قرآن به صراحت یا به کنایه، از دوازده زن پاک‌ نام می‌برد: حوا همسر آدم، آسیه همسر فرعون، سارا همسر ابراهیم(ع)، هاجر همسر ابراهیم، یوکابد مادر موسی، صفورا همسر موسی و دختر شعیب، اشیاع همسر زکریا، حنه همسر عمران(ع)، «رحمه» یا «لیا» همسر ایوب(ع)، بلقیس همسر سلیمان، مریم همسر یوسف نجار، خدیجه همسر پیامبر(ص)، فاطمه طاهره(س) همسر علی(ع). قرآن برای هر یک از این زنان صفت یا صفات بارزی را به عنوان شاخصه ذکر می‌کند که به ترتیب یاد شده به آن صفات اشاره می‌شود. نوشتار حاضر برگرفته از نشریه دنیای زنان شماره ۷۰ می‌باشد.
* * *
۱- حوا همسر آدم(ع) از تائبات بود.
قال ربنا ظلمنا انفسنا و ان لم تغفرلنا و ترحمنا لنکونن من الخاسرین» پروردگارا! ما به خود ستم کردیم و اگر تو ما را نبخشایی و بر ما ترحم ننمایی هر آینه از زیانکاران خواهیم بود. (اعراف-۲۳)
۲- آسیه همسر فرعون از مومنات و مشتاقان خدا بود.
«و ضرب‌الله مثلا للذین امنواامرات فرعون اذ قالت رب ابن لی عندک بیتا…» خداوند برای کسانی که ایمان آورده‌اند(آسیه) زن فرعون را مثال می‌زند… آن‌گاه که [در مقابل تهدیدات فرعون] گفت: پروردگارا خانه‌ای در نزد خودت (بهشت) برای من بنا نما. (تحریم-۱۱)
۳- سارا همسر ابراهیم از قائمات و خدمتگزاران  پیامبر بود.
«و امراته قائمه…؛ و همسر او به خدمتگزاری به پا بود…» (هود-۷۱)
۴- هاجر همسر ابراهیم از سائحات بود.
سائحات که در قرآن به عنوان یکی از صفات کمالی برای زنان ذکر شده به معنای زنان مهاجر است.
علامه طباطبایی(ره) می‌گوید: سائحات کسانی هستند که با گام‌های خود از مسجدی به مسجد دیگر و از معبدی به معبد دیگر هجرت نموده، با بدن‌های خود در پی اطاعت و انجام دستورات پروردگار می‌روند. هاجر نمونه سائحات بود؛ زیرا به امر خداوند ابراهیم از اورشلیم به مکه هجرت کرد. رنج دوری از وطن، خانه و شوهر خود را تحمل نمود و در جست‌وجوی آب بارها میان دو کوه صفا و مروه را پیمود.
۵- یوکابد مادر موسی(ع) از مسلمات و توکل‌کنندگان بر خدا بود.
«اذ اوحینا الی امک ما یوحی* ان اقذفیه فی‌ التابوت فاقذفیه فی‌الیم فلیلقه الیم…؛ مادر حضرت امام موسی نمونه زنان مسلمان بود. او به امر پروردگار، فرزندش را به دریا انداخت.» (طه- ۳۸)
۶- صفورا دختر شعیب، همسر موسی نمونه حیا و حسن انتخاب بود.
«فجاء ته احدیهما تمشی علی استحیاء… یا ابت استأجره ان خیر من استاجرت القری الامین؛
دختر شعیب در هنگام دعوت از موسی به سوی پدرش نهایت حیا و آزرم را رعایت نمود به رغم تهیدستی موسی ملاک گزینش را امین و توانا بودن می‌داند(قصص- ۲۵)
۷- اشیاع همسر زکریا از صالحات و خاشعات بود.
«فاستجبنا له و وهبنا له یحیی و اصلحنا له زوجه انهم کانو یسارعون فی‌الخیرات و یدعوننا رغبا و رهبا و کانوا لنا خاشعین؛ ما همسر زکریا را برایش صالح گردانیدیم، آنها در کارهای خیر سبقت می‌گرفتند و ما را با حالت بیم و امید دعا می‌کردند همواره در برابر ما خاضع و خاشع بودند.» (انبیاء- ۹۰)
۸- حنه همسر عمران از متصدقات و صادقات و مخلصات بود.
«قالت امرات عمران رب انی نذرت لک ما فی بطنی محررا فتقبل منی…»
حنه همسر عمران، مادر مریم(س) با اخلاص نذر نمود فرزندی را که در شکم دارد خدمتگزار بیت‌المقدس قرار دهد و به آنجا هدیه کند؛ پس چون فرزندش متولد شد صدق خود را وفای به نذرش به اوج رساند.
۹- همسر ایوب نمونه صبر و ایثارگری و خدمتگزاری پیامبر بود.
«و آتینا اهله…» «… و وهبنا اهله…» همسر ایوب نمونه بزرگی از ایثار و فداکاری بود، از همین رو لیاقت یافت که خداوند در قرآن از او به کنایه به نیکی یاد کند؛ زیرا در هنگام گرفتاری حضرت ایوب و بیماری و تعفن بدن او همه حتی فرزندان از او دوری گزیدند و ترکش کردند و در حالی که ایوب به فقر و فاقه دچار بود و به دلیل بیماری جسمانی حتی کسی برای صدقه دادن نزد او نمی‌آمد، فقط همسرش ایثار نموده، در کنار او ماند حتی با گدایی برای حضرت ایوب به مدت طولانی نان و غذا تهیه می‌نمود و دست از آن حضرت برنمی‌داشت. افزون بر اینها حاضر شد برای نشکستن سوگند حضرت ایوب بعد از بهبود و تمکن او، ضربه ضغث را تحمل کند: «و خذ بیدک ضغثا فاضرب به و لاتحنث انا وجدناه صابرا» و هرگز زبان به اعتراض نگشود که ای ایوب! بعد از آن همه صبری و خدمتی که به پای تو ریختم آیا باید نسبت به من گمان بد ببری و عجولانه سوگند یاد کنی و هم‌اکنون نیز برای شکستن قسم تو، من باید ضغث (گیاه خشک و تر بهم آمیخته) را تحمل کنم؟!
۱۰- بلقیس نمونه عقل، درایت و آینده‌نگری و حق‌گرایی بود.
«انی وجدت امراهًْ تملکهم و اوتیت من کل شیء… قالت رب انی ظلمت نفسی و اسلمت مع سلیمان‌الله رب‌العالمین» (نمل- ۴۴)
افزون بر این، علامه طباطبایی معتقد است عبارت «اوتیت من کل شیء» بر اساس قرائن در آیه شریفه بیان می‌دارد که از جمله چیزهایی که به بلقیس داده شده بود دوراندیشی، عقل، درایت، جزم وعزم نیز بود. سیاق و دلالت این آیات به طور ضمنی روشن می‌کند که بلقیس زنی هوشمند، با درایت، عاقبت‌اندیش، اهل مشورت و دارای روح حق‌گرایی بوده است؛ زیرا پس از مشاهده دلایل درستی نبوت حضرت سلیمان بلافاصله به خداوند ایمان آورده، مسلمان می‌شود و از کفر خود نادم شده، آن را ظلم به خویش (ظلمت نفسی) معرفی می‌کند. هوش و درایت او از آنجا آشکار می‌شود که وقتی نامه سلیمان به دستش می‌رسد با تعمق در آن، از نامه به وصف کریم یاد کرده، بلافاصله اظهارنظر نمی‌کند، بلکه نخبگان کشوری و لشکری را گرد آورده، با آنان به مشورت می‌نشیند. نخبگان لشکری راه مقابله با قدرت را پیشنهاد می‌کنند، اما با این حال تصمیم‌گیری نهایی را بر عهده خود بلقیس می‌گذارند که خود نشان از مقبولیت حزم و عقل او در میان نخبگان دارد. بلقیس براساس شناخت و درایت خود تصمیم به تحقیق، تأمل و مذاکره تسلیم حق می‌شود. افزون بر این، علامه طباطبایی(ره) معتقد است عبارت «اوتیت من کل شیء» براساس قرائن در آیه شریفه بیان می‌د‌ارد که از جمله چیزهایی که به بلقیس داده شده بود دوراندیشی، عقل، درایت، حزم و عزم نیز بود.
۱۱- خدیجه نمونه ایثار و احسان بود
«و وجدک عائلا فاغنی…» مفسران آیه را اشاره به حضرت خدیجه(س) دانسته‌اند (الضحی- ۶)؛ زیرا کلمه عائل را به معنای فقیر گرفته و گفته‌اند پیامبر اکرم(ص) بعد ازآنکه مالی نداشت خداوند او را به وسیله خدیجه(س) که اموالش را پس از ازدواج به پیامبر بخشید، ثروتمند نمود. افزون بر این، روایاتی نقل شده که این نظر را تایید می‌کند.
۱۲- تجلی کمال یازده زن الهی قرآنی در فاطمه(س)
قرآن از فاطمه‌زهرا(س) نیز در موارد متعددی به کنایه یاد کرده، و وی را نمونه وفاکنندگان به عهد، صائمات، متصدقات، صابرات و ذاکرات معرفی می‌کند.
بنابراین می‌توان برای صدیقه کبری(س) این مشخصات را نیز برشمرد: ۱- فاطمه(س)، نمونه کامل صائمات و صادقات، «…یوفون بالنذر و یخافون یوما کان شره مستطیرا» ائمه‌ اطهار(ع) و تمام مفسران شیعه و بیشتر مفسران اهل سنت این آیات سوره دهر را در مورد نذری می‌دانند که علی(ع) و فاطمه(س) برای شفای حسن و حسین علیهما‌السلام کردند و پس از بهبود آنان به نذر خود وفا کرده، سه روز را روزه گرفتند و افطاری خود را به مسکین، یتیم و اسیر دادند و خود با آب افطار کردند. ۲- فاطمه: نمونه کامل متصدقات، مخلصات و مشتاقان به خدا. «و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا* انما نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزاء لا شکورا» ۳- فاطمه؛ نمونه کامل صابرات «و جزاهم بما صبروا جنهًْ و حریرا» ۴- فاطمه، نمونه کامل ذاکرات، قانتات و خاشعات. «انا نخاف من ربنا یوما عبوسا قمطریرا»
تجلی کامل‌تر تقدیس مریم(ع)
مریم، مادر حضرت عیسی زن پاکی است که قرآن بیشتر از سایر زنان به نیکی از او یاد نموده است. خداوند ۳۴ بار به صراحت نام وی را در قرآن آورده و ویژگی‌های متعالی آن بانو را مستقیم یا غیرمستقیم یادآور شده است؛ مانند، رویش نیکو (و انبتها نباتا حسنا)؛ صاحب محراب، (کما دخل علیها الزکریا المحراب)، قلب پر از ایمان و دارای کمال علم (صدقت بکلمات ربها و کتبه)، عصمت، تطهیر و برگزیده خدا (و اذ قالت الملائکه یا مریم ان‌الله اصطفاک و طهرک)، پاکدامنی و عفت، مادر فرزندی پاک، (مریم ابنه عمران التی احصنت فرجها فنفخنا فیه من روحنا)، واسطه الحاق نسل به انبیاء، برگزیدگی و برتری بر زنان (ان‌الله اصطفاک و طهرک و اصطفاک علی‌ نساء‌العالمین)، محدثه بودن و نزول ملائکه بر او (اذ قالت الملائکه یا مریم ان الله یبشرک بغلام…) و کرامت و دریافت غذای بهشتی، مشتاق بهشت و اشتیاق بهشت به او. قرآن به صراحت او را صدیقه (و امهًْ صدیقهًْ) و از قائنات معرفی می‌کند: «و صدقت بکلمات ربها و کتبه و کانت من القانتین»… و مریم کلمات پروردگار خویش و کتب آسمانی او را با کمال ایمان تصدیق کرد و او از قانتین بود. قانت از ماده قنوت به معنای مداومت بر طاعت همراه با خضوع است و از نظر مرحوم طبرسی به معنای نماز، طاعت، طول رکوع، قیام، دعا و سکوت است. مریم، مادر حضرت عیسی زن پاکی است که قرآن بیشتر از سایر زنان به نیکی از او یاد نموده است. در کلمات پیامبر(ص) و ائمه‌ اطهار(ع) نیز صفات دیگری درباره حضرت مریم ذکر شده است؛ مانند نیل به آخرین درجه کمال.

سرویس کیهان » اخبار

۱۲ بهمن ۱۳۹۸