عملیات والفجر ۸ با عبور از رودخانه وحشی و احداث پل عظیم بعثت بر روی رودخانه پر فشار آب، یکی از بزرگترین عملیاتهای دوران دفاع مقدس و بی نظیرترین صحنه رزم در جنگهای دنیا بوده است. در این نوشتار شرح اقدامات احداث خاکریز های مهمی که رزمندگان مهندسی رزمی درطول عملیات والفجر هشت ، اجرا کردند ، تبیین شده است:
مهندس سید امیر هاشمی فشارکی – دکتر سید جواد هاشمی فشارکی
عملیات والفجر ۸ در نقطه زمان خاصی از دفاع مقدس شکل گرفت که یک سال قبل از آن عملیات بزرگ بدر را در غرب جزیره داشتیم ، و دو سال قبل از ان عملیات خیبر را در جنوب جزایر مجنون داشتیم که درست آنها هم درهمان مقطع زمانی (اسفند ماه )شکل گرفته بود و طی این دوسال عملیات چشم گیر دیگری نداشتیم
عملیات والفجر ۸ از بی نظیرترین و بزرگترین عملیاتهای رزمندگان اسلام بود.ساعت ۱۰ و ده دقیقه شب در تاریخ ۲۰ بهمن ۱۳۶۴ عملیات شروع شد .برای مدت کوتاهی برنامه ریزی شده بود ولی به لحاظ حساسیت منطقه در مدت ۷۵ روز به شدت درگیری بود و دشمن پاتک های زیادی را میزد تا بتواند مناطق راهبردی را پس بگیرد . ولی بحمدالله موفق نشد . تثبیت مواضع آزاد شده و نیز موفقیت در خنثی سازی پاتک های دشمن ، بخشی از آن مدیون تلاشهای شبانه روزی رزمندگان مهندسی رزمی در ایجاد خاکریز و…. بود ؛ که در این راه شهدا و مجروحینی نیز تقدیم شد. در این نوشتار شرح احداث خاکریز های مهم در طول عملیات والفجر ۸ تبیین شده است :
احداث خاکریزهای مهم
طی پنج روز اول نیروهای خودی در محور میانی جاده استراتژیک محور ام‌القصر و کارخانه نمک، بر حملات خود شدت بخشیده و توانستند نیمی از کارخانه نمک را تصرف کنند و بر روی جاده ام‌القصر نیز، خطی موازی کارخانه نمک تشکیل دهند. همچنین در محور میانی، که دشمن شدیداً نسبت به آن حساس بود، رزمندگان طی چند شب درگیری متوالی با در هم شکستن خطوط دشمن، در شب هشتم خود را به سه‌راهی کارخانه نمک رسانده و با احداث چند رده خاکریز بلند و آرایش مناسب ضد زره، در پشت آن مستقر شدند. (درودیان، ۱۳۹۱، ۲۰۶)
اینک به سخنان برادر نوری یکی از فرماندهان مهندسی‌رزمی جهاد اصفهان در تشریح خاکریزهای یادشده و مهم پرداخته شده است
:
- خاکریز اتوبان فاو- بصره
عراق پس از مایوس شدن از کارخانه نمک بیشتر فشارش را متوجه خور عبدالله کرد. البته درآنجا با بسیج همه جهادهای حاضر در منطقه، همزمان با احداث جاده، ضرورتاً خاکریزحاشیه آن‌هم احداث شد، کم کم نقطه پدافندی ایران از سوی قرارگاه مشخص شد و در نقاط مشخص شده دژهای پدافندی محکم شد. اما مشکل و فشاری که همیشه در این عملیات محور اتوبان فاو – بصره بود که آتش سنگین همیشه آنجا بود تا اینکه یک شب به ما اعلام شد که اتوبان را کاملا ببندیم و جاده را منهدم کنیم.
ما هم با یک تیم مهندسی شبانه رفتیم و قسمت زیادی از جاده را منهدم کردیم و بصورت خاکریز در آوردیم و با دادن چند شهید و مجروح کار را به پایان رساندیم ولی باز هم فشار دشمن در این جناح که برادران لشکر نجف مستقر بودند همچنان ادامه داشت تا اینکه برادران تصمیم گرفتند عملیاتی برای از بین بردن فشار دشمن انجام دهند که چند لشکر باید عمل می‌کردند و در آن عملیات جهاد اصفهان پشتیبان لشکر امام حسین (ع) شد. عملیات صورت گرفت و رزمندگان شجاع ما خود را به نقاط از پیش تعیین شده رساندند و ما هم که باید سه کیلومتر خاکریز میزدیم بلافاصله کار را از نزدیکی دشمن شروع کردیم و سه شب برادران ما کار کردند تا خاکریز دو جداره آماده شد و سنگرهای محکمی هم جهت برادران رزمنده زده شد و برادران پدافند کردند و ما در این عملیات هم چند شهید و مجروح داشتیم…
- خاکریز جاده کارخانه نمک
بعد از اینکه دشمن از ناحیه فاو – البحار و نواحی اطراف اروند ناامید شد بیشترین فشار خود را روی خودِ کارخانه نمک که جادههای باریک و خاکریزهای غیرمحکم داشت گذاشت. لذا در کنار جاده کارخانه نمک خاکریزی به جهاد اصفهان محول گردید که حدودا ۱۵ شب روی آن تلاش خستگی ناپذیری انجام گرفت، خاکریز آن منطقه با یک کارِ نو شروع شد، زیرا شرایط طوری بود که فقط با بیل مکانیکی امکان کار وجود داشت. به خاطر حساسیت محورها در این ناحیه همه جهادها دست بدست هم دادند و با تقسیم کارها، عملیات مهندسی خود را در منطقه شروع کردند، آنچه که در خاکریزها قابل ذکر است نقش رانندگان ایثارگر است که خدمات ارزنده‌ای از خود به یادگار گذاشتند. در نهایت خاکریزهای مورد نظر احداث شد و رزمندگان پدافند مطمئنی را در این ناحیه پیدا نمودند.
- خاکریز بین کارخانه نمک و جاده فاو- ام‌القصر
برادران مهندسی‌رزمی جهاد نجف‌آباد از طرف کارخانه نمک بطرف جاده ام‌القصر خاکریزی بطول ۱۵۰ متر احداث نمودند که دارای اهمیت زیادی بود چرا که نیروهای خودی در کارخانه نمک با نیروهایی که در جاده فاو- ام‌القصر مستقر بودند، ارتباط نداشتند و اگر میخواستند با هم ارتباط برقرار کنند میبایست از سه‌راه استقامت عبور می‌کردند که دشمن نیز آتش سنگین روی این جاده میریخت، لذا قرار شد مابین این دو خط، خاکریزی وصل شود که جهاد نجف‌آباد با همکاری جهاد فارس این کار را شروع نمود. به دلیل اهمیت آن جهادهای اصفهان و خراسان نیز در احداث این خاکریز همکاری کردند. احداث خاکریز در فاصله ۲۰۰ متری دشمن انجام میگرفت و دشمن در این منطقه کمین داشت و به جلو آمده بود و از طرفی سنگرسازان بی سنگر در دشت باز مشغول احداث خاکریز بودند و دشمن نیز حساسیت زیادی از خود نشان میداد ولی آنان بدون توجه و با استقامت بیش از حدی کار را انجام دادند. لازم به توضیح است که جهادگران جهاد نجف‌آباد احداث خاکریز فوق را از طرف کارخانه نمک شروع کردند و بقیه جهادها از طرف جاده ام‌القصر، که در نهایت با موفقیت دو خاکریز بهم اتصال پیدا کرد و در احداث خاکریز فوق سه تن از برادران مهندسی‌رزمی جهاد نجف‌آباد زخمی‌شدند و به دو دستگاه بلدوزر نیز آسیب وارد شد.
- خاکریز دو جداره از حد فاصل خط لشکر ۲۵ کربلاتا عقبه
با توجه به اینکه جاده فاو- بصره جاده تختی بود هیچ ترددی در آن صورت نمیگرفت دشمن نیز با تیر مستقیم می‌توانست رزمندگان را مورد هدف قرار دهد، در روز نیز تردد از آن امکان پذیر نبود و فقط در شب به علت وجود جاده توحید این جاده قابل عبور و مرور بود، لذا برادران مهندسی جهاد نجف‌آباد خاکریز دو جداره‌ای بطول ۶ کیلومتر از حدفاصل خط مرتضی قربانی (فرمانده لشکر ۲۵ کربلای سپاه) یعنی از نزدیکیهای کارخانه نمک تا خط عقبه نیروی خودی کشیدند که در تردد نیروها اهمیت فراوانی داشت. به دلیل باتلاق بودن یک طرف جاده ابتدا برادران سنگرساز بی سنگر، سمت راست جاده فوق را خاکریز زده و سپس طرف دیگر آن را شروع کردند. دشمن به قدری آتش روی جاده آسفالت فاو- بصره میریخت که ترکشهای روی جاده کمپرسی‌هایی را که در شب از آن عبور می‌کردند پنچر می‌کرد. جهاد نجف‌آباد با تشکیل گروهی بنام (گروه فرشته نجات) ترکش‌ها را از روی جاده جمع آوری مینمودند تا شب کمپرسی‌ها به راحتی بتوانند تردد کنند. آن گروه علاوه بر این، شب تا صبح بدنبال کمپرسی‌ها بودند و کارشان تعویض تایرهایی بود که بر اثر ترکش‌ها پنچر میشد.
- خاکریز پیشانی عملیات
مهندسی‌رزمی جهاد خراسان در حین عملیات پیروزمندانه والفجر ۸ با هماهنگی‌هایی که از قبل با فرماندهان نظامی‌کرده بود میبایست پس از شکستن خطوط دشمن خاکریزی را در منطقه البحار احداث می‌کرد که از اهمیت زیادی برخوردار بود، چرا که پیشانی و جلوی عملیات محسوب میگردید. در این راستا برادران مهندسی جهاد خراسان با توجه به اینکه از قبل تمرین‌های زیادی انجام داده بودند اقدام به عبور دستگاه‌های لودر و بلدوزر بوسیله یدک کش از اروندرود به سوی فاو کردند. در واقع اولین کفشک‌های زنجیر بلدوزر که با خاک آزاد شده‌ی فاو تماس پیدا کرد، بلدوزر تیم مهندسی جهاد خراسان بود. عبور دادن تجهیزات و ماشین‌آلات مهندسی کار دشواری بود و دشمن با نورافکنهای خود فضا را روشن کرده و با شلیک تیرهای مستقیم سعی در جلوگیری از عبور دستگاه‌ها داشت که با امدادهای غیبی دستگاه‌ها سالم وارد خاک دشمن شدند. پس از عبور دادن دستگاه‌ها برادران مهندسی جهاد خراسان از نهر عوج وارد عمل شدند و خاکریزی به طول ۹ کیلومتر احداث کردند که جاده البحار را قطع و به سمت اروند منتهی میگشت.
در آن شب، لابه لای نخلستانهای یک لودر در همان ساعات اولیه کار هدف تیر مستقیم تانک قرار گرفت و منهدم شد و فقط یک بلدوزر دی ۶ باقی ماند که تا نزدیکیهای صبح بی وقفه در برابر آرایش ۳۶ تانک دشمن و در برابر آتش مستقیم ۸۰۰ متر خاکریز را به تنهایی بالا آورد، به طوریکه خاکریز فوق الذکر جلوی نفوذ دشمن را سد کرد در اهمیت خاکریز فوق همین بس که شورای عالی دفاع از آن یاد کرده و از این عزیزان تشکر کرد.
با احداث این خاکریز و روشن شدن هوا دشمن بعثی اقدام به پاتک سنگین نمود که رزمندگان اسلام با استقرار در پشت آن پاسخ دندان شکنی به آنها دادند و در حقیقت اگر این خاکریز احداث نمیشد، دشمن براحتی می‌توانست نیروهای خودی را دور زده و آنها را به محاصره درآورد که با ایثار و فداکاری جهادگران این خاکریز بصورت دژی در مقابل دشمن قرار گرفت.
- خاکریز دوجداره کناره‌های اروند
این خاکریز دو جداره بطول ۷ کیلومتر و در ناحیه کناره‌های اروند در محل اتصال جاده البحار-فاو قرار دارد که توسط مهندسی‌رزمی جهاد خوزستان احداث شد. این خاکریز جهت تامین جان نیروهای رزمنده و نیز جلوگیری از انهدام ادوات زرهی بر اثر اصابت ترکشهای توپ و خمپاره‌ی دشمن از اهمیت شایانی برخوردار بود. این خاکریز در شرایط و وضعیت بسیار سختی احداث گردید چرا که از یک سو منطقه باتلاقی بود و تردد دستگاه‌های لودر و بلدوزر و کمپرسی در شبِ تاریک به سختی انجام میگرفت و از سوی دیگر آتش دشمن سنگر سازان بی سنگر را تهدید می‌نمود. آنان بدون توجه به آتش دشمن و با قلبی سرشار از اطمینان و یقین به راه و هدفشان، همچنان به کارشان ادامه میدادند.
- خاکریز بین جاده فاو – البحار و فاو – بصره
مهندسی‌رزمی جهاد خوزستان در عملیات والفجر ۸ در منطقه فاو موفق به احداث خاکریزی به طول یک کیلومتر شد که نقش بسزایی در پشت خطوط پدافندی رزمندگان اسلام داشت. چرا که قبل از احداث این خاکریز نیروهای رزمنده خودی دید کافی از جابجایی و حرکت دشمن بعثی نداشتند و دشمن نیز با استفاده از همین نقطه ضعف از خطوط مجاور جاده فاو-البحار و نیز جاده فاو- بصره اقدام به پاتکهای سنگین می‌کرد و قصد به محاصره درآوردن رزمندگان را داشت، لذا برادران مهندسی جهاد خوزستان با مشاهده چنین وضعیتی، پیشنهاد احداث خاکریز مذکور را به فرماندهان نظامی دادند که پس از موافقت آنان با بسیج تیم مهندسی اقدام به احداث این خاکریز کردند. در اهمیت و نقش این خاکریز، فرماندهان نظامی سپاه مکرراً اذعان میداشتند که با احداث این خاکریز کلیه خطوط پدافندی ما و کل منطقه‌ی تسخیر شده، تثبیت گردید و جهاد دِین خود را نسبت به این عملیات ادا کرد…
- خاکریز دو جداره جاده ام‌القصر – فاو
جهت پشتیبانی و ایجاد جان پناه برای رزمندگان اسلام که زیر آتش دشمن قرار داشتند خاکریزی در منطقه عملیاتی فاو- ام‌القصر توسط مهندسی‌رزمی جهاد مازندران با همکاری مهندسی جهاد گیلان احداث گردید که از اهمیت فراوانی برخوردار بود. احداث خاکریز فوق هنگامی انجام شد که سنگرسازان بی سنگر در زیر آتش دشمن قرار داشتند و با رشادت و از خودگذشتگی توصیف ناپذیر به پایان رسید.
- خاکریز محور سه راه فاو – البحار – ام‌القصر تا ایستگاه پمپاژ
این خاکریز در محور سه راه فاو-البحار به طرف محور ام‌القصر تا پمپاژ آب در سمت چپ جاده به طول ۲ کیلومتر و توسط برادران مهندسی جهاد مازندران احداث شد. به دلیل آتش سنگین و بمباران هواپیماهای دشمن بعثی در این محور که منجر به شهادت و مجروح شدن نیروهای رزمنده گشت احداث خاکریز فوق از اهمیت شایانی برخوردار بود. با وجود اینکه از طرف فرماندهان مهندسی دستور توقف کار صادر شده بود معذلک ایثارگران با روحیه سرشار از ایمان و عشق به رزمندگان همچنان مشغول احداث خاکریز مذکور بودند. این خاکریز که بدلیل باتلاقی بودن منطقه با استفاده از ماشین‌های کمپرسی احداث شد در ظرف دو روز به پایان رسید و در کاهش تلفات نیروی خودی و همچنین ادوات نظامی تاثیر داشت.
- سخن پایانی
- بخش مهندسی رزمی دفاع مقدس ، با توجه به اهمیتش ، طی قریب چهاردهه پس از جنگ تحمیلی از سوی یگانهای مهندسی ، از ارتقای خوبی برخوردار شده است ولی دروزارتخانه ها و شهرداریها مورد توجه کافی قرارنگرفته است ؛ تا در صورت پیش امد حوادث مشابه ؛ از امادگی لازم در برابر تهدیدات احتمالی اتی برخوردار بوده و بتوانند ثمر بخش باشند.
- ضرورت دارد تحقیق ومستندی جامع و همه‌جانبه از تاریخ شفاهی مهندسی رزمی صورت گرفته وجهت انتقال تجارب برای نسل حاضر و اینده منتشرشود.
- همانطور که رزمندگان برای حفظ خاکریز بین خود و دشمن تاکید داشته وایحاد و حانانه از آن دفاع کردند ، لازم است در مرزهای سیاسی و فرهنگی و….. مرزهای بیت دشمن وخودی مشخص وبدفاع از مرزهای خودی برخواست .
- منابع و مآخذ
- کتب
- احمدی، اسدالله (۱۳۸۶)، عملیات والفجر ۸ (تلاش برای تثبیت)، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، ویرایش دوم
- بدیعی، ربیع (۱۳۶۷)، جغرافیای مفصل ایران، انتشارات اقبال، تهران، جلد نخست، چاپ دوم
- جباری، مجتبی (۱۳۹۱)، اطلس نبردهای ماندگار: شرح عملیات نیروهای زمینی در ۸ سال دفاع مقدس، شهریور ماه ۱۳۵۹ – مردادماه ۱۳۶۷، موسسه سوره سبز
- درودیان، محمد (۱۳۷۸)، فاو تا شلمچه، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
- درودیان، محمد (۱۳۸۹)، فاو تا شلمچه، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، تهران، چاپ هفتم
- درودیان، محمد (۱۳۹۱)، خرمشهر تا فاو (بررسی نظامی – سیاسی جنگ بعد از آزادی خرمشهر تا فتح فاو و آزادسازی مهران؛ تیر ۱۳۶۱ تا مرداد ۱۳۶۵)، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، تهران، چاپ یازدهم
- دری، حسن (۱۳۸۸)، عملیات والفجر ۸ (مجموعه مقالات)، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، تهران، چاپ نخست
- زنگنه، محمد ناصر (۱۳۷۳) ، طرح های پدافندی فاو ۲- کانالهای انتقال آب شهید پوست فروش و شهید وظیفه دوست، مرکز حفظ و نشر آثار دفاع مقدس وزارت جهاد سازندگی
- سرداری کرمانی، جمشید (۱۳۸۸)، تدوین تجارب مهندسی جنگ، کارفرما: معاونت دانش و پژوهش سپاه، مجری: دانشگاه امام حسین (ع)، مرکز مطالعات و پژوهش های مهندسی
- سلمانی لطف آبادی، عیسی، سعید زرینی و محمد جلالی شم آبادی (۱۳۸۵)، جهاد سازندگی خراسان در دفاع مقدس، انتشارات سلمان، جلد ششم، چاپ نخست
- مختاری، مجید (۱۳۸۶)، گزارش عملیات قرارگاه کربلا در عملیات والفجر ۸ ،ج۱زمینهسازی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ (۱۳۹۰)، نبرد فاو، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
- مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ (۱۳۹۱)، عملیات والفجر ۸ فتح فاو(طراحی، اجرا، نتایج، بازتابها)، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تهران، چاپ سوم
- نداف، مجید (۱۳۸۷)، نبرد فاو (گزارشی از عملیات والفجر ۸)، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تهران، چاپ ششم
- مقالات
- مقاله شماره ۱، مجموعه مقالات ارائه شده در اولین همایش مهندسی‌رزمی، ۱۳۷۶
- مقاله شماره ۲۳، لشکر ۸ نجف در عملیات والفجر۸- پیشروی در عمق، گروه پژوهش فصلنامه، نشریه نگین، شماره ۱۶، سال پنجم، بهار ۱۳۸۵
- مقاله شماره ۲۴، تصرف شهر فاو، داوود رنجبر ، نشریه نگین، شماره ۱۵، سال چهارم، زمستان ۱۳۸۴
- هاشمی فشارکی ؛ سیدجواد، تحول در مهندسی قرن ، مجله پرسمان اسفند و فروردین ۱۳۹۲ شماره ۱۳۵
- هاشمی فشارکی ؛ سیدجواد ، نقش مهندسی در دفاع مقدس ، مقاله ، ایثار پرس ، ۱۳۹۹
- نشریات
- نشریه شماره۲۱، نشریه جهاد شماره ۸۵
- نشریه شماره ۴۸، نشریه نگین، شماره ۴۸، دوره ۱۲، بهار ۱۳۹۳
