بنام خدا

پیش گفتار مؤلفین

بر اساس تجارب حاصل از جنگ‌های گذشته و روش‌های نوین برنامه، طرح و اهداف نظامی دشمن، در کشور هدف پس از بمباران مراکز ثقل به خصوص مراکز دفاعی و نظامی، جهت درهم شکستن اراده ملی و توان سیاسی، اقتصادی و نظامی کشور مورد تهاجم، با ایجاد رعب و وحشت عمومی، توجه خود را صرف بمباران سطحی مناطق شهری می‌کنند و سپس جنگ ایذایی زمینی آغاز می‌شود و با توجه به ظهور و بروز جریان‌ها و گروهک‌های تروریستی، با ایجاد جنگ شهری، به دنبال در هم شکستن مقاومت مردمی می‌باشند.

اردوگاه‌ها و مقرهای امن نظامی از جمله مراکزی هستند که در مقابل تهدیدات نظامی، نسبت به مقر‌های متعارف از درجه حفاظت به‌مراتب بالاتري برخوردار هستند و امنیت جانی و روانی بیشتري را براي افراد و تجهیزات فراهم نمایند و در برقراری امنیت نسبی و حفاظت از جان نیروهای دفاعی، تجهیزات نظامی و مهمات و امکان پشتیبانی و امداد نیروها و سازماندهی افراد داوطلب نقش مهمی دارند و در نتیجه این مکان‌ها از اهداف مهم نیروی مهاجم محسوب می‌شوند و با توجه به مکان و تجهیزات و توانایی و شیوه کار دشمن در معرض طیفی از تهدیدات قرار می‌گیرند. تهدیدات اردوگاه‌ها و مقرهای امن نظامی شامل تهدیدات شناسایی در دو قالب هوایی و زمینی و تهدید سخت می‌باشد. تهدیدات سخت متوجه اردوگاه‌ها و مقرهای امن نظامی شامل حمله دشمن با استفاده از انواع سلاح‌های متعارف و غیرمتعارف از جمله بمباران هوایی، توپخانه‌ای و استفاده از بمب‌های شیمیایی، میکروبی، و هسته‌ای و همچنین ایجاد خرابکاری توسط عوامل نفوذی در این مکان‌ها می‌باشد. این شناخت صحيح و دقيق، باعث افزايش آگاهي نسبت به توانمندی‌های علمي و تخصصي دشمن گرديده و انطباق طراحي مهندسي در مقابل تهدیدات حاصل از این توانمندی، کاهش آسیب‌پذیری را به دنبال خواهد داشت.

اردوگاه‌ها و مقرهای امن نظامی براساس شرایط جغرافیایی در چهار منطقه: صحرایی، شهری، جنگلی و در لبه ساحل و یا ترکیبی از این‌ها ایجاد می‌شوند. مکان‌یابی اصولی و رعایت ملاحظات دفاع غیرعامل در طراحی فضاهای مربوط به اردوگاه‌ها و مقرهای امن نظامی از قبیل حصار پیرامونی، موانع، مواضع و استحکامات، ورودی و در نظر گرفتن نقاط مشرف باعث ایجاد افزايش سطح حفاظت، وضعيت دفاعي مناسب و ناکامی نیروی مهاجم و كاهش آسیب‌پذیری آن‌ها می‌شود. بنابراین هرچه اقدامات دفاع غیرعامل بیش‌تر باشد میزان حفاظت در مقابل تهدید دشمن نیز بالاتر می‌رود. حفاظت از اردوگاه‌ها و مقرهای امن نظامی توسط لایه‌های مختلف دفاعی از جمله خاک‌ریز، کانال، انواع دیوارهای موقت و دائم، ساختمان‌ها، پوشش گیاهی، آبراه به همراه عناصر نگهبانی و هشداردهنده‌ها و … انجام می‌شود. تاکنون ملاحظات دفاع غیرعامل در طراحی معماري این‌گونه مکان‌ها تا حدودی نادیده گرفته شده و لازم است به آن توجه شود. به علت نبود انسجام مدیریت علمی، در برنامه‌ریزی دفاع غیرعامل عملاً طرح‌های معماري در دفاع، ناقص به نظر می‌رسد. در طراحی دفاع غیرعامل لازم است به طرح‌های این‌چنینی توجه بیشتری شود. در غیر این صورت آثار ناقصی به وجود می‌آید که با عملی شدن تهدید نیروی مهاجم، آسیب‌پذیری بالایی خواهد داشت. يك طراح سايت می‌تواند با انتخاب مكان مناسب و جانمايي سايت، هزینه‌های مرتبط با استتار، اختفا، هزینه‌های حفاظت و نگهباني را كاهش داده و يا حذف نمايد و همچنین باعث كاهش تسليحات دفاعي، سامانه‌های مراقبتي و نيروهاي انساني جهت دفاع و حراست می‌شود. اردوگاه‌ها و مقرهای امن نظامی اغلب شباهت به شهرهای کوچک دارند و از لحاظ استقلال، از تنظیمات غیرنظامی متفاوت است. نیازها، مدیریت منابع و الزامات عملیاتی در این اردوگاه، باعث فرق اردوگاه و سایر کاربری‌ها می‌باشد. وقتی بخواهیم مسئله دفاع را در کل یک اردوگاه امن منظور کنیم باید آن را در جزئی‌ترین مباحث برنامه‌ریزی طراحی و ساخت نیز مدنظر قرار داده و باید طرح دفاعی را با دید همه جانبه و در ابعاد گوناگون پایدار کرد. طراحی اردوگاه‌ها و مقرهای امن نظامی مبتنی بر دفاع غیرعامل به‌عنوان یکی از مؤثرترین و پایدارترین روش‌های دفاع در مقابل تهدیدات آن‌ها می‌باشد. طراحی صحیح و منطقی با در نظر گرفتن ملاحظات دفاع غیرعامل، موجب تأمین امنیت و حفظ جان نیروی انسانی و تداوم فعالیت‌های ضروری مقر امن نظامی می‌شود.

براین اساس، این نوشتار با ساختار زیر ارائه شده است:

در فصل اول، مبانی طراحی اردوگاه‌ها و مقرهای امن نظامی صحرایی ارائه شده است.

در فصل دوم، مبانی طراحی اردوگاه‌ها مقرهای امن شهری تبیین گردیده است.

در فصل سوم، مبانی طراحی اردوگاه‌ها و مقرهای این نظامیدر مناطق جنگلی و مناطق ساحلی تدوین و ارائه شده است.

در فصل چهارم، به تبین تهدیدات متوجه اردوگاه‎‌ها و مقر امن نظامی پرداخته شده است.

از آن جا که موضوع طراحی اردوگاه‌ها و مقرهای امن نظامی ضعف در منابع وجود دارد؛ لذا بدیهی است که این اثر خالی از اشکال و قصور نباشد. از این بابت پوزش طلبیده و از صاحب‌نظران، استادان گرامی و دانش جویان عزیز خواهشمندیم نظرات ارزشمند خود را برای اغنای بیشتر این اثر ارائه کنند.

با احترام

زمستان ۱۳۹۷

سید جواد هاشمی فشارکی

سیدرضا احمدی

رسول دشتیار

ابوذر رحمانی قهرودی

محمد صادقی

محمدعلی قاسمی

 فصل یک:

مبانی طراحی

اردوگاه‌ها و مقرهای امن نظامی صحرایی

۱-۱ مقدمه

در تعریف مقر و کمپ صحرایی می‌توان گفت به مکانی اطلاق می‌گردد که به خاطر طراحی تخصصی و کاربري خاص در مقابل انواع تهدیدات، نسبت به کمپ‌های متعارف از درجه حفاظت به‌مراتب بالاتري برخوردار باشد و امنیت جانی و روانی بیشتري را براي افراد و تجهیزات فراهم نماید در صورت ایجاد مقر صحرایی علاوه بر آن که استفاده از این فضاها درزمان صلح براي بازدارندگی موجب به وجود آمدن حاشیه امنی براي مناطقی که در آن مستقر می‌باشد می‌گردد و ادامه فعالیت‌ها را حتی در زمان جنگ را ممکن می‌سازد.

اهمیت این مسئله زمانی آشکار می‌شود که بدین‌وسیله دشمن تهاجم و رسیدن به اهداف خود را بسیار پرهزینه و غیراقتصادی می‌یابد و این مهم‌ترین عامل بازدارنده در دشمن است، بنابراین با توجه به ضرورت حفاظت از جان شهروندان و تجهیزات و سرمایه‌های ملی و دفاع از کشور در زمان جنگ و جلوگیري از تبعات جنگ روانی، لزوم ساخت مقر صحرایی روشن می‌گردد.

هرچه اقدامات دفاع غیرعامل بیشتر باشد میزان حفاظت در مقابل تهدید دشمن نیز بالاتر می‌رود. تاکنون ملاحظات دفاع غیرعامل در طراحی معماري در نظر گرفته شود. در غیر این صورت مقرهایی به وجود می‌آید که نگهداري آن‌ها در شرایط وقوع تهدید و خسارت هزینه بسیار زیادي تحمیل خواهد کرد.

وقتی بخواهیم ملاحظات دفاعی را درکل یک مقر صحرایی منظور کنیم باید آن را در جزئی‌ترین مباحث برنامه‌ریزی طراحی و ساخت نیز مدنظر قرار داده و باید طرح دفاعی را با دید همه‌جانبه و در ابعاد گوناگون در نظر گرفت.

در این فصل، مقر، از نوع مقر صحرایی و به‌منظور دفاع غیرعامل در نظر گرفته شده است و بر اساس طبقه‌بندی درجات حفاظت مقر، در این نوشتار مقر از نوع مقاومت در برابر دید و تیر دشمن(در مقابل اثرات مختلف سلاح‌های متعارف مقاوم بوده ولی در مقابل اثرات سلاح‌های اتمی و شیمیائی مقاوم نمی‌باشند) در نظر گرفته شده و تهدید مبنا نیز بمباران هوایی مستقیم و غیرمستقیم می‌باشد.

اردوگاه‌ها غلب شباهت به شهرهای کوچک از لحاظ ساکنان و تقاضا برای منابع تامین نیازمندی‌ها می‌باشند، اما از لحاظ استقلال، از تنظیمات غیرنظامی متفاوت است. نیازها، مدیریت منابع، الزامات عملیاتی. در این نوع اردوگاه، باعث فرق اردوگاه و سایر ساختمان‌ها می‌باشد.

بخش اول: تعاریف و مفاهیم

۱-۲ مفاهیم دشت

دشت در اصطلاح جغرافیایی، زمین همواریست که دارای چین نمی‌باشد، یا زمینی که به‌وسیله مواد رسوبی رودها و سیلاب­ها به وجود آمده است. بیشترین مزین این‌گونه اراضی، سهولت اسکان و استقرر را دارد.

۱-۲-۱تعریف لغوی

در فرهنگ فارسی معین دشت یا جلگه، پهنه وسیع هموار یا تقریباً همواری از زمین است. دشت مرتفع را فلات و دشت پست اشباع شده از رطوبت را باتلاق خوانند. دشت‌ها در اقلیم­ها و ممالک مختلف به اسامی گوناگون خوانده می‌شوند مانند: توندرا، استپ، چمنستان، پامپاس، ساوانا، لانوس، دشت سیلابی رودها،دشت ساحلی، دشت کم آب و غیره. بعضی از علل تشکیل یافتن دشت­ها عبارتند از اثر فرسایشی آب، یخ‌گیری، زهکشی دریاچه­ها، نهشت رسوبات، برآمدن فلات قاره یا قسمتی از کف اقیانوس و غیره.

۱-۳ انواع دشت

۱-۳-۱ دشت ساحلی

ساحلی دشتی که در کنار ساحل دریا قرار می‌گیرد و تا نزدیک‌ترین خشکی مرتفع گسترش می‌یابد دشت ساحلی ممکن است از طریق نهشت مواد سخت به‌وسیله رودخانه‌ها از طریق برهنه سازی به‌وسیله دریا یا به‌وسیله بیرون آمدگی قسمتی از فلات قاره که ناشی از پایین رفتن نسبی سطح دریاست تشکیل شود.

۱-۳-۲ دشت آبرفتی

قطعه زميني مسطح محدود به يک رودخانه که در روي آن آبرفت ته‌نشین می‌شود که ممکن است در روي يک دشت سيلابي يا در روي يک دلتا يا در روي يک بادبزن آبرفتي واقع شود.

۱-۳-۳ دشت سیلابی

دشت سیلابی یا سیلابدشت[۱] سرزمین پست و همواری است که در کنار رودی قرار دارد و اگر رود طغیان کند، سیل آن دشت را فرامی‌گیرد و رسوبات بر جای مانده از آن تولید دشت سیلابی می‌کند.

۱-۳-۴ دشت­های بیابانی و کویری

به‌طورکلی بیابان به سرزمین خشك، کم باران و کم آب و گیاه اطلاق مي‌شود.

۱-۴ مفاهیم اردوگاه

۱-۴-۱ تعریف اردو

اردو معنی و مفهوم وسیعی دارد، در واقع محل تجمع افراد برای تمرین و تفریح است. اردوگاه به مکانی گفته می­شود که اجتماعی از افراد برای مدت محدود یا به‌طور دائم، مطابق با شرایط زمان و مکان در آن­جا به سر می­برند (حلم سرشت، پریوش. بهداشت اردوگاه­های دانش آموزی).

۱-۴-۲ تعریف اردوگـاه

لشکرگاه، خیمه‌گاه، محیط و محدوده‌ای است که برای اقـامت موقت گروهی از افراد نظامی به‌صورت دسته‌جمعی و با حداقل امكانات در نظر گرفته می‌شود. به‌عبارتی‌دیگر، یک زمین چهارمیخ مشخص که با در نظر گرفتن شرایط مهندسی، امنیتی و سیاسی و نیز سایر عوامل، برای اسکان افراد و … آماده می‌شود.

۱-۴-۳ مقر صحراییهمانطور که در تصویر بالا مشخص است، یکی دیگر از نکات امنیتی که در ساخت این مقر ها رعایت شده است، محافظت از درهای ورودی به مقر با ا ستفاده از دیوارهای مقاوم می باشد. به‌طوریکه امکان منهدم کردن درب‌های ورودی و در نتیجه نفوذ به داخل مقر توسط راکت ها و خمپاره های انفجاری وجود ندارد.

مقر در لغت به معنای [ م َ ق َرر ] (ع اِ) آرامگاه. (دهار). جای قرار و آرام. (غیاث) (آنندراج). جای آرمیدن و قرارگرفتن و آرامگاه و جای قرار و آرام و خانه و مسکن و منزل و مکان. ج، مَقارّ. موضع استقرار. ج، مقار. قرارگاه. آرامگاه. جای آرام. نشست. نشست گاه. مستقر. جایباش. جایگاه. پایگاه. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).

۱-۴-۴ انواع اردوگاه

اردوگاه به دو دسته تقسیم می­شوند:

الف- اردوگاه­های کوتاه‌مدت از قبیل اردوگاه­های پیشاهنگی، نظامی، تابستانی و اردوگاه­های اضطراری مانند اردوگاه­های بروز حوادث ناگوار نظیر جنگ، سیل زلزله و … احداث  می­گردد (حلم سرشت، پریوش. بهداشت اردوگاه­های دانش‌آموزی). این اردوگاه­ها معمولاً بر اساس شرایط موجود و مأموریت پیش‌آمده برقرار می­شوند که ممکن است از یک ماه تا چند ماه موردذ استفاده قرار گیرد.

ب- اردوگاه­های درازمدت مانند اردوگاه­های کار و سازندگی و اردوگاه­های نظامی(مرزی، منطقه­ای) برای انجام مأموریت‌های مشخص که ممکن است از چند ماه تا چند سال به طول انجامد.

۱-۴-۱-۱ اردوگاه تفریحی:

به مکان­هایی گفته می­شود که دارای یک عرصه باز و تعدادی فضاهای سرپوشیده بوده، به‌صورت دائمی و یا موقت برای استفاده تفریحی از آن دایر می‌گردد.

۱-۴-۱-۲ خدماتی:

به مکان­هایی گفته می­شود که دارای یک عرصه باز و تعدادی فضاهای سرپوشیده بوده، به صورت دائمی ویا موقت برای استفاده خدماتی از آن دایر میگردد.

۱-۴-۱-۳ کارگاهی:

به مکان­هایی گفته می­شود که دارای یک عرصه باز و تعدادی فضاهای سرپوشیده بوده، به‌صورت دائمی و یا موقت برای استفاده امور کارگاهی از آن، دایر می‌گردد.

۱-۴-۱-۴ نظامی:

به مقر­هایی گفته می­شود که دارای یک عرصه باز و تعدادی فضاهای سرپوشیده بوده، به‌صورت بلندمدت و یا موقت برای استفاده نظامی از آن دایر می‌گردد و به آن مقر نظامی نیز گفته می‌شود.

انواع اردوگاه نظامی:

اردوگاه نظامی براساس نوع ماموریت شامل موارد زیر می‌باشد:

• اردوگاه ستادی و یا فرماندهی
• اردوگاه آمادی و پشتیبانی (محل نگهداری و یا تعمیراتی و یا …)؛
• اردوگاه استقرار یک یگان عملیاتی (رزمی یا پشتیبانی رزمی)؛
• اردوگاه یک یگان احتیاط؛
• اردوگاه مهماتی(زاغه)؛
• اردوگاه مخابراتی؛
• اردوگاه درمانی؛
• و… .

منابع فصل یک

۱ – معین، محمد. فرهن فارسی. چاپ ۱۵ . جلد ۲ . تهران: انتشارات سپهر؛ ۱۳۷۹ .

۲ – زارعی، بهادر و پوراحمد، احمد. قلمرو جغرافیایی کشور و قانون اساسی ایران. پ وهشهای جغرافیایی. شماره ۶۱؛ ۱۳۸۶ . ۵۹ .

۳ – صنایعی، ابراهیم. آشنایی با مرزبانی. تهران: دانشگاه علوم انتظامی؛ ۱۳۸۴ . ۲۲ .

۴ – موسی زاده، رضا. بایسته های حقوق بین الملل عمومی. تهران: نشر دادگستر؛ ۱۳۸۱ . ۳۵ .

۵ – صنایعی، ابراهیم. اصول و م انی مرزبانی. تهران: دانشگاه علوم انتظامی؛ ۱۳۸۴ . ۲۳ .

۶ – زارعی و پوراحمد. همان. ۶۵ .

۷ – سروری، اسدالله. فرماندهی و مدیریت مرزبانی. تهران: دانشگاه علوم انتظامی؛ ۱۳۸۴ . ۴۹ .

۸ – گروه مولفان. فرماندهی در پاسگاه مرزی و ساحلی. تهران: معانت آموزش ناجا؛ ۱۳۷۶ . ۸۴ .

۹ – ر ستمی فرامرز و ا صانلو علی. روش ها و تجهیزات کنترل مرز. تهران: دان شگاه علوم انتظامی؛ ۱۳۹۱ .        ۴۸ .

۱۰ – فرماندهی در پاسگاه مرزی و ساحلی. ۱۳۷۶ . ۸۴ .

۱۱ – صنایعی ابراهیم. فرماندهی پاسگاه مرزی. تهران: معاونت آموزش ناجا؛ ۱۳۸۶ . ۵۸

۱۲- حسینی سید بهشید. معیارهای پدافند غیرعامل در طراحی معماری ساختمان های جمعی شهری، نشر عابد، ۱۳۸۹

۱۳- قاضی علی. الزامات پدافند غیرعامل در مکان‌یابی و طراحی معماری پناهگاه‌ها، فضاهای امن و جان‌پناه‌های چندمنظوره شهری، پروژه کسر از خدمت، دانشگاه جامع امام حسین (ع)، ۱۳۹۷

۱۴- نوفرستی محمدحسین. تدوین ملاحظات پدافند غیر عامل در طرح معماری صحن حضرت فاطمه زهرا(س)درشهر نجف اشرف، دانشکده و پژوهشکده پدافند غیرعامل، دانشگاه جامع امام حسین (ع)، ۱۳۹۵

منابع فصل دوم

• FEMA 430 / دسامبر ۲۰۰۷FEMA= آژانس مدیریت اضطراری فدرال
• UNIFIED FACILITIES CRITERIA (UFC) ( امکانات شاخص منحصر به فرد(UFC 4-022-02)
• بررسی پدافند غیر عامل مراکز نظامی و حساس با رویکرد معماری : علي تفنگچي :۱۳۹۳
• http://www.arkanco.com
• ( http://barghnews.com
• دفاع و امنيت شهري از منSظر پدافند غيرعامل و خلق فضاهاي دفاع پذير بر پايه شهر امن از گذشته تا به امروز) كيومرث ملكى – فرهاد برندكام)
• Force protection solutions with HESCO (راه حل های حفاظت از نیرو را با HESCO)
• ساماندهی محلات شهری بر مبنای الزامات پدافند غیرعامل: حسین حاتمی نژاد ، اشرف عظیم زاده ایرانی : ۹۴
• جايگاه پدافند غير عامل در شهرهاي ايران باستان، اهميت و ضرورت آن (دكتر سعيد ملكي – رضا احمدي)
• سیر تحول و گونه بندی باروهای شهری در ایران از دوره ماد تا عصر قاجار ( حسنا ورمقامی)
• https://www.mobilebarriers.com/security.html
• رهنمايي،محمد تقي؛ مجموعه مباحث و روشهاي شهرسازي: جغرافيا، معاونت شهرسازي و معماري ايران، وزارت مسكن و شهرسازي، چاپ چهارم،تهران،۱۳۸۷٫
• سلطان زاده،حسين؛ مقدمه اي بر تاريخ شهر و شهر نشيني در ايران،نشر آبي، چاپ اول،۱۳۶۵
• كريمان،حسين ؛ ري، در كتاب شهرهاي ايران، به كوشش محمد يوسف كياني، تهران، جهاد دانشگاهي، ۱۳۶۶
• http://www.omransoft.ir
• https://www.sazeafzar.com
  1. منابع
  2. FEMA 426
• AFTERDoDHANDBOOK: SELECTIONANDAPPLICATIONOF VEHICLEBARRIERS, MIL-HDBK-1013/14, 1999
• DOS
• WAUSAUTILE
• Topleft and right: SECUREUSA, INC. Bottom left: DELTA SCIENTIFICCORP
• SECUREUSA, INC
• RSA PROTECTIVETECHNOLOGIES
• PHOENIX POLICEDEPARTMENT, ARIZONA CENTER, ROUSEDEVELOPMENTCO
• PHOENIX, ARIZONA, POLICEDEPT., TODDWHITE
• MICHAEL VANVANDENBURGH ANDASSOCIATES
• DoDHANDBOOK: SELECTIONANDAPPLICATIONOF VEHICLEBARRIERS, MIL-HDBK-1013/14, 1999
• NCPC
• ROGERSMARVEL ARCHITECTS, LLC
• DELTA SCIENTIFICCORP.
• ROCK 12 SECURITYARCHITECTURE
• FEMA 430
• SERCH INTERNET

منابع سه و چهار

• سینی سید بهشید ” معیارهای پدافند غیر عامل در طراحی معماری ساختمانهای جمعی شهری ” سازمان پدافند غیر عامل، انتشارات طیف نگار، ۱۳۸۹
• خیر اندیش، محمد رضا و هاشمی فشارکی، سید جواد ” اصول و معیارهای مهندسی دفاع غیرعامل در تأسیسات شهری” انتشارات تایماز، چاپ اول، ۱۳۹۳
• ستاره، ع. ا “مدیریت ریسک در پدافند غیرعامل” انتشارات دانشگاه صنعتی مالک اشتر، صص ۵۴-۶۴، ۱۳۹۰
• موسوی، نادر و موسوی، شهرام و صابری مطلق، علی و ادهمی، نعمت “روشهای اجرایی پدافند غیر عامل در پستهای فرماندهی و مراکز حساس” قرارگاه پدافند هوایی شمال غرب، دانشگاه آزاد اسلامی واحد میانه هشتمین کنفرانس ملی انجمن فرماندهی و کنترل تهران، دانشگاه علوم و فنون هوايی شهید ستاری، آذرماه ۱۳۹۳، ص : ۴۳۹
• امینائی، مجید “ملاحظات پدافند غیر عامل در طراحی فضاهای سبز شهری” ناشر : قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء(ص) قرب کربلا، چاپ اول، تهران، ۱۳۹۶
• پرواس، سید رضا و همکاران ” جنگ ناهمتراز” دافوس آجا، تهران،۱۳۹۰
• “عملیات شهری” ( آیین نامه نظامی ۰۶-۳) برگردان داود علمایی، مرکز برنامه ریزی و تألیف کتب درسی، معاونت آموزش و نیروی انسانی ستاد مشترک سپاه، چاپ اول، بهار ۱۳۸۴ ص : ۹۰ و ۸۷ و ۴۴ و ۹۸
• علی محمدی؛ کامبیز “پوشش گیاهی و پدافند غیرعامل” مرکز تألیف کتاب های درسی معاونت تربیت، آموزش و فرهنگ پاسداری سپاه، چاپ دوم، ۱۳۹۰
• کریمی، سحر ” نحوه و چگونگی پیدایش و شکل گیری گروه های تروریستی (بررسی موردی دولت اسلامی عراق و شام)” ماهنامه پژوهشِ ملل دوره اول، شماره دوم، بهمن ماه ١٣۹۴
• مهري، عباس و گرمابدري، تقي “جنگ در مناطق ساختماني” ستاد تدوين متون درسي دافوس، ناشر : معاونت آموزش و نيروي انساني ستاد مشترك سپاه، مركز برنامه ريزي و تأليف كتابهاي درسي نوبت چاپ : اول، زمستان ۱۳۸۳
• رضا پور، محمد “سد موانع” نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران، انتشارات مرامهن، چاپ اول، اسفندماه ۱۳۹۱
• جعفری، محمد “استحکامکات و موانع” نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران، انتشارات مرامهن، چاپ اول دی ماه ۱۳۹۰
• جلالی فراهانی، دکترغلامرضا و شمسایی زفرقندی، فتح اله “مدیریت مهندسی دفاعی” انتشارات دانشگاه صنعتی مالک اشتر، چاپ اول، تابستان ۱۳۹۵
• ناصری، علیرضا “عملیات جنگل” برگردان، مرکز برنامه ریزی و کتب درسی، معاونت آموزش و نیروی انسانی ستاد مشترک سپاه، چاپ اول، ۱۳۸۴
• عابدیان، احمد “پیشینه تاریخی نیروی دریایی در ایران” فصلنامه فردوسی، شماره ۸۴، از صفحه ۱۱ تا ۱۰۷، فروردین ۱۳۹۸
• علی زاده، زینب “عملیات نظامی دریایی مسلمانان در نیمه نخست سده اول هجری” فصلنامه نامه تاریخ پژوهان، شماره ۴، از ۸۱ تا ۹۹، زمستان ۱۳۸۴

۱۷- دکتر جمالی، علی، محبی، عباسعلی “اهمیت بکارگیری مین های دریایی در نبردهای دریایی” فصلنامه مطالعات دفاعی و امنیتی زمستان ۱۳۸۹ شماره ۵۹ از ۴۱ تا ۷۶

• جعفری، محمد “استحکامکات و موانع” نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران، انتشارات مرامهن، چاپ اول دی ماه ۱۳۹۰
• علی محمدی، کامبیز “پوشش گیاهی و پدافند غیرعامل” مرکز تألیف کتاب های درسی معاونت تربیت، آموزش و فرهنگ پاسداری سپاه، چاپ دوم، ۱۳۹۰

DAVID L. GOLDFEIN, Lt Gen, USAF Amphibious Operations 2014

۱ Floodplain