در این نوشتار بطور اجمال به سیاستها و برنامه های زبانی و عملی در طول دوره دولت ۱۱ و ۱۲ موسوم به تدبیر و امید درخصوص مسکن و پیامدهای آن مستندا تبیین شده است .
*
دکترسیدجوادهاشمی فشارکی
مسکن از کلمه ی سکن به معنای آرام گرفتن پس از حرکت است .مسکن يا سرپناه يکي از نيازهاي اساسي انسان را تشکيل مي دهد. در بين نيازهاي انسان ،دسترسي به مسکن (به عنوان يک نياز سکونتي) مشکل تر و محدودتر است . مسکن را می توان این گونه تعریف کرد که جا و مکانی است مناسب با سرپناهی فیزیکی که احساس امنیت به همراه دارد و کلیه ی نیازهای روانی و جسمی اعضای خانواده در آن تامین می شود. مسکن پس از خوراک و پوشاک از اساسی ترین و حیاتی ترین نیازهای زیستن انسان است و افراد جامعه ی بشری با هر قشر و گروهی به ماوا، مامن و یک الگو برای زیست و ادامه حیات نیازمند هستند.
براساس اصل ۳۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران”داشتن مسکن متناسب با نیاز، حق هر فرد و خانواده ایرانی است. دولت موظف است با رعایت اولویت برای آنها که نیازمندترند به خصوص روستانشینان و کارگران زمینه اجرای این اصل را فراهم کند.” که این اصل حق هر فرد و خانواده ایرانی را در خصوص داشتن مسکن مطرح می‌کند که بر اساس این اصل، دولت‌ها موظف به تأمین آن شده‌اندووظیفه دولت تامین مسکن موردنیاز اقشار مختلف مردم و تعادل‌بخشی به بازار مسکن است .بازار مسکن در کشور همواره دچار نابسامانی‌های فراوانی در حوزه عرضه و تقاضا و مهم‌تر از آن افزایش قیمت بی‌رویه و بی‌برنامه بوده است که طی هشت سال گذشته رویکرد مناسبی هم در تولید مسکن و هم در کنترل این روند صعودی قیمت اتخاذ نشده است .
مقوله ای بنام مسکن وگمشده مسکن آن
الف )مسکن در قاب دولت یازدهم
- نخستین موضع در دولت ۱۱: آخوندی وزیر مسکن دولت ۱۱ درروز ۲۳ مرداد ۹۲ در جلسه رای اعتماد نمایندگان و در سخنانی که مستقیم از صدا و سیما پخش شد، نه تنها از موافقت خود با مسکن مهر گفته بود که حتی مدعی شد خود وی طراح آن بوده است: «هیچ وقت مخالف مسکن مهر نبوده و نیستم من جزو اولین کسانی بودم که این موضوع را وارد نظام برنامه‌ریزی ایران کردم که بعد از آن، این مسئله ردیف پیدا کرد.»( مشرق ) [۱]
- دومین موضع : آخوندی پس از آنکه رای اعتماد خود را از مجلس نهم گرفت مسکن مهر را «مزخرف» و «قوطی» نامید و همین واکنش گسترده کاربران محیط مجازی را در پی داشت که می‌گفتند البته این خانه‌ها به نسبت منزل آنچنانی شخص ایشان حتما قوطی به حساب می‌آید! اما همان سرپناه برای بسیاری یک آرزو است. [۲]
- انتقاد رییس جمهور به وضعیت مسکن در دولت ماقبل خود : رئیس جمهور در جمع مدیران بنیاد مسکن بدون اشاره به نتیجه اقدامات دولت یازدهم برای خانه دار شدن مردم در سه سال گذشته، با انتقاد از طرح مسکن مهر، این پروژه را فاقد امکانات لازم توصیف کرد! (۲۲ فروردین ۱۳۹۵ ) [۳]
- موضع وزیرمسکن دولت ، واعتراف به عدم تحرک درخصوص تولید مسکن : در مراسم تودیع و معارفه وزیر راه وشهرسازی ( آخوندی ) با حمله مجدد به پروژه مسکن مهر گفت: «در این ۶۲ ماه چه طور وقتی بنده از لحاظ بنیادی با مسکن مهر مخالف بودم، باید به افتتاح این واحدها فکر می‌کردم، پس بنابراین افتخار میکنم یک مورد از این واحدها را افتتاح نکردم» ( مشرق ۲۰ آبان ۱۳۹۷) [۴]
پایان عمر دولت ۱۱ بدون حرکت در جهت وضعیت مسکن : در حالی که روحانی در آخرین گفتگوی تلویزیونی خود وعده اتمام مسکن مهر تا پایان دولت یازدهم را تا پایان سال ۹۶ تمدید کرد، اما معاون وزیر راه و شهرسازی همین وعده را هم انتخاباتی اعلام کرده است! (مشرق نیوز ۷ اسفند ۱۳۹۶ ) [۵]
- رییس جمهورو مسکن و… : ساخت مسکن، فرودگاه، راه‌آهن و اتوبان بر عهده دولت نیست! پس باید از ایشان پرسیداحداث زیرساختهای کشور برعهده کیست ؟ ( دانشجو ۱۲ خرداد ۱۳۹۵ ) [۶]
- دولت وظیفه ندارد : آخوندی وزیرمسکن روحانی معتقد بود که دولت نباید خانه بسازد! همین تفکر باعث شد بسیاری از مشاغل با رکود مواجه شوند. همین نکات را هم رئیس‌جمهور هم بیان کرد. [۷]
- فحاشی به مسکن مهردولت قبل : تدبیر دولت امید برای بی‌خانه‌ها فقط فحاشی به مسکن مهر و دیگر هیچ! ماه‌های پایانی دولت تدبیر و امید در حالی رو به پایان است که با آن همه سروصدا و هیاهو،یک کار ساده و عملیاتی در این دولت به پایان نرسید و همه چیز در حد حرف باقی ماند! ( کیهان ۱۸ دی ۱۳۹۵ ) [۸]
- طرح جدید اعلامی : در نهایت، در اواخر دولت یازدهم و در بهمن ماه ۱۳۹۵، طرح مسکن اجتماعی رسماً جایگزین مسکن مهر شد. در بهمن ۱۳۹۵، هیأت دولت، پیشنهاد سازمان برنامه و بودجه کشور مبنی بر تأمین مسکن گروه‌های کم درآمد در دو قالب مسکن اجتماعی و مسکن حمایتی را بررسی و تصویب کرد. ( تابناک ۰۵ تير ۱۳۹۸) [۹]
ب)مسکن در قاب دولت دوازدهم
- پایانی تلخ برای مسکن اجتماعی؛ طرحی که عباس آخوندی پنج سال فقط در مورد آن حرف زد! با پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۹۲ و تکیه وی بر مسند قوه مجریه، دولت تدبیر و امید سعی کرد جایگزینی برای طرح مسکن مهر بیابد تا این طرح هم مشکلات مسکن مهر را نداشته باشد و هم بتواند عرضه مسکن در بازار را به نوعی تنظیم کند. در نهایت در وزارت راه و شهرسازی که سکان آن در اختیار عباس آخوندی قرار گرفته بود، تصمیم بر این شد که طرح مسکن اجتماعی جایگزین طرح مسکن مهر شود. در ۲۷ آبان ماه ۱۳۹۲، حسین عبده تبریزی مشاور وزیر راه و شهرسازی از اجرای طرح جامع مسکن اجتماعی و حمایتی خبر داد و گفت: به زودی جزئیات این طرح از سوی وزارت راه و شهرسازی اعلام می‌شود. وی اظهار داشت: مسکن اجتماعی همان مسکنی است که از طریق پس انداز تأمین می‌شود چرا که برای خرید حتی کالایی کوچک هم باید از قبل پس انداز داشته باشیم. ( تابناک ۵تیر ۱۳۹۸ ) [۱۰]
- کنایه روحانی به وزیر منصوب خود عباس آخوندی: اگر مشکل مسکن نداشتیم ارزان‌ترین کشور بودیم! ( کیهان ۰۵ آبان ۱۳۹۷ ) [۱۱]
- پس از استعفای وزیر قبلی و استقرار اقای اسلامی اعلام شد : وزارت راه و شهرسازی در راستای کمک به تأمین مسکن، طرح « اقدام ملی تأمین مسکن » را در قالب احداث ۴۰۰ هزار واحد مسکونی برنامه‌ریزی نموده است .
https://tem.mrud.ir/
- بازگشت چراغ خاموش دولت روحانی به مسکن مهر: شرایطی که انتقادها به وزیر راه و شهرسازی درباره افزایش قیمت مسکن و نبود هیچ برنامه جایگزینی برای تسهیلات بی‌اثر فعلی بالا گرفته بود، این وزارتخانه از طرح ملی مسکن رونمایی کرد. طرحی که در چارچوب آن با نام نویسی از افراد متقاضی واحدهای مسکونی جدید به آنها تحویل می‌شود. هر چند دولت اعلام کرده که قصد ندارد، محوریت اجرای این طرح را مانند آنچه در مسکن مهر رخ داده بود بر عهده بگیرد و بناست مسکن ملی با مشارکت انبوه‌سازان ساخته شود اما شرایط در نظر گرفته شده و حمایت‌هایی که در دستور کار قرار دارد باز هم این تردید را به وجود آورده که شاید تجربه ناموفق گذشته بار دیگر تکرار شود. نام‌نویسی طرح ملی مسکن از آبان ماه امسال آغاز شد. در چارچوب این طرح بناست حدود ۴۰۰ هزار واحد مسکونی در شهرهای جدید یا بافت فرسوده ساخته شود و با پرداخت تسهیلات و کاهش قیمت تمام شده واحدها، طبقه متوسط که سرمایه اندکی دارند و توان بازپرداخت اقساط از سوی آنها نیز تضمین شده از این واحدها بهره‌مند شوند. ( تابناک ۱ دی ۱۳۹۸ ) [۱۲]
- انباشت ۳.۵ میلیون تقاضا برای مسکن ،نایب رئیس انجمن انبوه سازان استان تهران : ما از پنج سال قبل پیش‌بینی می‌کردیم که با رشد شدید مسکن مواجه شویم چرا که طی این سال‌ها ۳.۵ میلیون انباشت تقاضا ایجاد شد و طبیعی است که وقتی عرضه نسبت به تقاضا کمتر باشد، افزایش قیمت اتفاق می‌افتد. ( ایسنا ۲۶ اسفند ۱۳۹۷ ) [۱۳]
- ثبت نام دیر هنگام : آغاز ثبت نام مسکن دولتی از فردا ( ۱۸ ابان ۱۳۹۸ ) [۱۴]
- خط قرمز روحانی برای مسکن ملی : رئیس‌جمهوری خطوط قرمز اجرای طرح «اقدام ملی مسکن» را برای مجریان این طرح تبیین کرد. روحانی روز گذشته در جلسه شورای عالی مسکن که با حضور دست‌اندرکاران طرح اقدام ملی مسکن برگزار شد، درباره انتخاب زمین مناسب اجرا و نیز اخذ تضمین درباره اینکه ساخت مسکن در قالب این پروژه به حاشیه‌نشینی منجر نشود، نکاتی را تصریح کرد. ( ۳ دی ۱۳۹۸ ) [۱۵]
- هشداری که شنیده نشد : منتظر گرانی مسکن باشیم؟ ( گسترش ۱۳۹۸/۱۱/۰۱ ) [۱۶]
- صعود قیمت و سکون دولت : در حالی که قیمت مسکن بار دیگر روند صعودی در پی گرفته، اما تنها برنامه دولت به جای حل ریشه‌ای و اساسی این مشکل، تزریق مُسکِن های موضعی با استفاده از تمرکز بر روی اجرای برنامه اقدام ملی مسکن است. ( تابناک ۰۶ خرداد ۱۳۹۹ ) [۱۷]
- تشکیل کارگروه بررسی : دستور روحانی برای تشکیل کارگروه بررسی عوامل گرانی مسکن: رئیس جمهور در این جلسه دستور داد کارگروهی متشکل از وزرای امور اقتصادی و دارایی، راه و شهرسازی و رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با مسئولیت معاون اول رییس جمهور برای بررسی علل و عوامل گرانی مسکن و راه‌حل‌های برون‌رفت از این وضعیت تشکیل شود. (۲۱ خرداد ۱۳۹۹) [۱۸]
- تحت نظر قرارگرفتن قیمت مسکن در لسان : دستور روحانی برای اصلاح وضعیت بازار مسکن : حسن روحانی در جلسه هیات دولت با اشاره به وضعیت نامناسب بازار مسکن در کشور، بیان کرد: «امروز شرایط مسکن فشار ناعادلانه‌ای را دارد وارد می‌کند؛ بر این اساس من امروز دستور دادم که وزیر اقتصاد، رئیس بانک مسکن و وزیر مسکن راه و شهرسازی زیر نظر معاون اول این موضوع را تحت نظر قرار دهند تا بتوانیم این فشار را از دوش مردم کاهش دهیم.» ( ۲۱ خرداد۱۳۹۹) [۱۹]
- نوشدارو بعد ازمرگ سهراب : پس از انتشار گزارش‌های متعدد کیهان و رسانه‌های دیگر درباره گرانی‌های اخیر مسکن، رئیس‌جمهور دستور بررسی این گرانی‌ها را داده است. ( کیهان ۲۱ خرداد ۱۳۹۹) [۲۰]
- تورم سنیگن مسکن ،دستاورد دولت تدبیر وامید برای مردم : نماینده مجلس یازدهم گفت : افزایش ۶۰۰ درصدی قیمت مسکن در دولت روحانی ( خبرگزاری تسنیم ۲۳ خرداد ۱۳۹۹ ) [۲۱]
- کلامی که مخاطبش خود رییس جمهور است : روحانی: شایسته نیست مردم دچار معضل مسکن و افزایش قیمت باشند ( برنا ۲۳ خرداد ۱۳۹۹ ) [۲۲]
- مدنظربودنی که وزیرقبول نداشته است : روحانی : از طرف دیگر در زمینه مسکن هم در واگذاری زمین، قیمت زمین ، ساخت مسکن و در اختیار گذاشتن مسکن مخصوصاً برای خانه اولی ها و بازآفرینی شهری که از ابتدای دولت یازدهم مدنظر ما بود. (۱۳۹۹/۰۳/۲۹ )
- تغییر نظر رییس جمهور : روحانی : حمل و نقل و مسکن جزو اولویت‌های دولت قرار دارد/ یک میلیون واحد مسکونی در اختیار مردم قرار می‌گیرد( ۱۳۹۹/۰۳/۲۹ ) [۲۳]
- درخواست طرح مسکن : روحانی روز جمعه درگفتگو با محمد اسلامی وزیر راه و شهرسازی پس از استماع گزارش وی درباره اقدامات و برنامه های این وزارتخانه، ازوی خواست تا طرح ها و دستورالعمل های لازم برای حل معضل و کنترل قیمت مسکن را برای بررسی، تصویب و تسریع در اجرا به جلسه روز یکشنبه ستاد اقتصادی دولت ارائه کند.رئیس جمهور تاکید کرد: شایسته نیست که مردم در این شرایط دچار معضل مسکن و افزایش قیمت آن باشند و دولت مصمم است که با برنامه ریزی، این مشکل را به سرعت حل وفصل شود. ( ۱۳۹۹/۰۳/۲۳ ) [۲۴]
- انتقاد روحانی ازفاعلی که خود رئیس‌جمهوراست وباید پاسخش را خود دهد. ایشان گفت:کوتاهی در برابر گرانی پذیرفته نیست(کیهان ۲۵ خرداد ۱۳۹۹) »! رئیس‌جمهور در جلسه ستاد اقتصادی دولت در واکنش به گرانی‌ها اخیر در بازار مسکن، خودرو و لوازم‌خانگی به‌گونه‌ای از این نابسامانی‌ها انتقاد کرد و در موضع منتقد سخن گفت که گویی فرد دیگری ۷ سال است که بر مسند ریاست‌جمهوری کشور نشسته و باید پاسخگو این وضعیت باشد! [۲۵]
- دفاع از سو تدبیر دولت تدبیر : آقای روحانی رئیس‌جمهور جلسه ستاد اقتصادی تشکیل می‌دهد و از عملکرد اقتصادی دولت دفاع می‌کند و در ادامه در واکنش به افسارگسیختگی بازار مسکن، خودرو و لوازم خانگی در مقام منتقد می‌نشیند و گرانی‌ها را غیر قابل قبول می‌خواند. جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور صبح، از سخت شدن زندگی بر مردم میگوید و بعدازظهر همان روز مدعی می‌شود که رضایتمندی مردم نسبت به عملکرد دولت بالا رفته است! و پاسخ نمی‌دهد که چگونه ممکن است زندگی مردم به‌خاطر عملکرد دولت سخت‌تر شده باشد و درعین حال رضایت مردم از عملکرد دولت بالا رفته باشد؟! اما شاید عجیب‌ترین نوع دفاع از عملکرد دولت بی‌کارنامه مربوط به ربیعی سخنگوی دولت باشد که روز گذشته در واکنش به انتقادهای برخی رسانه به عملکرد دولت گفته است که اگر این دولت نبود اوضاع «صد برابر» از این خراب‌تر می‌شد ( کیهان ۱۳۹۹/۰۳/۲۷ )! [۲۶]
- پیامد کاهلی در امر مسکن : نایب رییس مجلس : آخوندی کاری کرد که مسکن مهر به دست نیازمندان نرسد ( موج ۱۸خرداد ۱۳۹۹) [۲۷]
- تورم بی سابقه مسکن : ۱ تا شش برابر قیمت شدن مسکن در دولت تدبیر وامید ، براساس نموداروضعیت قیمت مسکن ، ۴٫۱ برابری آن طی هفت سال عمر دولت فعلی محرز شده است . [۲۸]
- آمارهای رسمی نشان داد ، افزایش ۴/۵ برابری قیمت مسکن در دولت روحانی : حالی که متوسط قیمت مسکن در مرداد ۹۲ متری ۳/۸ میلیون تومان بود این رقم در اردیبهشت ۹۹ با رشد ۴/۵ برابری به بیش از ۱۷میلیون تومان افزایش یافته است. ( کیهان ۹ خرداد ۱۳۹۹ ) [۲۹]
- اعتراف دیر هنگام معاون مسکن و ساختمان وزیر راه و شهرسازی که گفت: براساس آخرین آمار نفوس و مسکن سال ۹۵، ۱۸ میلیون و ۱۰۰ هزار خانوار در کشور وجود دارد که از این تعداد حدود ۶ میلیون و ۶۰۰ هزار خانوار، معادل ۳۰٫۷ در صد مستاجر هستند( تسنیم ۳۰ خرداد ۱۳۹۹ ). [۳۰]
سخن پایانی : مسکن در قاب دولت تدبیر وامید
- درطول دولت ۱۱ و۱۲ تا کنون مسکن ۴ تا ۶ برابر گران شده است و فشارسنگینی برجامعه وفشارمضاعفی بر اقشار کمتر برخوردار ومحروم جامعه بوجود آمده است . مقصران واقعی گرانی های مسکن چه کسانی اند؟ بلاشک مقصر اصلی وضعیت امروز مسکن وزیرسابق مسکن اقای عباس آخوندی و رییس جمهور محترم هستند که سیاستهای حمایتی از ساخت مسکن را رها کردند و درمهارقیمت مسکن نیز هیچ حرکتی بجز حرف زدن نداشتند .
- درحالیکه یکی از مشکلات مهم اکثرمردم وبخصوص جوانان مسأله مسکن است؛ و با وجود این قیمت‌های افسار گسیخته در بازار کشور، مردم در فشار هستند وباید کار ملموسی وپرجهشی درتولید مسکن انجام گیرد.
از سوی دیگر در حوزه ساخت مسکن که به باور بسیاری ازکارشناسان اقتصادی آن را موتور محرک اقتصاد می نامند و بیان می دارند ،اگر مسکن سازی راه انداخته شود کار بسیاری از صنایع نیز رونق می گیرد، هنوز تلاش و کوششی در این حوزه دیده نمی شود. با وضعیت خروجی خبرهای لاک پشتی وکم رمق به نظر می رسد دولت به رویه حرف درمانی خود با دستورات مختلفی که نتیجه در واقعیت ندارند، تکیه می کند. - پیرواعتراضات مردم ونهادهای مختلف ، حرف درمانی چند صباحی است که جای خود را به دستور درمانی وعملیات روانی داده است ودیگر کسی در این اندک زمان مانده،انتظار تحرکی از دولت فعلی در بازار و اقتصاد نداشته وبه انتخابات پیش رو و تحول در تفکرمدیریتی ونظام مدیریتی کشور می اندیشند. مدیرانی که امیدشان به توان داخلی و رفع محرومیت و مشکلات جامعه باشند . مدیران جوان انقلابی ، با روحیه بسیجی و رویکرد جهادی ، برای ایجاد تمدن نوین اسلامی و زمینه سازی برای ولایت عظمای مهدوی (عج) در گام دوم انقلاب اسلامی .
منابع :
[۱] https://www.mashreghnews.ir/news/910045
[۲] https://www.pishkhan.com/news/114769
[۳] https://www.magiran.com/article/3338670
[۴] https://www.mashreghnews.ir/news/910045
[۵] https://www.saat24.news/news/334912
[۶] https://snn.ir/fa/news/515225
[۷] https://www.pishkhan.com/news/114769
[۸] http://kayhan.ir/fa/news/9467886
[۹] https://www.tabnak.ir/fa/news/908032
[۱۰] https://www.tabnak.ir/fa/news/908032
[۱۱] http://kayhan.ir/fa/news/145775
[۱۲] https://www.mashreghnews.ir/news/1022189
[۱۳] https://www.isna.ir/news/97122613606
[۱۴] https://tejaratnews.com
[۱۵] https://www.eranico.com/fa/content/107737
[۱۶] https://www.gostaresh.news
[۱۷] https://www.tabnak.ir/fa/news/980581
[۱۸] https://www.yjc.ir/fa/news/7385352
[۱۹] http://www.isna.ir/news/99032113456
[۲۰] http://kayhan.ir/fa/news/190403
[۲۱] https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/03/23/2284600
[۲۲] https://www.borna.news/1014340
[۲۳] https://salameno.ir/detail/52086461
[۲۴] htps://wwwt.mashreghnews.ir/news/1082813
[۲۵] http://kayhan.ir/fa/news/190766
[۲۶] https://www.pishkhan.com/news/183935
[۲۸] https://www.jadvalzarb.com/base/tools_128
[۲۹] http://kayhan.ir/fa/news/189468/
[۳۰] https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/03/30/2288881/6-
