در این نوشتار تعریف و اهمیت اطلاعت بیان شده و سپس تقسيم‌بندي اطلاعات بر اساس فرايند ، تقسيم‌بندي براساس اطلاعات داخلي و خارجي ، تقسيم بندي اطلاعات براساس هدف و روش ، تقسيم‌بندي اطلاعات براساس منابع ، تقسيم بندي اطلاعات بر اساس مضمون تبیین شده و درپایان سیرمراحل اطلاعات ارایه گردیده است .
دکتر سید جواد هاشمی فشارکی
يکي از اساسي‌ترين نيازهاي بشر، دسترسي به اطلاعات است. بدون اطلاعات، امکان تأمين هيچ يک از نيازهاي بشري وجود ندارد. اطلاعات، مادر تمام نيازهاي بشري است، ولي در گذشته به‌‌دليل محدودبودن نيازها این موضوع چندان مورد توجه قرار نداشت. با برقراري ارتباط ميان جوامع و پديد‌آمدن نيازهاي گوناگون، اطلاعات نيز اهميت پيدا کرد؛ به‌گونه‌اي که انسان وارد دوره‌اي شد که آن را «عصراطلاعات» يا «عصر انفجار اطلاعات» ناميد؛ زيرا حجم اطلاعات و سرعت تبادل آن‌ها ازطريق بسترهاي ارتباطي گوناگون در اين دوره گسترش چشم‌گيري يافت. انسان معاصر بيش از پيش خود را نيازمند داشتن اطلاعات و برقراري ارتباط با جوامع ديگر براي کسب اطلاعات مي‌داند. حجم گسترده‌ي اطلاعات و چگونگي تبادل آن، موضوع تأمين امنيت اطلاعات و توليد دانش امنيتي براي حفاظت از اطلاعات را رواج داده است.
حفاظت اطلاعات عبارت است از کلیه اقدامات، مقررات ، قوانین و دستورالعمل هایی که به کارگرفته می شود تا اطلاعات موضوعات مهم و حیاتی کشور از دسترسی افراد غیر مجاز مصون مانده و از تاثیر فعالیت های نفوذ،جاسوسی،خرابکاری،براندازی،خطرات طبیعی و سهل انگاری در امان بماند. اینکه برخی موضوعات یا اشخاص آنقدر اهمیت پیدا می کنند که حفاظت و حراست ازآن ها ضروری می نماید، نشانگر این واقعیت است که از نگاه ما این موضوعات و اشخاص به عنوان یک هدف حفاظتی تلقی می شوند. ضرورت حفظ و نگهداری این هدف ها در مقابل برخی مخاطرت است که ما را به سوی برقراری برخی تدابیر رهنمون می سازد که این تدابیر را می توانیم حفاظت بنامیم.
دشمن از طریق ماهواره ها و نیز عوامل زمینی، نسبت به جمع آوری اطلاعات از طرح های دارای طبقه بندی (مراکز حیاتی،حساس ومهم) ازقبیل مراکزفرماندهی و کنترل، پناهگاه ها تونل های دفاعی و… نموده و از ابتدای تجهیز کارگاه و استقرار ماشین آلات و سپس عملیات حفاری و نیز تخلیه نخاله ها و… نسبت به ابعاد و جزئیات طرح پی می برد. یکی از مهم ترین و حساس ترین مراحل کار دراین خصوص انجام اقدامات حفاظتی درحین اجراء می باشد.
- اطلاعات
تعریف این وازه درقمست تعاریف درفصل اول آورده شده است، اما لازم است بدانیم اطلاعات در معناي خاص آن، معادل واژه‌ي انگليسي «ایتلیجنس »[۱] و واژه‌ي عربي «مخابرات» است و به معناي خبر و هوش نيز آمده است. در عين حال ارتباطي ميان دو مقوله‌ي اطلاعات و هوش وجود دارد. اساساً در فعاليت‌هاي اطلاعاتي گفته مي‌شود كه ضريب بالايي از هوش مورد نياز است. به عبارت ديگر اطلاعات يك نبرد است و اصولاً نبرد اطلاعاتي، نبرد هوش است. در انواع مبارزه، طرف مقابل قابل مشاهده است؛ اما در نبرد اطلاعاتي عموماً طرف مقابل قابل مشاهده نيست؛ به همين دليل است كه در اين گونه نبرد، بازيگران نيازمند هوش زيادي هستند. اطلاعات از نظر هدف و روش و فرایند دارای انواع می باشد .
- تقسيم‌بندي اطلاعات بر اساس فرايند
در اين تقسيم‌بندي، اطلاعات شامل سه فرايند زير است:
الف) جمع‌آوري[۲]: شامل كليه‌ي فعاليت هايي است كه به تعبير نظامند براي تنظيم و تأمين ورودي‌هاي سامانه اطلاعاتي صورت مي‌گيرد و اين ورودي‌ها از جنس داده هستند.
ب) بررسي[۳]: به پردازش ورودي‌هاي شبکه اطلاعاتي، بررسي گفته مي‌شود. كاركرد اين مرحله منجر به تعيين درستي يا نادرستي و ارزيابي محتواي اطلاعات مي‌شود.
ج) اقدام[۴]: اقدام عبارت است از عمل‌كردن بر اساس جمع‌آوري و بررسي. اقدام اعم از تصميم، صحبت و به‌كارگيري يا عمل فيزيكي است. اقدام در حقيقت بهره‌برداري از اطلاعات است. اقدام ممکن است سخنراني، مذاكره يا برخورد ديپلماتيك با كشورهاي خارجي يا به صورت دستگيري باشد.
- تقسيم‌بندي براساس اطلاعات داخلي و خارجي
تقسيم‌بندي اطلاعات به دو حوزه داخلي و خارجي، شاخه‌هاي مختلفي را در بر مي‌گيرد كه به شرح زير هستند:
تقسيم بر اساس كاربرد اطلاعات در سياست داخلي و خارجي كشورها
تقسيم براساس تابعيت افراد
تقسيم براساس حوزه‌ي جغرافيايي فعاليت اطلاعاتي .
- تقسيم بندي اطلاعات براساس هدف و روش
الف) از نظر هدف[۵]، سازمان‌هاي اطلاعاتي داراي دو رويكرد هستند؛ يا رويكرد تهاجمي (آفندي) دارند يا تدافعي (پدافندي). منظور ار هدف تهاجمي اين است كه سازمان اطلاعاتي در پي به دست‌آوردن خبر در مورد چيزي است؛ بنابراين هدف تهاجمي، هدف فزاينده است. هدف تدافعي به معناي ممانعت از هدف تهاجمي غير است؛ بنابراين منظور از هدف تدافعي، ممانعت از تغيير وضع موجود و حفظ آن است.
ب)از نظر روش[۶] مي‌توان روش‌هاي سازمان‌هاي اطلاعاتي را به دو دسته‌ي «عامل» و «غير عامل» تقسيم كرد. منظور از روش عامل اين است كه در اين روش، هدفِ نشان‌شده و مشخصي براي تسخير وجود دارد و منظور از روش غير عامل، روشي است كه مبتني بر هدف مجهول و نامشخص اتخاذ مي‌گردد.
- تقسيم‌بندي اطلاعات براساس منابع
اطلاعات را مي‌توان به سه گروه زير تقسيم كرد:
الف) اطلاعات رسمي[۷]: اطلاعات رسمي اطلاعاتي است كه در اختيار كارمندان رسمي يك نظام حكومتي قرار مي‌گيرد.
ب) اطلاعات آشكار[۸]: در حوزه‌ي اطلاعات آشكار، فعاليت جمع‌آوري در حوزه، محيط يا در مورد اشخاص حقيقي براساس قوانين و مقررات تعيين‌شده از سوي دارنده‌ي اخبار يا در حوزه‌اي كه دارنده‌ي اخبار در آن قرار دارد، مجاز است.
ج) اطلاعات پنهان[۹]: در حوزه‌ي اطلاعات پنهان، عمليات جمع‌آوري عليه حوزه، محيط و اشخاص حقيقي يا حقوقي به شكل غير قانوني يا برخلاف مقررات حوزه يا محيط فعاليت صورت مي گيرد. ابزارهاي جمع‌آوري در اين حوزه از ديد حريف، پنهان است.
- تقسيم بندي اطلاعات بر اساس مضمون
براساس اين تقسيم‌بندي مي‌توان به عنوان نمونه برخي از مضمون‌هاي اطلاعاتي را به شرح زير طبقه‌بندي كرد:
الف) اطلاعات نظامي[۱۰]: اطلاعات نظامي با هدف تدارك نيروهاي نظامي خودي در زمان صلح يا به منظور انجام عمليات عليه آن كشور در زمان جنگ، با اخبار تشكيلات نظامي يك كشور خارجي سروكار دارد.
ب) اطلاعات اقتصادي[۱۱]: اين گونه اطلاعات، شامل داده‌هاي فناورانه، مالي و اولويت‌هاي تجاري يا دولتي يك كشور است. اطلاعات اقتصادي در حقيقت معطوف به امنيت اقتصادي است.
ج) اطلاعات علمي و فني[۱۲]: اطلاعاتي هستند كه در حوزه‌هاي گوناگون در كشور خودي و بيگانه حايز اهميت هستند. نقطه‌ي تمركز اين اهميت، حول محور فناوري‌ها و دستاوردهاي نظامي كشور حريف است.
در اين نوع تقسيم بندي، اطلاعات سياسي يا امنيتي و اطلاعات اجتماعي و فرهنگي نيز قابل طرح است.
- سیرمراحل اطلاعات
تمام شبکه‌هاي اطلاعاتي از يك فرآيند پنج‌مرحله‌اي به نام «چرخه اطلاعات» پيروي مي‌كنند كه اطلاعات در طول آن به دست مي‌آيد. اين فرآيند با درخواست پاسخ به پرسش‌هاي خاص از سوي كاربر يا مصرف‌كننده آغاز مي‌شود. مراحل مختلف اين چرخه به شرح زير هستند.
الف) برنامه‌ريزي[۱۳] و راهنمايي[۱۴] : كاربر ممكن است تمام اطلاعاتي را درخواست نمايد كه به تصميم‌گيرندگان امكان مي‌دهد درك بيشتري از اهداف، مقاصد، توان‌مندي‌ها و نقاط ضعف و قوت دشمن به دست آورند. مديران اطلاعاتي با در نظر گرفتن نيازها، بايد آن‌ها را در دستور كار تقسيم وظايف خاص اطلاعاتي قرار دهند.
ب) جمع‌آوري[۱۵]: مديران اطلاعاتي پس از تعيين وظايف، بايد ميزان اطلاعاتي را كه پيش‌تر به دست آمده است، ارزش‌يابي كنند. چنانچه اطلاعات بيشتري مورد نياز است، بايد از طريق يك يا چند زمينه‌ي جمع‌آوري اطلاعات، گردآوري شود.
ج) پردازش[۱۶]: در اين مرحله، داده‌هاي جمع‌آوري‌شده مورد پردازش قرار گرفته و به شكل مناسب براي توليد اطلاعات تبديل مي‌شود. به عبارت ديگر، داده‌هاي مرحله جمع‌آوري به قالبي در مي‌آيد كه تحليل‌گران مي‌توانند در مرحله توليد از آن استفاده كنند.
د) توليد[۱۷]: اين مرحله، مهم‌ترين مرحله در چرخه اطلاعات است؛ همچنين در اين مرحله، بيشترين احتمال اشتباه وجود دارد. داده‌هاي پردازش‌شده از نظر دقت و قابليت اطمينان مورد ارزش‌يابي قرار مي‌گيرند. اين داده‌ها براي تشخيص همخواني و هماهنگي با اطلاعات مورد اطمينان پيشين، مقايسه مي‌شوند و به منظور ايجاد پيوندهاي معنادار، براساس پس‌زمينه تاريخي مورد تحليل قرار مي‌گيرند.
ه) توزيع[۱۸]: در اين مرحله، اطلاعات نهايي با يك قالب از ميان قالب‌هاي فراوان موجود به مشتري تحويل داده مي‌شود. اين قالب مي‌‌تواند يك گزارش كتبي، يك رهنمود شفاهي، يك تحقيق حجيم يا به صورت ديگر باشد.
- سخن پایانی
با توجه به اهمیت اطلاعات در فرایند امور برنامه ریزی درحوزه های مختلف ؛ ضرورت دارد بانک اطلاعات کشور در موضوعات مختلف تشکیل شده و با رعایت مسایل طبقه بندی ، نسبت به ارایه آن به جامعه هدف صورت پذیرد . همچنین از انجاکه اطلاعات دارای طبقه بندی از اهمیت زیادی برخودار می باشد ، لازم است برای عدم دستیابی دشمن بدان ، نسبت به حفظ آن تلاش مضاعفی صورت گیرد .
[۱]– Intelligenc0e
[۲]– Collect
[۳]– Check
[۴]– Action
[۵]– Target
[۶]– Method
[۷]– Official Information
[۸]– Clear Information
[۹]– Hidden Information
[۱۰]– Military Information
[۱۱]– Economic Information
[۱۲]– Scientific and technical Information
[۱۳]– Planning
[۱۴]— Guidance
[۱۵]– Collect
[۱۶]– Processing
[۱۷]– Production
[۱۸]– Distribution
