و دوستانش در سراسر جهان، امیدوارانه آن را در گذر از چالش‌ها و به دست آوردن پیشرفت‌های خیره‌کننده، همواره سربلند و سرافراز دیده‌اند.
در چنین پیچ تاریخی و نقطه عطفی، رهبر حکیم انقلاب اسلامی با صدور «بیانیه گام دوم انقلاب» و برای ادامه این راه روشن، به تبیین دستاوردهای شگرف و بی نظیر چهار دهه گذشته پرداخته و توصیه‌هایی راهبردی به‌منظور «جهاد بزرگ برای ساختن ایران اسلامی بزرگ» ارائه فرموده‌اند.
بیانیه «گام دوم انقلاب اسلامی» تجدید مطلعی است خطاب به ملت ایران و به‌ویژه جوانان مومن انقلابی که به مثابه منشوری راهبردی برای برداشتن گام بلند انقلاب و «دومین مرحله خودسازی، جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی » خواهد بود و انشاالله «فصل جدید زندگی جمهوری اسلامی» را رقم زده و شکل خواهند داد.
این گام دوم، انقلاب را «به آرمانهای والایش که همانا ایجاد تمدن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع و ظهور خورشید ولایت عظمیٰ (ارواحنافداه) هست در جهان ظلمت‌زده» هموار خواهد کرد.
گام دوم انقلاب بیانیه‌ای است راهبردی که برای استمرار راه انقلاب اسلامی و به منظور تجربه‌اندوزی و عبرت‌آموزی به تبیین دستاوردهای چهل سال گذشته می‌پردازد. ایشان در این بیانیه با هدف «جهاد بزرگ برای ساختن ایران اسلامی بزرگ» توصیه‌هایی ارائه می‌دهند. مخاطب اصلی این بیانیه به دولت و سازمان‌ها نبوده و بلکه ملت ایران و به ویژه جوانان عزیز که امید امام و اسلامند را مورد خطاب قرار میدهد و به توضیح و روشن کردن مسئله برداشتن «گام دوم» به سوی آرمانهای انقلاب اسلامی در ۷ فصل راهبردی (علم و پژوهش، معنویّت و اخلاق، اقتصاد، عدالت و مبارزه با فساد، استقلال و آزادی، عزت ملی، روابط خارجی، مرزبندی با دشمن و سبک زندگی) می‌پردازد.
از آنجا که سند مذکور از اهمیت والایی برخوردار بوده و نقطه عطفی برای نهادها و اشخاص خواهدبود، لذا ضرورت دارد، معنویت و اخلاق ه بایستی مورد توجه مسئولان و نهادهای ذی‌ربط و آحاد جامعه قرار گیرد تا کشور و انقلاب در گام دوم به اهداف انقلاب نایل گردد.
معنویت و اخلاق اساس دین مبین اسلام را تشکیل میدهد و در ایات و رویات و سیره نبوی و اهل بیت پیامبر به وفور وجود دارد . شاکله توصیه های رهبری در بخش های مختلف بیانیه گام دوم وجود دارد و در این نوشتار بیان تصریحی وی در پنج بخش به تصویر کشیده شده است .
- الف – کلیاتی در خصوص معنویت و اخلاق
- معنی معنویت و اخلاق : معنویّت به معنی برجسته کردن ارزشهای معنوی از قبیل: اخلاص، ایثار، توکّل، ایمان در خود و در جامعه است، ….. معنویّت و اخلاق، جهت‌دهنده‌ی همه‌ی حرکتها و فعّالیّتهای فردی و اجتماعی و نیاز اصلی جامعه است؛ بودن آنها، محیط زندگی را حتّی با کمبودهای مادّی، بهشت میسازد و نبودن آن حتّی با برخورداری مادّی، جهنّم می‌آفریند. ( بند نخست توصیه دوم گام دوم انقلاب اسلامی )
- معنویات بشر: اقتصاد یک نقطه‌ی کلیدیِ تعیین‌کننده است. … فقر و غنا در مادّیات و معنویّات بشر، اثر میگذارد. اقتصاد البتّه هدف جامعه‌ی اسلامی نیست، امّا وسیله‌ای است که بدون آن نمیتوان به هدفها رسید ( بند نخست توصیه سوم گام دوم انقلاب اسلامی )
- طول عمرمعنویت : برای همه چیز میتوان طول عمر مفید و تاریخ مصرف فرض کرد، امّا شعارهای جهانی این انقلاب دینی از این قاعده مستثنا است؛ آنها هرگز بی‌مصرف و بی‌فایده نخواهند شد، زیرا فطرت بشر در همه‌ی عصرها با آن سرشته است. آزادی، اخلاق، معنویت، عدالت، استقلال، عزّت، عقلانیّت، برادری، هیچ یک به یک نسل و یک جامعه مربوط نیست تا در دوره‌ای بدرخشد و در دوره‌ای دیگر افول کند. هرگز نمیتوان مردمی را تصوّر کرد که از این چشم‌اندازهای مبارک دل‌زده شوند. ( عبارت سوم درآغازین بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی )
- اخلاق و آزادی درتقابل با یکدیگر تعریف نمی شود : استقلال ملّی به معنی آزادی ملّت و حکومت از تحمیل و زورگویی قدرتهای سلطه‌گر جهان است. و آزادی اجتماعی به معنای حقّ تصمیم‌گیری و عمل کردن و اندیشیدن برای همه‌ی افراد جامعه است؛ و این هر دو از جمله‌ی ارزشهای اسلامی‌اند و این هر دو عطیّه‌ی الهی به انسانها‌یند …. بدیهی است که «استقلال» نباید به معنی زندانی کردن سیاست و اقتصاد کشور در میان مرزهای خود، و «آزادی» نباید در تقابل با اخلاق و قانون و ارزشهای الهی و حقوق عمومی تعریف شود. (توصیه پنجم گام دوم انقلاب اسلامی )
- ب- تهدیدات معنویت و اخلاق
- تهدیدات متوجه معنویت و اخلاق : ابزارهای رسانه‌ای پیشرفته و فراگیر، امکان بسیار خطرناکی در اختیار کانونهای ضدّ معنویّت و ضدّ اخلاق نهاده است و هم‌اکنون تهاجم روزافزون دشمنان به دلهای پاک جوانان و نوجوانان و حتّی نونهالان با بهره‌گیری از این ابزارها را به چشم خود می‌بینیم. دستگاه‌های مسئول حکومتی در این باره وظایفی سنگین بر عهده دارند که باید هوشمندانه و کاملاً مسئولانه صورت گیرد. و این البتّه به معنی رفع مسئولیّت از اشخاص و نهادهای غیرحکومتی نیست. در دوره‌ی پیش رو باید در این باره‌ها برنامه‌های کوتاه مدّت و میان مدّت جامعی تنظیم و اجرا شود؛ ان‌شاء‌اللّه. ( بند سوم توصیه دوم گام دوم انقلاب اسلامی )
- زیانهای بی جبران اخلاقی از سوی غرب : سخن لازم در این باره بسیار است. آن را به فرصتی دیگر وامیگذارم و به همین جمله اکتفا میکنم که تلاش غرب در ترویج سبک زندگی غربی در ایران، زیانهای بی‌جبران اخلاقی و اقتصادی و دینی و سیاسی به کشور و ملّت ما زده است؛ مقابله با آن، جهادی همه‌جانبه و هوشمندانه میطلبد که باز چشم امید در آن به شما جوانها است. (توصیه هفتم گام دوم انقلاب اسلامی )
- ج- معنویت و اخلاق در قبل از انقلاب
- وضعیت شرم اور معنویت درقبل از انقلاب : …. رژیم فاسد طاغوت که علاوه بر وابستگی و فساد و استبداد و کودتایی بودن، اوّلین رژیم سلطنتی در ایران بود که به دست بیگانه ــ و نه به زور شمشیر خود ــ بر سرِ کار آمده بود، و …. چه وضع بشدّت نابسامان داخلی و عقب‌افتادگی شرم‌آور در علم و فنّاوری و سیاست و معنویّت و هر فضیلت دیگر. ( عبارت نهم درآغازبیانیه گام دوم انقلاب اسلامی )
- د-معنویت و اخلاق در گام اول انقلاب
- ارتقای عیار معنویّت و اخلاق : ( انقلاب اسلامی ) عیار معنویّت و اخلاق را در فضای عمومی جامعه بگونه‌ای چشمگیر افزایش داد. این پدیده‌ی مبارک را رفتار و منش حضرت امام خمینی در طول دوران مبارزه و پس از پیروزی انقلاب، بیش از هر چیز رواج داد…… رویکرد دینی و اخلاقی در جمهوری اسلامی، دلهای مستعد و نورانی بویژه جوانان را مجذوب کرد و فضا به سود دین و اخلاق دگرگون شد. مجاهدتهای جوانان در میدانهای سخت از جمله دفاع مقدّس، با ذکر و دعا و روحیه‌ی برادری و ایثار همراه شد و ماجراهای صدر اسلام را زنده و نمایان در برابر چشم همه نهاد. پدران و مادران و همسران با احساس وظیفه‌ی دینی از عزیزان خود که به جبهه‌های گوناگون جهاد می‌شتافتند دل کندند و سپس، آنگاه که با پیکر خون‌آلود یا جسم آسیب‌دیده‌ی آنان روبه‌رو شدند، مصیبت را با شکر همراه کردند. مساجد و فضاهای دینی رونقی بی‌سابقه گرفت. صف نوبت برای اعتکاف از هزاران جوان و استاد و دانشجو و زن و مرد و صف نوبت برای اردوهای جهادی و جهادسازندگی و بسیج سازندگی از هزاران جوان داوطلب و فداکار آکنده شد. نماز و حج و روزه‌داری و پیاده‌روی زیارت و مراسم گوناگون دینی و انفاقات و صدقات واجب و مستحب در همه جا بویژه میان جوانان رونق یافت و تا امروز، روز به روز بیشتر و با کیفیت‌تر شده است. و اینها همه در دورانی اتّفاق افتاده که سقوط اخلاقی روزافزون غرب و پیروانش و تبلیغات پُر حجم آنان برای کشاندن مرد و زن به لجنزارهای فساد، اخلاق و معنویّت را در بخشهای عمده‌ی عالم منزوی کرده است؛ و این معجزه‌ای دیگر از انقلاب و نظام اسلامی فعّال و پیشرو است. ( بند سادسا در برکات انقلاب اسلامی ، بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی )
- رواج اخلاق بر اثر انقلاب اسلامی : ( انقلاب اسلامی ) عیار معنویّت و اخلاق را در فضای عمومی جامعه بگونه‌ای چشمگیر افزایش داد. این پدیده‌ی مبارک را رفتار و منش حضرت امام خمینی در طول دوران مبارزه و پس از پیروزی انقلاب، بیش از هر چیز رواج داد؛ ……. رویکرد دینی و اخلاقی در جمهوری اسلامی، دلهای مستعد و نورانی بویژه جوانان را مجذوب کرد و فضا به سود دین و اخلاق دگرگون شد. ….. و اینها همه در دورانی اتّفاق افتاده که سقوط اخلاقی روزافزون غرب و پیروانش و تبلیغات پُر حجم آنان برای کشاندن مرد و زن به لجنزارهای فساد، اخلاق و معنویّت را در بخشهای عمده‌ی عالم منزوی کرده است؛ و این معجزه‌ای دیگر از انقلاب و نظام اسلامی فعّال و پیشرو است. ( بند سادسا در برکات انقلاب اسلامی ، بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی )
- ه- معنویت و اخلاق در گام دوم انقلاب
- ایجاد جهش معنوی : نکته‌ی مهمّی که باید آینده‌سازان در نظر داشته باشند، این است که در کشوری زندگی میکنند که از نظر ظرفیّتهای طبیعی و انسانی، کم‌نظیر است و بسیاری از این ظرفیّتها با غفلت دست‌اندرکاران تاکنون بی‌استفاده یا کم‌استفاده مانده است. همّتهای بلند و انگیزه‌های جوان و انقلابی، خواهند توانست آنها را فعّال و در پیشرفت مادّی و معنوی کشور به معنی واقعی جهش ایجاد کنند. ( مقدمه هفت سرفصل توصیه ها ، بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی )
- معنویت و اخلاق توصیه رهبری : اکنون به شما فرزندان عزیزم در مورد چند سرفصل اساسی توصیه‌هایی میکنم. این سرفصل‌ها عبارتند از: علم و پژوهش، معنویّت و اخلاق، اقتصاد، عدالت و مبارزه با فساد، استقلال و آزادی، عزّت ملّی و روابط خارجی و مرزبندی با دشمن، سبک زندگی. ( مقدمه هفت سرفصل توصیه ها ، بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی )
- مدیران جوان در عرصه معنویت : امّا راه طی شده فقط قطعه‌ای از مسیر افتخارآمیز به سوی آرمانهای بلند نظام جمهوری اسلامی است. دنباله‌ی این مسیر که به گمان زیاد، به دشواریِ گذشته‌ها نیست، باید با همّت و هشیاری و سرعت عمل و ابتکار شما جوانان طی شود. مدیران جوان، کارگزاران جوان، اندیشمندان جوان، فعّالان جوان، در همه‌ی میدانهای سیاسی و اقتصادی و فرهنگی و بین‌المللی و نیز در عرصه‌های دین و اخلاق و معنویّت و عدالت، باید شانه‌های خود را به زیر بار مسئولیّت دهند، از تجربه‌ها و عبرتهای گذشته بهره گیرند، نگاه انقلابی و روحیه‌ی انقلابی و عمل جهادی را به کار بندند و ایران عزیز را الگوی کامل نظام پیشرفته‌ی اسلامی بسازند. ( مقدمه هفت سرفصل توصیه ها ، بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی )
- لازمه مبازه با فساد اخلاقی : این دو ( عدالت و مبارزه با فساد) لازم و ملزوم یکدیگرند. فساد اقتصادی و اخلاقی و سیاسی، توده‌ی چرکین کشورها و نظامها و اگر در بدنه‌ی حکومتها عارض شود، زلزله‌ی ویرانگر و ضربه‌زننده به مشروعیّت آنها است؛ و این برای نظامی چون جمهوری اسلامی که نیازمند مشروعیّتی فراتر از مشروعیّتهای مرسوم و مبنائی‌تر از مقبولیّت اجتماعی است، بسیار جدّی‌تر و بنیانی‌تر از دیگر نظامها است. ( بند نخست توصیه چهارم گام دوم انقلاب اسلامی )
- برکات رشد شعور معنوی و وجدان اخلاقی : شعور معنوی و وجدان اخلاقی در جامعه هرچه بیشتر رشد کند برکات بیشتری به بار می‌آورد؛ این، بی‌گمان محتاج جهاد و تلاش است و این تلاش و جهاد، بدون همراهی حکومتها توفیق چندانی نخواهد یافت. اخلاق و معنویّت، البتّه با دستور و فرمان به دست نمی‌آید، پس حکومتها نمیتوانند آن را با قدرت قاهره ایجاد کنند، امّا اوّلاً خود باید منش و رفتار اخلاقی و معنوی داشته باشند، و ثانیاً زمینه را برای رواج آن در جامعه فراهم کنند و به نهادهای اجتماعی در این باره میدان دهند و کمک برسانند؛ با کانونهای ضدّ معنویّت و اخلاق، به شیوه‌ی معقول بستیزند و خلاصه اجازه ندهند که جهنّمی‌ها مردم را با زور و فریب، جهنّمی کنند. ( بند دوم توصیه دوم گام دوم انقلاب اسلامی )
- سخن پایانی
با توجه به اهمیت موضوع مدیران و آحاد جامعه بایستی در صدر برنامه فردی و اجتماعی خود قرار داده تا شاهد رشد کمالات انسانی و زمینه ساز ایجاد تمدن نوین اسلامی گردیم . ان شالله
دکترسیدجواد هاشمی فشارکی، مؤلف کتاب فرهنگ موضوعی بیانیه راهبردی گام دوم انقلاب اسلامی
