آنچه را که در آیات و روایات در مورد بنا و معماری ساختمان آمده است به یک معنا بر دو دسته کلی می توان تقسیم کرد: پاره ای از آن ها به مفاهیم و اصول کلی بنا مربوط است و پاره دیگر به اجزا یا خصوصیت خاصی از ساختمان باز می گردد. در این نوشتار به برخی از روایات اسلامی درخصوص ارتفاع سقف منزل پرداخته شده است .

در روایات فراوانی به ارتفاع سقف منزل اشاره شده است و برای سقف خانه حد معینی را مقرر فرموده اند. بنابراین احادیث، حداکثر ارتفاع برای سقف هفت ذراع است.

حداکثر ارتفاع خانه ات را هفت ذراع قرار ده که بیش از آن،مسکن شیطان است، زیرا آن ها نه در آسمان و زمین، بلکه در هوا سکونت دارند. قال ابو عبدالله(ع): ابن بیتک سبعه اذرع فما کان بعد ذلک سکنته الشیاطین ان الشیاطین لیست فی السماء و لا فی الارض و انما تسکن الهواء([۱])

امام باقر علیه السلام به محمد بن مسلم فرمودند: محمد! خانه ات را حداکثر به ارتفاع هفت ذراع بساز که در مقدار زیاد آن، شیاطین سکونت می کنند، زیرا شیاطین نه در آسمان هستند و نه در زمین، بلکه آنان در هوا مسکن می گزینند. عن ابی جعفر(ع) قال: یا محمد ابن بیتک سبعه اذرع  فما کان فوق ذلک سکنته الشیاطین، ان الشیطان لیس فی السماء و لا فی الارض انما یسکنون الهواء([۲])

مردی به امام باقر(ع) شکایت کرد و عرض کرد: پریان ما را از بنای خانه بیرون کرده اند. آن حضرت فرمود: سقف های منازلتان را هفت ذراع قرار دهید و در درون خانه کبوتر گذارید. مرد گفت: این چنین کردیم و از آن پس هیچ چیز ناگواری ندیدیم. عن محمد بن علی عن ابن سنان عن حمزه بن حمران عن رجل قال: شک رجل الی ابی جعفر(ع) فقال: اخرجنا الجن یعنی عمار منازلهم. قال : اجعلوا سقوف بیوتکم سبعه اذرع و اجعلوا الحمام فی اکناف الدار. فقال الرجل: ففعانا ذلک فما راینا شیئاً نکره بعد ذلک.([۳])

مردی شکایت پیش امام باقر(ع) برد و گفت: اجنه ما را از خانه هایمان بیرون کرده اند. حضرت(ع) فرمود: بلندی خانه هاتان را تا هفت ذراع قرار دهید و در جوف خانه کبوتر نگاه دارید. شکی رجل الی ابی جعفر (ع) و قال: اخرجتنا الجن عن منازلنا فقال: راجعلوا بیوتکم سبعه اذرع و اجعلوا الحمام فی اکناف الدار([۴])

در برخی روایات، ائمه معصومین حداکثر ارتفاع را تا هشت ذراع تعیین کرده اند:

امام باقر یا امام صادق(ع) فرمود: سقفی که ارتفاع آن از هشت ذراع بیشتر باشد محل سکونت پریان است. و عن النوفلی عن ابیه عن بعض الصادقین قال ما رفع من السقف فوق ثمانیه اذرع فهو مسکون([۵])

از این رو تصریح شده است که اگر ارتفاع خانه بیش از هشت ذراع باشد، باید بر مقدار زاید، آیه الکرسی نوشت.

امام صادق(ع) فرمود: ارتفاع خانه اگر بیش از هشت ذراع باشد محل سکونت پریان شود( برای مقابله با این امر) بر سر هشتمین ذراع آیه الکرسی نوشته شود. عن ابی عبدالله(قال): فی سمک البیت اذا رفع فوق ثمانی ذراع صار مسکوناً فاذا زاد علی ثمانی اذرع فیکتب علی راس الثمان آیه الکرسی([۶])

امام صادق (ع) فرمود: اگر ارتفاع خانه بیش از هشت ذراع است در بالای آن آیه “آیه الکرسی” را بنویس. عن ابی عبدالله(ع) قال: اذا کان البیت فوق ثمانیه اذرع فاکتب فی اعلاء آیه الکرسی…([۷])

راوی گوید: دیدم دور تا دور اتاق امام صادق(ع) و همچنین در محراب مصلایش آیه الکرسی نوشته شده است. عن ابی خدیجه قال: رایت مکتوباً فی بیت ابی عبدالله(ع) آیه الکرسی قد ادیرت بالبیت و رایت فی قبله مسجده مکتوباً آیه الکرسی([۸])

راوی گوید مردی نزد امام صادق(ع) از این که جنیان مزاحم زن و فرزندش می شود شکایت کرد. حضرت پرسید ارتفاع خانه ات چقدر است؟ گفت: ده ذراع حضرت فرمود: تا هشت ذراع اندازه کن آنگاه در حد فاصل هشت ذراع تا ده ذراع، دور تا دور آیه الکرسی را بنویس، همانا هر خانه ای که ارتفاع آن از هشت ذراع افزون باشد آن زیاده، جای پریان گردد که در آن سکنی گزینند. عن ابی عبدالله(ع) قال: شکی الیه رجل عبث اهل الارض باهل بیته و بعیاله فقال: کم سقف بیتک فقال: عشره ذرع فقال اذرع ثمانیه اذرع ثم اکتب آیه الکرسی فیما بین الثمانیه الی العشره کما تدور فان کل بیت سمکه اکثر ما ثمانیه اذرع فهو محتضر تحضره الجن تکون فیه مسکنه([۹])

در یک روایت اندازه ارتفاع را مردد بین هفت یا هشت ذراع قرار داده است، البته تردید از جانب راوی است.

امام صادق (ع) فرمود: هرگاه ارتفاع خانه از هفت ذراع – یا فرمود هشت ذراع – بیشتر باشد افزون بر آن، محل سکونت پریان گردد. عن ابی عبدالله(ع) قال: اذا کان سک البیت فوق سبعه اذرع او قال ثمانیه اذرع کان ما فوق السبع او الثمان محتضراً([۱۰])

به هر حال از رو.ایت گذشته و آینده روشن می شود که بالاترین حد مجاز سقف، هفت ذراع است، هرچند با توجه به روایات اولیه احتیاط آن است که بیش از هشت ذراع نباشد، چنانکه مشاهده می شود علت این حکم را حضور شیاطین یا پریان در ارتفاع بیشتر ذکر کرده اند. این مطلب از آن جا که به امور غیبی و پنهان عالم مربوط است شاید برای ما چندان قابل فهم نباشد ولی نباید آن را انکار کرد.

اما برخی از روایات دیگر بدست می آید که سبب این ممنوعیت جلوگیری از تفاخر و مباهات به دیگران است.

امام صادق فرمود: خداوند را فرشته ای است مامور ساختمان که به هر کس بلندی خانه اش را بیش از هشت ذراع قرار می دهد می گوید: چه در سر داری ای فاسق! عن ابی عبدالله(ع) قال: ان الله عزوجل و کل ملکاً بالبناء یقول لمن رفع سقفاً فوق ثمانیه اذرع: این ترید یا فاسق([۱۱])

امام صادق(ع) فرمود: زمانی که کسی ارتفاع خانه اش را بیش از هشت ذراع قرار دهد، ندا داده شود:”: ای سیه روترین گناهکاران، چه می خواهی؟!” عن ابی عبدالله(ع) قال اذا بنی لالرجل فوق ثمانیه اذرع نودی یا افسق الفاسقین این ترید؟([۱۲])

• سخن پایانی
  • حداکثر ارتفاع سقف منزل براساس روایات منقول ازائمه معصومین تا هشت ذراع تعیین کرده ومجاز شمرده شده است .
  • چنانچه ارتفاع موجود منزل از حد مجاز بیشتر باشد باید آیه الکرسی را بر آن نوشت شاید این کار نیز برای جلوگیری از روحیه استکباری و خود محوری باشد، چرا که آیات یاد شده انسان را پیوسته به قدرت و نعمت الهی گوشزد می کند و هرگاه انسان دیده به ساختمان می دوزد، بیش از شکوه بنا بایستی یادآور عظمت الهی گردید.
  • معمولاً رسم براین بوده است که ساختمان قصرهای شاهان و امیران را بلند و باشکوه می ساخته اند، انسان با حضور در چنین بنایی خود را حقیر و پست می انگارد و در برابر عظمت ساختمان فروتنانه همه هویت خویش را می بازد. اساساً از نظر اسلام، هر نوع معماری که برای نشان دادن عظمت و شکوه بنا ساخته شود مذموم و مردود است. از نظر ادیان الهی، هیچ چیزی جز خداوند متعال قابل ستایش نیست و تعظیم و بندگی در برابر غیرپروردگار شایسته نمی باشد.
  • ازآنجا که مسایل بخش های یک واحد ساختمانی یکی از موضوعات مهم و تاثیر گذار در سبک زندگی اسلامی بوده و با توجه به اینکه زمان زیادی از عمر انسان در واحدهای مسکونی واداری سپری میشود ، لذا لازم است ، موضوع مطالعات واحدهای مسکونی واداری وخدماتی با جمیع ملاحظات اسلامی ،فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی مورد مطالعه قرار گرفته و مبنای برنامه ریزی های کلان مسکن و شهرسازی واقع گردد .
• مسئولان شهرسازی ، برنامه ریزان ، طراحان شهری و شرکتهای مشاور وطراح مجتمع های مسکونی واپارتمانی بایستی ملاحظات هویت اسلامی را در طراحی بناهای مختلف رعایت نموده ، تا پیامدهای منفی آن کاهش یافته و سبب ارتقای کیفیت زندگی براساس سبک زندگی اسلامی ایرانی گردد.

[۱] وسایل الشیعه، ج۳ باب۵ ، ص ۵۶۶

[۲] بحار الانوار، ج۷۳ ، ص۱۵۴ به نقل از مکارم الاخلاق، ص ۱۴۳ به بعد

[۳] بحارالانوار، ج۷۳ ، ص۱۵۱ به نقل ازمحاسن، ص ۶۰۹

[۴] وسایل الشیعه، ج۳، کتاب الصلاه، باب المساکن، ح۳، باب ۵

[۵] وسایل الشیعه، ج۳ ، کتاب الصلاه، باب المساکن، ح۳ ، باب۵

[۶] بحارالانوار، ج۳ ، ص۱۵۱ به نقل از محاسن ، ص۶۰۹

[۷] وسایل الشیعه ، ج۳ ، باب ۶، ح۲ (ابواب احکام المساکن)

[۸] وسایل الشیعه، ج۳ ، باب ۶ ، ح۴( ابواب احکام المساکن)

[۹] وسایل الشیعه، ج۳ ، ص ۵۶۶

[۱۰] وسایل الشیعه ، ج۳ ، ص۵۶۵

[۱۱] وسایل الشیعه، ج۳ ، باب ۵ ، ح۲(ابواب احکام المساکن)/ بحارالانوار، ج۷۳ ، ص۱۵۰ ، به نقل از محاسن، ص۶۰۸

[۱۲] وسایل الشیعه، ج۳ ، باب۵ ، ح ۷(ابواب احکام المساکن)

توضیح پیوست مقدار ذراع: هر ذراع حدود ۵۰ سانتی متر است .

البته گاه به اشتباه ذرع و ذراع یکی گرفته می شود؛

(ولی ذرع حدود ۱۰۴ سانتی متر است)

منبع : موسسه ذکر ـ قم. باستانی. در پایگاه  تبیان به نشانی :  https://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=78685&consultationid=603346