• برخی از اقدامات مهندسی توسط پیامبر(ص)

در رسته تدارکات و پشتیبانی، گروهی وظیفه خاصی را که امروزه به آن مهندسی رزم می گوییم، برعهده داشتند. از وظایف و مأموریت های آنان می توان به حفر خندق در برابر دشمن و در جنگ های دفاعی اشاره کرد که نمونه آن غزوه خندق بود. اعراب در عصر جاهلیت با خندق آشنایی نداشتند و برای نخستین بار توسط رسول خدا(ص) و آن هم به اشاره ی سلمان فارسی چنین کاری انجام شد؛ زیرا جنگ های عصر جاهلیت، مبتنی بر جنگ و گریز و تهاجم بود و آنان با جنگ های دفاعی آشنا نبودند. از دیگر وظایف این رسته، ایجاد موانع بر سر راه دشمن از جمله «حسک الشائک» یا مثلثات بود. حسک الشائک تکه های آهنینی بودند با سرهای برنده و تیز به صورت مثلث که در زمین کاشته می شدند و یک سر آن بیرون بود. بُرندگی آنها باعث می شد تا پاهای سواره نظام و پیاده نظام دچار آسیب شود. پیامبر(ص) در هنگام محاصره طائف از این تله ها استفاده کردند که تا آن هنگام در میان اعراب رواج نداشت. اگر بخواهیم با سلاح های دفاعی امروزین آن را مقایسه کنیم، می توان گفت کاربردی چون مین ضد نفر داشته است.

سایر وظایف این رسته، پر کردن خندق ها، از بین بردن موانع ایذایی دشمن در راه ها و فراهم ساختن امکان عبور سپاه خودی بود. همچنین ایجاد شکاف در حصارها مثل آنچه در غزوه خیبر و طائف انجام شد و نیز برپایی اردوگاه ها و مناطق استقرار و فرود سپاه اسلام، پادگان های مرزی و نظامی در مسیرهای مختلف، ساختن پل ها و راه های مناسب عبور لشکریان و تخریب امکانات طبیعی مورد استفاده دشمن از دیگر وظایف آنان بود.

• برخی از اقدامات مهندسی امام علی (ع)

در سال ۳۷ هجری در جنگ صفین، به مدت ۱۸ ماه بین امام علی (ع) و معاویه جنگ درگرفت. حضرت علی (ع) از کوفه حرکت کردند و وارد مدائن شدند و از راه موصل به کنار فرات و از آنجا به سوریه و جهت جنگ با معاویه به شهر مرزی عراق به نام «رقه» رفتند. رقه شهر بزرگی در کنار فرات بود.

قبل از ورود حضرت به شهر رقه، اغلب مسیحیان عرب و نه صد نفر از تبهکاران کوفه که از حضرت گریخته بودند، در این شهر سکونت داشتند. این عده به معاویه نامه نوشتند که در این سوی فرات ما آماده هستیم.این سپاه نود و پنج هزار نفری حضرت علی(ع) بزرگترین لشکرکشی اسلام بود و یکصد و بیست هزار نفر نیروی دشمن در آن طرف رودخانه بودند. حضرت به اهالی رقه فرمودند ما باید از این فرات عبور کنیم، کشتی ها را بیاورید تا پل بزنیم و عبور کنیم. و پس از مخالفت آنها، حضرت به مالک فرمودند که آنها را تهدید کند و پس از آن قبول کردند و حضرت با استفاده از کشتی ها، پلی به طول حدود ۷۰۰ متر زدند و نود و پنج هزار نفر به همراه تدارکات(تغذیه، علوفه مرکب ها و …) را به آن طرف انتقال دادند.

·        برخی از اقدامات مهندسی توسط امام حسین(ع)

الف- آرایش نظامی

داشته های محوطه پیرامون خیمه گاه چندان متنوع نبود؛ ولی هرچه بود به خوبی به کار گرفته شد. خاک، شیب زمین، جهت گیری جغرافیایی، خیمه ها، چوب و خاشاک و تجهیزات کاروان، عمده عناصری بود که می توانست در شرایط محدود و زمان بسیار محدودتر(یک شب تا صبح) طرح پدافند غیرعامل را یاری کند. (پوریرحیم & صادقی, بی تا, ص. ۵۴)

ب- اختفاء بوسیله ی خیمه ها

اختفاء به معنای خارج شدن از افق دید دشمن و استتار به معنای حضور در میدان دید دشمن در حالی که توان شناسایی به گونه ای کاهش یابد، می باشد. اختفاء و استتار دو موهبت مستقل از مقوله پدافند غیرعامل است.

خیمه هایی که تا روز تاسوعاء با پراکنش باز و کم تراکم نصب شده بودند، برچیده شدند و دوباره با آرایشی جدید و با هدف اجرای تمهیدات اختفایی برپا شدند. شکل جدید همجواری خیمه ها، امکان چشم انداز و دیدرس دشمن به محوطه درونی حلقه خیمه ها را به حداقل ممکن کاهش می داد و در این صورت نشانه روی و تیراندازی به محیط با مشکل مواجه می شد.

ج- موانع ریسمان خیمه ها

این شکل از آرایش اختفائی خیمه ها، به تداخل ریسمان های هر خیمه با خیمه مجاور، عبور نیروی انسانی مهاجم را دچار خلل می کرد و در مقیاس محوطه نبرد، یک مانع و عنصر کاهش دهنده حرکت سواره و پیاده دشمن محسوب می شد.

د- موانع خندق

پس از مکان یابی جدید خیمه ها، با فاصله کمی گرداگرد خیمه ها، چاله ای شبیه به خندق و در مقیاس کوچکتر حفر شد. به علت سختی اجرای این خندق و خستگی مفرط عوامل اجرا کننده، با همت جمعی و نوبت بندی فعالیت، این تمهید به اندازه ای شکل گرفت تا عبور مهاجمین سواره و یا پیاده را با مشکل روبرو کند. تعریف کنونی موانع نیز براساس ایجاد مزاحمتی در عبور، استوار است و همین مزاحمت موجب توقف و مکثی کوتاه در تهاجم و همچنین به مانند سنگری برای نشانه روی بهتر تیراندازان مدافع می شد. (پوریرحیم & صادقی, بی تا, ص. ۵۵)

ه – موانع اشتعالی

در همان شب، نفراتی برای جمع آوری چوب و خاشاک و نی از زمین های اطراف مأمور شدند. این خاشاک مواد اولیه و هیزم اشتعالی(شعله ور شونده) را در میان خندق فراهم می ساخت. نی و خاشاک قبل از شعله ور شدن موجب دست و پاگیر شدن مهاجم پس از شعله ور شدن و خطر آتش گرفتگی را برای مهاجم فراهم نمود.

و- استحکامات خیمه ها

کارایی دیگری نیز برای پوشش خیمه ها به عنوان عنصر استحکاماتی در مقابل پرتاب تیر قابل طرح است. استحکامات در عرف مهندسی رزمی به معنای امروزی به عواملی که در برابر مخربه دشمن دارای مقاومت نسبی باشد، اطلاق می شود.

ضربات مخربه بر اساس فن آوری امروز، عبارتند از گلوله های تانک و موشک و خمپاره و امثال آن. مصادیق استحکامات نیز با میزان قدرت تخریبی موارد فوق الذکر عبارتند از لایه های ضدگلوله و ضد تانک و ضد خمپاره و ضد توپ که متشکل از مواد و مصالح فلزی بتنی و خاکی می باشد. در جریان نبرد عاشوراء، لایه های پارچه ای خیمه ها را می توان در کاهش خطرات مربوط به نیزه و تیر و شمشیر موثر دانست و بر این اساس مجموعه خیمه ها را نوعی از استحکامات در برابر تیرهای کمان داران محسوب کرد.

ز- مسیر دفاعی در میانه خیمه ها

انواع راه های ارتباطی (دسترسی) موجود در محیط بحران از جمله موضوعات طراحی مهندسی پدافند غیرعامل محسوب می شوند. در کربلا، طرح حلقوی خیمه ها به وسیله یک مسیر دسترسی با عرض کم و قابل کنترل، محوطه باز اطراف خیمه ها را از میان حلقه دوم یعنی خندق، عبور می داد و به محوطه میانی خیمه گاه مرتبط می ساخت. این مسیر دستیابی و محدودیت عرضی آن که به وسیله حلقه خندق و خیمه ها شکل می گرفت، در واقع موجب محدودیت جناح یا زاویه درگیری می شد. به این ترتیب مواجهه و رویارویی آنی و امکان غافل گیر کردن دشمن تا حد قابل توجهی سلب می شد.

در این صورت دشمن مجبور می شد عامل طولانی شدن زمان درگیری را تحمل کند و شیوه یورش آنی که با تعداد زیادی مهاجم می توانست کارساز باشد، به شیوه جنگ میدان داری با نظام و زمان بندی قابل کنترل تر تبدیل شود. قابل ذکر است که افزایش عامل زمان در ترکیب با پدیده های دیگری همچون روحیه ی افراد مهاجم و نوع فرهنگ آن ها، از فشارهای عصبی و عذاب وجدان لشکر مهاجم به دست یافته های جدیدی در جهت منافع سپاه حسین(ع) منجر می شد؛ زیرا به هر حال کوفیان می دانستند که خود، دعوت کننده حسین (ع) بوده اند و اکنون با تطمیع و جوزدگی و ارعاب به جنگ با او رفته بودند. (پور رحیم & صادقی, بی تا, ص. ص۵۶-۵۷)

ح- اختفاء در فراز و نشیب زمین

در جابجایی خیمه ها و مکان یابی جدید، حداکثر بهره گیری از شرایط توپوگرافی زمین انجام شد. نواری از تل خاکی منحنی شکل در آن حوالی وجود داشت که از شمال و غرب تا جنوب امتداد داشت و تنها یک سمت آن به طرف مشرق باز بود و در واقع همین قسمت روبروی دشمن قرار داشت. امام حسين (ع) در مکان یابی جدید، خیمه ها در میان تل قرار داد. در میانه نوار تل خاکی، زمین نسبت به سطح عمومی دشت کمی پایین تر بود به طوری که از دور به درستی حرکات داخل تل دیده نمی شد و این تمهدیدی دیگر از سوی امام حسين(ع) در کاهش دیدرس دشمن و اختفای نسبی مجموعه اردوگاه بود. بنابراین حرکت آرام لشکر ابن سعد در نقطه ای برای صدور فرمان قطعی فرمانده شروع شد و ستون ها و دسته های لشکر اهل کوفه رو به طرف مغرب و با فاصله ای از ضلع غربی رودخانه فرات ایستادند.

·        سخن پایانی

در دوران دفاع مقدس ، مهندسی رزمی نقش بسزایی در شکوفایی در دفاع گردید و دستاوردهای بی نظیری را بهمراه اورد ؛ که منشا آن اعتقادات عمیق به مبانی اسلامی و اسوه بودن سیره ایمه هدی بوده است  .

اکنون نیز که در گام  دوم انقلاب قرار داریم ؛ نشر معارف و ترویج روحیه جهادی در جامعه و بخصوص در جامعه مهندسی کشور یک ضرورت بوده و لازم است ضمن تبیین ابعاد مختلف سیره ایمه اطهار (ع) و ترویج آن در نظام آموزش و نظام مهندسی کشور ، متولیان امر و همگان بدان اهتمام داشته ، تا ان شالله نظام مهندسی از بسیاری از معضلات اخلاق حرفه ای خارج شده و بزودی شاهد تحولات عظیمی در تراز  جهانی باشد .